Przeczytaj

Tlenki to związki metalimetalemetali lub niemetaliniemetaleniemetali z tlenem. W tych związkach tlen występuje zawsze na –II stopniu utlenieniastopień utlenieniastopniu utlenienia. Ogólny wzór tlenków oraz wybrane przykłady wzorów tlenków przedstawiono poniżej.

ROqWLfFkH0Rmz1
Grafika przedstawiająca ogólny wzór sumaryczny tlenków i przykłady wzorów wybranych tlenków. Wzór ogólny tlenków: <math aria‑label="x powyżej E, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, minus dwa powyżej O, indeks dolny, x, koniec indeksu dolnego">Ex2O-IIx. Przykłady wzorów sumarycznych wybranych tlenków: <math aria‑label="osiem powyżej R u, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, minus dwa powyżej O, indeks dolny, cztery, koniec indeksu dolnego">RuVIII2O-II4,<math aria‑label="siedem powyżej C l, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, minus dwa powyżej O, indeks dolny, siedem, koniec indeksu dolnego">ClVII2O-II7,<math aria‑label="sześć powyżej S, minus dwa powyżej O, indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego">SVIO-II3,<math aria‑label="pięć powyżej P, indeks dolny, cztery, koniec indeksu dolnego, minus dwa powyżej O, indeks dolny, dziesięć, koniec indeksu dolnego">P4VO-II10,<math aria‑label="cztery powyżej S, minus dwa powyżej O, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego">SIVO-II2,<math aria‑label="trzy powyżej A l, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, minus dwa powyżej O, indeks dolny, trzy, koniec indeksu dolnego">Al2IIIO-II3,<math aria‑label="dwa powyżej M g, minus dwa powyżej O">MgIIO-II,<math aria‑label="jeden powyżej N a, indeks dolny, dwa, koniec indeksu dolnego, minus dwa powyżej O">Na2IO-II.
Ogólny wzór sumaryczny tlenków i przykłady wzorów wybranych tlenków
Źródło: GroMar Sp. z o.o. na podstawie: Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia : Liceum - poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa - Bielsko-Biała 2010., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑azure

Tlenki stałe

Większość tlenków metali występuje w postaci ciał stałych. Najbardziej rozpowszechnionym w przyrodzie tlenkiem metalu jest hematyt – tlenek żelaza(III), o wzorze sumarycznym Fe 2 O 3 . Tlenki metali 1. i 2. grupy układu okresowego przyjmują zabarwienie od białego po jasnożółte. Z kolei duża część tlenków metali przejściowych to tlenki barwne. 
W przeciwieństwie do tlenków metali, tylko niektóre tlenki niemetali występują w postaci ciał stałych. W tej grupie znajduje się najbardziej rozpowszechniony w skorupie ziemskiej tlenek krzemu(IV), o wzorze sumarycznym SiO2.

Tlenek litu
R1bdA9dwJgXE01
Ilustracja przedstawia znajdujący się na bibule mokry, biały proszek, miejscami znajdują się bryły związku.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 2,013 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: ulega reakcji (rozkład);

  • temperatura topnienia: 1438°C.

Tlenek berylu
RIyH0guXrL4by1
Ilustracja przedstawia biały proszek.
Źródło: Leiem, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne: 

  • białe ciało stałe; 

  • gęstość: 3,01 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie; 

  • temperatura topnienia: 2578°C.

Tlenek boru(III)
RIjiPdFITH62S1
Ilustracja przedstawia biały proszek na dnie szklanego naczynia.
Źródło: Materialscientist, licencja: CC BY-SA 3.0.

  • białe ciało stałe; 

  • gęstość: 2,55 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: 2,2 g/100 g H2O (20 ˚C);

  • temperatura topnienia: 450°C.

Tlenek węgla(IV) (Suchy lód)
R1NHC74YJVbrz1
Ilustracja przedstawia sześcienną bryłę pokrytą lodem.
Źródło: KarolinaHalatek, licencja: CC BY-SA 4.0.

Tlenek węgla(IV) może występować w postaci stałej, jako tzw. „suchy lód”. Otrzymuje się go na drodze rozprężania ciekłego tlenku węgla(IV). W temperaturze powyżej -78,5°C ulega on sublimacji, dając gazowy tlenek węgla(IV). Widoczne na ilustracji smugi, to właśnie gazowy produkt tej przemiany. Gęstość waha się między 1,1-1,4 gcm3.

Tlenek azotu(V)

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 2 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: ulega gwałtownej reakcji;

  • ulega sublimacji w temperaturze 33°C.

Tlenek sodu
RS7YFbrPhbldA1
Ilustracja przedstawia biały proszek znajdujący się na szkiełku zegarkowym.
Tlenek sodu jest higroskopijnym ciałem stałym. Pochłania wilgoć z powietrza, czego efekty można zaobserwować na powyższym zdjęciu.
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 2,270 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcję z wodą;

  • temperatura topnienia: 1134°C.

Tlenek magnezu
Rv9a83tal22Jc1
Ilustracja przedstawia biały proszek znajdujący się na szalce Petriego.
Źródło: Adam Rędzikowski, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 3,580 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: słaba;

  • temperatura topnienia: 2825°C.

Tlenek glinu
R9kASyGNlpHbC1
Ilustracja przedstawia żółtobiały proszek znajdujący się na szkiełku zegarkowym.
Tlenek glinu
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 4 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 2040°C.

Tlenek krzemu(II)
RmWlQG3Tt1OEA1
Ilustracja przedstawia czarny proszek na okrągłym kawałku bibuły.
Źródło: Leiem, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne:

  • czarne ciało stałe;

  • gęstość: 2,18 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: rozkłada się w 1200°C.

Tlenek krzemu(IV)
RnITCvmzts4071
Ilustracja przedstawia biały proszek znajdujący się w szklanej fiolce z nakrętką.
Tlenek krzemu(IV)
Źródło: LHcheM, licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 2,196 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1713°C.

Tlenek fosforu(V)
RNqhhxKhaiO4v1
Ilustracja przedstawia biały proszek w zakręconej, szklanej butelce.
Źródło: LHcheM, licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość : 2,30 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w gwałtowną reakcję;

  • temperatura topnienia: 340–360°C;

  • temperatura wrzenia: 591°C.

Tlenek siarki(VI)
R1NoaSwVLj09J1
Ilustracja przedstawia związek występujący w postaci bezbarwnych igieł znajdujący się na dnie szklanej probówki.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

  • w zależności od odmiany, wsytępuje w formie cieczy (forma γ) bądź ciała stałego (forma α);

  • gęstość: forma γ 1,903 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w gwałtowną reakcję;

  • temperatura topnienia: forma γ - 16,86°C, forma α - 62,2°C;

  • temperatura wrzenia: forma γ - 44,6°C.

Tlenek potasu

Właściwości fizyczne:

  • jasnożółte ciało stałe;

  • gęstość: 2,35 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w gwałtowną reakcję;

  • temperatura topnienia: 740°C.

Tlenek wapnia
RLwlISzKEfXxs1
Ilustracja przedstawia biały proszek znajdujący się na szkiełku zegarkowym.
Źródło: Leiem, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 3,34 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcję;

  • temperatura topnienia: 2613°C;

  • temperatura wrzenia: 2850°C.

Tlenek skandu(III)

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 3,86 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 2485°C.

Tlenek tytanu(IV)
R140Pl6jSSuaP1
Ilustracja przedstawia biały proszek rozsypany na blacie.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 4,26 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1850°C.

Tlenek wanadu(V)

Właściwości fizyczne:

  • żółtobrązowe ciało stałe;

  • gęstość: 3,35 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: 0,07 g100 g H2O (25°C);

  • temperatura topnienia: 681°C;

  • temperatura wrzenia: 1750°C.

Tlenek chromu(III)
R1H1rAm4wE1Ef1
Ilustracja przedstawia ciemnozielony proszek rozsypany na blacie.
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • zielone ciało stałe;

  • gęstość: 5,22 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 2435°C;

  • temperatura wrzenia: 4000°C.

Tlenek chromu(VI)
R1LOQBdQO1D4v1
Ilustracja przedstawia brunatnoczerwony związek występujący w postaci grubych płatków.
Źródło: BXXXD, licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • brunatnoczerwone ciało stałe;

  • gęstość: 2,7 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: 169,0 g100 g H2O (25°C);

  • temperatura topnienia: 197°C;

  • temperatura wrzenia: rozkład w temperaturze 250°C.

Tlenek manganu(IV)
RIWJiByoi7Pwa1
Ilustracja przedstawia czarny proszek rozsypany na blacie. Częściowo występuje w postaci większych grudek.
Źródło: dostępny w internecie: id.m.wikipedia.org, domena publiczna.

Właściwości fizyczne:

  • czarne ciało stałe;

  • gęstość: 5,08 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: rozkład w 535°C.

Tlenek żelaza(II)
RvDAonx5qbSla1
Ilustracja przedstawia czarne ciało stałe w postaci granulek.
Źródło: dostępny w internecie: es.m.wikipedia.org, domena publiczna.

Właściwości fizyczne:

  • czarne ciało stałe;

  • gęstość: 5,745 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1369°C.

Tlenek żelaza(III)
R1NQeiLXqz4Fe1
Ilustracja przedstawia czerwony proszek rozsypany na blacie.
Źródło: Benjah-bmm27, dostępny w internecie: wikipedia.org, domena publiczna.

Właściwości fizyczne:

  • brunatne ciało stałe;

  • gęstość: 5,24 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: rozkład w 1566°C.

Tlenek kobaltu(II)
RA4Nyv1IGwwe61
Ilustracja przedstawia czarny proszek na szkiełku zegarkowym.
Tlenek kobaltu(II)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • czarne ciało stałe;

  • gęstość: 6,44 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1830°C.

Tlenek niklu(II)
RfDUinIFLBAoZ1
Ilustracja przedstawia fiolkę, w której znajduje się zielony osad.
Fiolka z osadem tlenku niklu(II), otrzymanego poprzez prażenie wodorotlenku niklu(II)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • zielone bądź żółte ciało stałe;

  • gęstość: 6,72 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1957°C.

Tlenek niklu(III)
R1Z0zMDBTMk5I1
Ilustracja przedstawia ciemnoszary proszek.
Źródło: TheMrBunGee, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne:

  • czarnoszare ciało stałe;

  • gęstość: 4,84 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: rozkład w ok. 600°C.

Tlenek miedzi(I)
R1SGznFUrOkpX1
Ilustracja przedstawia ciemnoczerwony proszek na szkiełku zegarkowym.
Tlenek miedzi(I)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • temperatura wrzenia: 1800°C;

  • brązowoczerwone ciało stałe;

  • gęstość: 6,0 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1232°C.

Tlenek miedzi(II)
RMXBhCWYYQXKl1
Ilustracja przedstawia czarny proszek na szkiełku zegarkowym.
Tlenek miedzi(II)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • czarne ciało stałe;

  • gęstość: 5,606 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 1326°C;

  • temperatura wrzenia: 2000°C.

Tlenek cynku
RaYG0mEDq4Jeu1
Ilustracja przedstawia biały proszek znajdujący się na szkiełku zegarkowym.
Tlenek cynku
Źródło: Adam Rędzikowski, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 4,84 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: rozkład w ok. 1974°C.

Tlenek arsenu(III)

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 3,74 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: 2,0 g100 g H2O (25°C);

  • temperatura topnienia: 312,2°C;

  • temperatura wrzenia: 465°C.

Tenek rubidu

Właściwości fizyczne:

  • jasnożółte ciało stałe;

  • gęstość: 4,0 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w gwałtowną reakcję;

  • temperatura topnienia: rozkład w ok. 400°C.

Tlenek baru
Rc2OSAPs60ot21
Ilustracja przedstawia biały proszek znajdujący się na szkiełku zegarkowym.
Źródło: Leiem, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe;

  • gęstość: 5,72 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcję;

  • temperatura topnienia: 1923°C;

  • temperatura wrzenia: 2000°C.

Tlenek cyrkonu(IV)

Właściwości fizyczne:

  • białe ciało stałe lub bezbarwne kryształy;

  • gęstość: 5,68 gcm3;

  • nierozpuszczalny w wodzie;

  • temperatura topnienia: 2715°C;

  • temperatura wrzenia: 4300°C.

Tlenek srebra
R12vlp3ChguTv1
Ilustracja przedstawia czarny proszek na szkiełku zegarkowym.
Tlenek srebra
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • czarne ciało stałe;

  • gęstość: 7,14 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: 0,025 g1000 g H2O (25°C);

  • temperatura topnienia: rozkłada się w temperaturze powyżej 200°C.

tlenek ołowiu(II)
RjtYgRnm3yZTa1
Ilustracja przedstawia żółty proszek na szkiełku zegarkowym.
Tlenek ołowiu(II)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • gęstość: 9,53 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: 0,017 g1000 g H2O (25°C);

  • temperatura topnienia: 888°C;

  • temperatura wrzenia: 1470°C.

R1WnAkTvB7gFo
Ilustracja przedstawia powierzchnię, na której znajdują się żółtobrązowe plamy. Powierzchnia jest chropowata. Opisano: 1. Tlenek żelaza(III) w otoczeniu występuje najczęściej pod postacią rdzy, produktu korozji żelaza.
Źródło: Laitr Keiows, licencja: CC BY-SA 3.0.
RvdjacUU7lx9T
Ilustracja przedstawia podłużny kryształ hematytu przyłączony do innej skały. Ma ciemny kolor oraz nieregularną powierzchnię. Opisano: 1. Tlenek żelaza(III) może tworzyć również minerały, przykładem jest widoczny na zdjęciu hematyt.
Hematyt na rutylu z Ambatofinandrahana, Madagaskar. Galeria Mineralogii i Geologii Francuskiego Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu
Źródło: Marie-Lan Taÿ Pamart, licencja: CC BY-SA 4.0.
RYGb4XX6lkOlK
Ilustracja przedstawia kryształy kwarcu. Mają one kolor bezbarwny, tworzą zbitą strukturę. Powierzchnia zewnętrzna kryształu jest gładka. Opisano: 1. Tlenek krzemu(IV) występuje w wielu minerałach, przykładem może być bezbarwny kwarc czy fioletowy ametyst.
Źródło: Didier Descouens, licencja: CC BY-SA 4.0.
R168KdMdEznmL
Zdjęcie przedstawia minerał o jasnej barwie, tworzy zlepek mniejszych elementów. Po prawej stronie znajduje się fioletowo-złoty kryształ. Opisano: 1. Anataz. Anataz jest minerałem zbudowanym z tlenku tytanu(IV).
Źródło: Didier Descouens, licencja: CC BY-SA 4.0.
RLXFfuOuTx0Ty
Zdjęcie przedstawia oszlifowane kryształy, są owalne. Opisano: 1. Cyrkonie Krystaliczny tlenek cyrkonu(IV) wykorzystywany jest w jubilerstwie. Oszlifowane kryształy nazywane są cyrkoniami i służą jako imitacja diamentów.
Źródło: dostępny w internecie: www.pexels.com, domena publiczna.
R1De5oa4a0mrl
Zdjęcie przedstawia powierzchnię przypominającą bąbelki. Opisano: 1. Uranit. Uranit jest radioaktywnym minerałem, posiadającym w składzie głównie tlenek uranu(IV) oraz mieszany tlenek uranu(V,VI)
Źródło: Geomartin, licencja: CC BY-SA 3.0.
RaUNJCnlhCfjO
Ilustracja przedstawia duży kryształ, który przyjmuje różowofioletowe zabarwienie. Kryształ ma nieregularny kształt i połysk. Opisano: 1. Korund jest minerałem składającym się z tlenku glinu. Czysty korund jest bezbarwnym minerałem, jednak domieszkowany kationami metali przejściowych przyjmuje inne zabarwienie. Np. domieszkowany jonami Cr3+ przyjmuje czerwone zabarwienie (rubin), a domieszkowany żelazem, tytanem, magnezem, chromem i wanadem przyjmuję barwę od niebieskiej do fioletowej (szafir).
Źródło: iRocks.com, licencja: CC BY-SA 3.0.
R1c1S3ZEIIkk9
Ilustracja przedstawia żółtopomarańczowe kryształy w postaci igieł. Opisano: 1. Cynkit jest minerałem zbudowanym z tlenku cynku, często z domieszkami manganu.
Źródło: cobalt123, licencja: CC BY-SA 2.0.

Stałe tlenki znajdują zastosowanie w kosmetykach oraz jako barwniki, np. tlenku cynku, ZnO używa się jako białego pigmentu.

bg‑azure

Tlenki ciekłe

Z tlenkiem, występującym naturalnie w postaci cieczy, masz styczność na co dzień.  Co więcej – masz go właściwie na wyciągnięcie ręki. A dokładnie: pod skórą. Tym tlenkiem jest dobrze znana woda ( H 2 O ). Bez niej nie byłoby możliwe rozwinięcie się życia na Ziemi w takiej formie, jaką znamy obecnie. Organizm ludzki składa się z ok. 70% tego tlenku.

Tlenek wodoru
RDlnlRgYjzZsG1
Ilustracja przedstawia kroplę, która spada na powierzchnię wody.
Źródło: dostępny w internecie: www.pixabay.com, domena publiczna.

Właściwości fizyczne

  • bezbarwna, bezwonna ciecz;

  • gęstość: 0,997 gcm3 w temperaturze 25 ∘ C ;

  • temperatura topnienia: 0°C;

  • temperatura wrzenia: 99,974°C.

Tlenek azotu(III)
RYE5XoQiRWecv1
Ilustracja przedstawia kolbę okrągłodenną, w której znajduje się niebieski osad. Na zewnętrznej stronie kolby znajduje się cienka warstwa lodu.
Źródło: Liyuanschool, licencja: CC BY-SA 4.0.

Właściwości fizyczne

  • niebieska ciecz lub ciało stałe (w bardzo niskich temperaturach);

  • gęstość: 1,4 gcm3 w temperaturze 2°C;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcje;

  • temperatura topnienia: -101,1°C;

  • temperatura wrzenia: rozkłada się w temperaturze powyżej 3°C.

Tlenek chloru(VII)

Właściwości fizyczne

  • bezbarwna oleista ciecz;

  • gęstość: 1,9 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcje;

  • temperatura topnienia: -91,5°C;

  • temperatura wrzenia: rozkłada się w temperaturze powyżej 82°C.

Tlenek manganu(VII)
RGfbUln7NNAbg1
Ilustracja przedstawia zieloną, lepką substancję znajdującą się na szkiełku zegarkowym.
Tlenek manganu(VII) w środowisku kwasu siarkowego(VI)
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne

  • czerwona, oleista ciecz lub zielona, oleista ciecz gdy ma kontakt z kwasem siarkowym(VI);

  • gęstość: 2,79 gcm3;

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcje;

  • temperatura topnienia: 5,9°C;

  • temperatura wrzenia: ogrzewany rozkłda się wybuchowo.

bg‑azure

Tlenki gazowe

Większość niemetali tworzy tlenki, które występują w postaci gazowej. Za każdym razem, robiąc wydech powietrza z płuc, uwalniasz tlenek węgla(IV) CO 2  – bezbarwny, bezwonny gaz. Bardzo niebezpiecznym jest tlenek węgla(II) CO, inaczej nazywany czadem. To bezwonny, bezbarwny gaz, który powstaje w wyniku niecałkowitego spalenia gazu ziemnego. Dlatego w łazienkach ogrzewanych gazem powinien być zamontowany czujnik czadu. Jego toksyczne działanie polega na nieodwracalnym łączeniu się z czerwonymi krwinkami, uniemożliwiając tym samym przenoszenie tlenu.

Tlenek azotu(I)  N 2 O  znany jest z użycia w gazach rozweselających. To również bezbarwny, bezwonny gaz. Inny, tlenek azotu(IV), jest brunatnym gazem o nieprzyjemnym zapachu. Jest bardzo toksyczny dla organizmów żywych, ponadto powoduje opady kwaśnego deszczu.

Tlenek węgla(II)

Właściwości fizyczne:

  • bezbarwny gaz;

  • gęstość: 1,145 kgm3 (25°C, 1013 hPa);

  • rozpuszczalność w wodzie: 27,6 mg1000 g H2O (25°C);

  • temperatura topnienia: -205°C;

  • temperatura wrzenia: -191,5°C.

Ciekawostka

Tlenek węgla(II) występuje w dużych ilościach w niektórych kometach. Stały tlenek węgla(II) stanowi około 15% składu komety Halley'a.

R1MDzUWAkDLJD
Ilustracja przedstawia niebo nocą. Obserwuje się liczne gwiazdy i żółtą poświatę, która tworzy się w trakcie lotu komety.
Kometa
Źródło: dostępny w internecie: pixabay.com, domena publiczna.
Tlenek węgla(IV)
RpqQzD3sB1dQH1
Ilustracja przedstawia samolot, za którym są długie białe smugi.
Smugi kondensacyjne powstające ze spalania paliwa w samolocie. Tlenek węgla(IV) stanowi jeden z głównych ich składników.
Źródło: dostępny w internecie: www.pexels.com, domena publiczna.

Właściwości fizyczne:

  • bezbarwny gaz;

  • gęstość: 1,977 kgm3 (25°C, 1013 hPa);

  • rozpuszczalność w wodzie: 1,88 gdm3 (25°C, 1013 hPa);

  • temperatura sublimacji: -78,464°C.

Tlenek azotu(II)

Właściwości fizyczne:

  • bezbarwny gaz;

  • gęstość: 1,34 gdm3 (25°C, 1013 hPa);

  • rozpuszczalność w wodzie: 0,0098 g100 g H2O (20°C);

  • temperatura topnienia: -164°C;

  • temperatura wrzenia: -152°C.

Tlenek azotu(IV)

Właściwości fizyczne:

  • gaz o barwie brunatnej;

  • gęstość: 1,34 gdm3 (25°C, 1013 hPa);

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcję;

  • temperatura topnienia: -9,3°C;

  • temperatura wrzenia: 21,15°C.

Ciekawostka

Tlenek azotu(IV) przyjmuje mniej lub bardziej intensywne zabarwienie, w zależności od temperatury. W bardzo niskich temperaturach jest bezbarwny, a wraz ze wzrostem temperatury jego barwa zmienia się od żółtej, przez pomarańczową, do brunatnej. Fenomen ten związany jest z tendencją do tworzenia dimeru o wzorze sumarycznym N2O4. Wraz ze spadkiem temperatury coraz większy udział w mieszaninie stanowi bezbarwna forma dimeryczna, a w bardzo niskich temperaturach tlenek azotu(IV) niemal nie występuje w formie monomeru.

R1EHCSccOuhpa
Zdjęcie przedstawia pięć szklanych, zamkniętych ampuł. Zawartość pierwszej ma kolor biały, a pozostałych od półprzezroczystej jasnobursztynowej do coraz ciemnejszej. Zależność zabarwienia tlenku azotu(IV) od temperatury . Opisano: 1. Tlenek azotu(IV) w temperaturze -196 °C, 2. Tlenek azotu(IV) w temperaturze 0 °C, 3. Tlenek azotu(IV) w temperaturze 23 °C, 4. Tlenek azotu(IV) w temperaturze 35 °C, 5. Tlenek azotu(IV) w temperaturze 50 °C
Źródło: Eframgoldberg, licencja: CC BY-SA 3.0.
Tlenek siarki(IV)
Rp1Hy7OBazfgE1
Zdjęcie przedstawia krater wulkanu w postaci okrągłego zagłębienia. Z lewej strony zdjęcia z krateru unosi się słup gęstego, białego dymu. W tle jest kolejny krater z unoszącym się nad nim dymem.
Duże ilości tlenku siarki(IV) uwalniane są z wulkanów, w szczególności podczas ich erupcji.
Źródło: Brocken Ingalory, licencja: CC BY-SA 3.0.

Właściwości fizyczne:

  • bezbarwny gaz

  • gęstość: 2,62 kgm3 (25°C, 1013 hPa)

  • rozpuszczalność w wodzie: wchodzi w reakcję

  • temperatura topnienia: -72°C

  • temperatura wrzenia: -10°C

Słownik

metale
metale

(łac. metallum, gr. métallon „kopalnia”, „kruszec”) substancje odznaczające się dobrym przewodnictwem elektrycznym i cieplnym, charakterystycznym połyskiem, dużą wytrzymałością mechaniczną oraz plastycznością

niemetale
niemetale

substancje, które – w odróżnieniu od metali – są złymi przewodnikami ciepła i elektryczności; niemetale stanowią ok. 20% wszystkich pierwiastków chemicznych; do typowych niemetali należą: fluorowce, tlen, azot, siarka, fosfor oraz helowce

stopień utlenienia
stopień utlenienia

to ładunek jonu, w jaki przekształciłby się atom danego pierwiastka, gdyby wszystkie tworzone przez niego wiązania miały charakter jonowy

Bibliografia

Lide D. R., CRC Handbook of Chemistry and Physics, 2009, wyd. 90.

Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia: Liceum - poziom podstawowy i rozszerzony, Warszawa - Bielsko‑Biała 2010.

Wprowadzenie
Grafika interaktywna