Punkty zapalne

R4pd9fmylxhdk1

Mapa przedstawia Kaukaz. Na północy znajduje się Rosja z wydzielonym terenem Północnego Kaukazu na południu. Poniżej znajduje się Gruzja z wydzielonym obszarem Osetii Południowej oraz Abchazji. Po prawej stronie znajduje się Azerbejdżan z wydzielonym obszarem Górski Karabach. Po lewej stronie znajduje się Armenia z wydzielonym obszarem Nachiczewan. Na południu jest Iran, a na zachodzie Turcja.

Rozpad komunistycznego bloku wschodniego nie spowodował, wbrew nadziejom Zachodu, znaczącego wzrostu poziomu bezpieczeństwa na świecie. Liczba konfliktów zbrojnych po 1989 r. nawet się zwiększyła. Na początku lat 90. XX w. na świecie trwało ponad 40 lokalnych wojen, powstań oraz interwencji zbrojnych. W późniejszych latach liczba konfliktów zbrojnych wynosiła ok. 30 rocznie. Większość z nich toczyła się w Afryce. Głównymi przyczynami starć były: dostęp do wody i bogactw naturalnych oraz waśnie plemienne. W 1994 r. w Rwandzie członkowie plemienia Hutu wymordowali ok. miliona osób z plemienia Tutsi. Czystki etniczne prowadzili także w Darfurze (zachodniej, chrześcijańskiej części kraju) muzułmańscy Sudańczycy. Przez wiele lat o niepodległość walczyli również mieszkańcy południowego Sudanu. Represje władz sudańskich doprowadziły do jednego z największych kryzysów humanitarnych w dziejach. Ostatecznie rebelianci w 2011 r. wywalczyli niepodległość i utworzyli nowe państwo – Sudan Południowy, który jednak sam szybko stał się areną walk zbrojnych o władzę. Z kolei Somalia w wyniku walk plemiennych stała się tzw. państwem upadłympaństwo upadłepaństwem upadłym. Władze Somalii od lat 80. XX w. nie kontrolują sytuacji w kraju targanym walkami klanowymi. Stosunkowo bezpieczną przystań znaleźli tam sobie piraci oraz muzułmańscy terroryści.

Szereg konfliktów zbrojnych wybuchł po rozpadzie wielonarodowościowych państw komunistycznych: ZSRS i Jugosławii. Kiedy pod koniec lat 80. XX w. osłabła kontrola Moskwy i Belgradu nad całością tych krajów, dały tam o sobie znać zadawnione konflikty etniczne. Na Kaukazie przeciwko Gruzji, która na początku lat 90. ogłosiła niepodległość, zbuntowały się prowincje Abchazja i Osetia Południowa. Gruzinom nie udało się powstrzymać secesjisecesjasecesji m.in. dlatego, że Abchazów i Osetyjczyków wzięła pod opiekę skłócona z Gruzją Rosja. Począwszy od lat 90. XX w. z przerwami toczy się też konflikt między Armenią a Azerbejdżanem o Górski Karabach, ormiańską enklawęenklawaenklawę na terytorium Azerbejdżanu. Przedmiotem zaciętego sporu między Armenią a Azerbejdżanem pozostaje Nachiczewańska Republika Autonomiczna, azerska enklawa na terytorium kontrolowanym przez Ormian. W 1994 r. walkę o niepodległość i uniezależnienie od Rosji rozpoczęli Czeczeni. Rosjanom udało się złamać zaciekły opór kaukaskich górali dopiero w 2009 r. kosztem licznych ofiar wśród cywilów oraz potężnych zniszczeń.

Rrn7yhMBfg8ZL1

Mapa przedstawia rozmieszczenie Kurdów na Bliskim Wschodzie. W Turcji jest ich 13,4 miliona, w Syrii około 1,2–1,8 miliona, w Iraku 4,8–6,4 miliona, w Iranie 7 milionów.

Wyjątkowo drastyczny przebieg miały walki etniczne po rozpadzie Jugosławii. Na początku lat 90. XX w. Słoweńcy i Chorwaci wywalczyli niezależność od Serbów. Natomiast w kolejnej zbuntowanej prowincji, Bośni, serbscy bojówkarze dopuścili się masowych zbrodni na cywilach, muzułmanach. Wojna zakończyła się wprawdzie w 1995 r., ale nadal w regionie utrzymują się silne napięcia na tle narodowościowym. Zawzięte walki z Serbami toczyli także Albańczycy z Kosowa. Pomoc wojsk NATOOrganizacja Paktu PółnocnoatlantyckiegoNATO umożliwiła Albańczykom proklamacjęproklamacjaproklamację niepodległości Kosowa, którą uznało kilkadziesiąt państw, w tym Polska.

Niektóre konflikty współczesnego świata zaczęły się jeszcze w okresie zimnej wojny. Na Bliskim Wschodzie o niepodległość nadal walczą Kurdowie, określani często mianem największego narodu bez państwa. Nie wygasły także dążenia niepodległościowe Palestyńczyków. Między Indiami a Pakistanem od dziesięcioleci tli się konflikt o pograniczny Kaszmir, tym groźniejszy, że oba skłócone państwa dysponują bronią atomową. Od 2011 r. trwa brutalna wojna domowa w Syrii, która zmusiła rzesze uchodźców do poszukiwania nowych miejsc do życia.

Terror

Jeszcze u schyłku zimnej wojny terroryzm stał się zjawiskiem globalnym i zyskał poważne wsparcie silnych państw – Iranu oraz Libii. Po 1989 r. coraz mniejszą rolę odgrywały organizacje terrorystyczne o charakterze lewackim, separatystycznym i niepodległościowym. W siłę zaś rosły ugrupowania islamistyczne, odwołujące się do idei dżihadudżihaddżihadu, czyli świętej wojny. Ich przywódcy nawoływali muzułmanów z całego świata do walki z Zachodem. Swoją nienawiść kierowali głównie przeciwko Stanom Zjednoczonym i Izraelowi.

Terroryści islamscy starali się wzmóc poczucie zagrożenia oraz destabilizować życie codzienne państw zachodnich. Jedno z terrorystycznych ugrupowań islamskich, Al‑KaidaAl‑KaidaAl‑Kaida, 11 września 2001 r. dokonało największego zamachu terrorystycznego w historii. Bojownicy tej organizacji za pomocą uprowadzonych samolotów zaatakowali cele w Stanach Zjednoczonych: wieżowce World Trade Center, Pentagon, i Biały Dom. W zamachu zginęło ok. 3 tys. osób, a prezydent USA George Bush junior ogłosił wojnę z terroryzmem. Amerykanom udało się obalić w listopadzie 2001 r. rządy islamskich ekstremistów w Afganistanie oraz w 2003 r. dyktaturę irackiego przywódcy Saddama Husajna, nieprzejednanego wroga Zachodu. Stany Zjednoczone nie zdołały jednak wprowadzić w Afganistanie ani w Iraku stabilnych rządów, co dodatkowo zaostrzyło napiętą sytuację na Bliskim Wschodzie i w Azji Środkowej. Ekstremiści z ugrupowania Państwo Islamskie (ISIS)Państwo Islamskie (PI)Państwo Islamskie (ISIS) podjęli nawet poważną próbę przejęcia władzy w Iraku. Państwo Islamskie odpowiadało także za szereg ataków terrorystycznych w Europie Zachodniej.

R1PAMbYv6RplL1

Zdjęcie przedstawia fragmenty budynków zniszczonych w wyniku zamachu terrorystycznego. Przed ruinami na ulicy stoją samochody.

Z kolei finansowana przez Iran organizacja HezbollahHezbollahHezbollah prowadzi zbrojną działalność wymierzoną w Żydów oraz Izrael pod pretekstem obrony praw Palestyńczyków do niepodległości. Nowym zjawiskiem stał się cyberterroryzm, czyli wykorzystanie internetu do przygotowania i przeprowadzania zamachów. Nowoczesne technologie umożliwiają także destabilizację życia w całym kraju przez przejmowanie kontroli nad cyfrowymi systemami koordynacji ruchu lotniczego, bankami oraz elementami infrastruktury, takimi jak np. elektrownie. Stany Zjednoczone oraz wiele państw zachodnich oskarżają Chiny i Rosję o wykorzystanie internetu w celu osłabienia państw zachodnich przez szerzenie dezinformacji w mediach społecznościowych, szpiegostwo sieciowe, kradzież danych i technologii, jak również rozprzestrzenianie elektronicznych wirusów.

Bogaci bogatsi, a biedni…

R1RgI37CeUzYo1

Zdjęcie przedstawia zatłoczoną ulicę miasta. Ulica się zwęża, stoją przy niej budynki oraz stragany. Ludzie przemieszczają się pomiędzy straganami.

Rewolucja technologiczna schyłku XX w. pogłębiła podział świata na bogatą Północ (Ameryka Północna, Australia, Europa, Japonia) i biedne Południe (Ameryka Południowa, Afryka, większa część Azji). Kraje tzw. Trzeciego ŚwiataTrzeci ŚwiatTrzeciego Świata stanowią źródło tanich surowców oraz szeroki rynek zbytu produktów dla rozbudowanego i nowoczesnego przemysłu zamożnej Północy. Słabo wykształcone i stosunkowo ubogie społeczności afrykańskie i azjatyckie nie są w stanie rozwijać zaawansowanych gałęzi produkcji, a tym samym skutecznie rywalizować z czołowymi gospodarkami świata. W ten sposób różnice majątkowe między dwiema częściami globu cały czas niebezpiecznie się pogłębiają. Ponadto Południe szczególnie dotkliwie odczuwa skutki zmian klimatycznych, takich jak ograniczony dostęp do wody, pustynnienie gleby i ekstremalne temperatury.

Część zdesperowanych mieszkańców uboższych części globu, zagrożona nędzą oraz skutkami konfliktów zbrojnych, decyduje się na emigrację do zamożniejszych krajów. Masowe migracje i uchodźstwo wywołały w Europie w 2015 r. poważny kryzys. Państwa członkowskie Unii Europejskiej otrzymały przeszło 1,2 mln wniosków o azyl – ponad dwukrotnie więcej niż w 2014 r. Skuteczna integracja migrantów i uchodźców z często odległych geograficznie i kulturowo obszarów staje się obecnie jednym z najpoważniejszych wyzwań, przed którymi stanęła bogata Północ. Tymczasem należy spodziewać się kolejnych fal migracyjnych, gdyż liczba mieszkańców Południa intensywnie wzrasta. Według szacunków ONZOrganizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ)ONZ w połowie XX w. Ziemię zamieszkiwało ok. 2,5 mld ludzi, z czego ok. 30 proc. żyło w krajach rozwiniętych. Pod koniec zimnej wojny liczba mieszkańców Ziemi podwoiła się, z czego już tylko 20 proc. żyło w krajach zamożnych. Według prognoz w ciągu kolejnych dziesięcioleci najszybciej będzie się zwiększać ludność Afryki – do 3,5 mld w 2100 r.

Rządy uboższych krajów już mają poważne problemy z wyżywieniem i wykształceniem swoich obywateli. Niektóre z tych państw starają się je rozwiązać kosztem degradacji środowiska naturalnego. Nadmierna eksploatacja przyrody prowadzi do zanieczyszczenie wód, gleby oraz powietrza. Masowe wycinki „płuc Ziemi”, tj. amazońskich lasów w Brazylii, stanowią poważne zagrożenie dla klimatu na całym świecie. Indie i Chiny, a więc kraje, które intensywnie starają się dorównać poziomem rozwoju bogatym obszarom Północy, odmawiają ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Przywódcy tych państw argumentują, że wydatki na ochronę przyrody powinny ponosić głównie zamożne kraje Północy, które swoją pozycję ekonomiczną osiągnęły kosztem szkód wyrządzonym środowisku naturalnemu. Z tym stanowiskiem nie godzą się takie potęgi gospodarcze jak Stany Zjednoczone i Japonia, które wciąż odpowiadają za potężną emisję gazów cieplarnianych do atmosfery.

Czy jest jakieś wyjście?

RxvqGAbWmllo51

Zdjęcie przedstawia scenę z parady równości. Na pierwszym planie znajduje się samochód, na którym są przywiązane pudełka z logo sklepu meblowego IKEA. Na pudełkach oraz samochodzie znajdują się tęczowe naklejki oraz hasło reklamowe w języku angielskim: All homes are created equal. W tle znajduje się tęczowy baner z napisem Facebook oraz napisami: Love is love. Born this way. Out and proud.

Na konferencji w Brazylii, w Rio de Janeiro, w 1992 r. liczne kraje świata przyjęły koncepcję „zrównoważonego rozwoju”. Polegała ona na korzystaniu z bogactw Ziemi w taki sposób, aby nie zagrozić egzystencji przyszłych pokoleń. Kolejne spotkanie odbyło się w 1997 r. w Kioto w Japonii. Niestety tylko nieliczne państwa, m.in. członkowie Unii Europejskiej, wprowadziły w życie postanowienia tego układu, który zobowiązywał sygnatariuszy do ograniczenia emisji gazów cieplarnianych do atmosfery i wdrażania alternatywnych, przyjaznych dla środowiska naturalnego źródeł energii.

Naprzeciw globalnym wyzwaniom stara się wychodzić Organizacja Narodów Zjednoczonych. Aż 189 przywódców na milenijnym szczycie ONZ w 2000 r. zadeklarowało gotowość do wyeliminowania w ciągu 15 lat skrajnego ubóstwa i głodu oraz zapewnienia powszechnej edukacji. Mimo szlachetnych zamiarów i optymizmu wysokich urzędników ONZ nakreślone w 2015 r. w Deklaracji milenijnej cele wciąż jeszcze wydawały się dalekie od realizacji. Na rzecz pomocy humanitarnej i rozwojowej dla krajów Południa intensywnie działa też wiele organizacji charytatywnych oraz organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Współcześnie światowa produkcja żywności jest wystarczająca, aby zapobiec klęskom głodu. Jednak z powodu konfliktów zbrojnych oraz korupcji w krajach tzw. Trzeciego Świata pomoc nie zawsze ma szansę dotrzeć do potrzebujących. Globalne problemy wymusiły natomiast wszechstronną współpracę między różnymi krajami i kontynentami. W XXI w. stopniowo rośnie świadomość zagrożeń związanych z ociepleniem klimatu.

Słownik

Słowa kluczowe

Afryka Subsaharyjska, Al‑Kaida, analfabetyzm, Bałkany, Darfur, edukacja, fundamentalizm, globalizacja, Kaukaz, klimat, Sudan, Sudan Południowy, Trzeci Świat, środowisko, terroryzm, świat po II wojnie światowej, przemiany cywilizacyjne po II wojnie światowej

Bibliografia

A. Brzeziecki, Armenia. Karawany śmierci, Wołowiec 2016.

P. Smoleński, Zielone migdały, czyli po co światu Kurdowie, Wołowiec 2016.

M. Wawrzak‑Chodaczek, Nowe style życia w zglobalizowanym świecie, w: Teraz matura 2015. Wiedza o społeczeństwie. Zadania i arkusze maturalne, Nowa Era, Warszawa 2014.