Kultura narodowa to ogół norm, wartości, wzorów zachowania, wierzeń, wiedzy, obyczajów, zwyczajów, idei, tradycji historycznej i wytworów artystycznych, a także język i elementy kultury materialnej, które naród uznaje za własne, wyróżniające go od innych narodów oraz umacniające poczucie więzi i tożsamości narodowej. Elementy kulturowe pełnią funkcję integrującą członków narodu, podtrzymują system społeczny, wyznaczają swoiste widzenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości narodu, są czynnikiem ciągłości, trwania i rozwoju społeczności narodowej.

Kultura narodowa

REl6lDM1hqNxW1

Zdjęcie przedstawia wysoką, kamienną ścianę. Modlą się przed nią Żydzi w tradycyjnych strojach.

Kultura narodowa jest dziedziczona z pokolenia na pokolenie, a każdy członek danego narodu powinien ją znać i kultywować. Stanowi szeroki i złożony układ sposobów działania, norm, wartości i symboli, wierzeń i dzieł symbolicznych, który przez jakąś zbiorowość społeczną uważany jest za wyrosły z jej tradycji i historycznych doświadczeń oraz obowiązujący w jej obrębie. Każda kultura narodowa dysponuje kanonicznym – lub inaczej – klasycznym zespołem dzieł artystycznych, wiedzy, norm i zasad, których znajomość uważa się za obowiązującą członków zbiorowości narodowej i która jest wpajana nowym pokoleniom w procesie kulturalizacji, czyli wprowadzania w kulturę przez tradycję rodzinną, środowisko i specjalne instytucje oświatowe. Wyróżnia się następujące mechanizmy powstania i funkcjonowania kultur narodowych:

Wartości centralne w kulturze narodowej

W kulturze każdego narodu i społeczeństwa istnieją wartości, które odgrywają szczególnie doniosłą rolę i które ceni się bardziej niż inne. Stanowią one o istocie i specyfice kultury. Są one rozmaicie nazywane: wartościami podstawowymi, naczelnymi lub centralnymi, dominującymi lub rdzennymi.

R1IV2rJlZm2OD1

Grafika przedstawia grupę Papuasów w tradycyjnych strojach. Mężczyźni mają na biodrach przepaski i na głowach pióropusze, kobiety mają słomiane spódnice, nagie piersi , małe, kolorowe pióropusze we włosach.

Wartości centralne (rdzenne) w kulturze społeczeństwa są to takie wartości, co do których panuje powszechny consensus i które są podstawą organizacji systemu społecznego oraz tożsamości kulturowejtożsamość kulturowatożsamości kulturowej. Ich usunięcie prowadzi do rozbicia struktury społecznej i osłabienia, a nawet zaniku całej kultury. Jerzy SmoliczJerzy SmoliczJerzy Smolicz, analizując rolę wartości rdzennych, stwierdza, że:

Wokół takich wartości koncentrują się idee i ideały etyczne, społeczne, religijne i polityczne, wierzenia, normy, prawo, systemy organizacji, zarządzania i pracy, twórczość artystyczna, działalność jednostek i grup, wzory życia codziennego, pieśni, utwory literackie, opowiadania, baśnie, budowle, miejsca kultu religijnego i pamięci narodowej, bohaterzy. Są to różnorodne wytwory kulturowe, w których utrwalają się wartości. Te spośród nich, w których wartości centralne ucieleśniają się najpełniej, są też najbardziej reprezentatywne dla danej kultury, wyrażają jej specyfikę i reprezentują ją na zewnątrz.

Z centralnymi wartościami i wytworami kulturowymi wiążą się nierozerwalnie specyficzne stany psychiczne jednostek, a więc wzory ich reakcji uczuciowych, struktury myślenia, wizje przeszłości i przyszłości, postawy wobec własnej grupy narodowej i innych grup etnicznych. Te trzy elementy – wartości centralne, utrwalające je wytwory kulturowe i związane z obydwoma stany psychospołeczne – tworzą tak zwane centrum kultury narodu, społeczeństwa, grupy społecznej. Antonina KłoskowskaAntonina KłoskowskaAntonina Kłoskowska zbiór ten nazywa kanonem kultury.

R1bZytJ3EAHki1

Zdjęcie przedstawia masywy górskie, przez które prowadzi długi mur zbudowany z cegły.

Centrum kultury można określić jako zintegrowany zbiór centralnych (rdzennych) wartości kulturowych i utrwalających je wytworów oraz ukształtowane w związku z nimi wzory reakcji uczuciowych, struktury myślowe, wzory międzyosobowych kontaktów wewnątrz społeczeństwa, a także tego społeczeństwa z innymi społeczeństwami.

Centrum kultury kształtuje się przez całą historię danego narodu czy społeczeństwa. Określa jego specyfikę, stanowi podstawę integracji, trwania i rozwoju. Wyznacza swoiste widzenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości całego społeczeństwa, a także żyjących w jego ramach jednostek i grup, ukierunkowuje i ocenia ich działania oraz przeżycia. W jego świetle jednostki i społeczeństwo oceniają wszystko, co nowe i obce, procesy wewnętrzne i zmiany zachodzące w innych społeczeństwach. Ono decyduje o tym, jakie elementy z obcej kultury przyjąć, a przed jakimi się bronić.

Treść centrum kultury polskiej

Elementy należące do centrum kultury polskiej można określić według trzech układów: wartości, wytworów, stanów psychospołecznych.

Wartości i stany psychospołeczne centrum kultury polskiej

Powyższe wartości są żywotne w polskiej kulturze. Przy zmieniających się uwarunkowaniach politycznych i gospodarczych nie tracą nic ze swojej ważności i aktualności. Należy tu jednak powiedzieć, że tak sformułowane wartości zawierają w sobie stany psychospołeczne jednostek i całego społeczeństwa.

RLMY0i5RMyfC1

Zdjęcie przedstawia wnętrze wielkiej, podziemnej komnaty w kopalni w Wieliczce. Ściany wydrążone są w skale i soli. Po sali przechadzają się liczni zwiedzający.

Wytwory kulturowe

Do wytworów polskiej kultury ściśle wiążących się z wymienionymi wartościami, które są znane przeciętnym Polakom, za pomocą których inne narody charakteryzują polską kulturę i które jako typowe dla niej były przez wrogów Polski unicestwiane, zalicza się:

• język polski (ze wszystkimi swoimi dialektami);

• białego orła w koronie;

• biało‑czerwoną flagę narodową;

• takie wydarzenia, jak: chrzest Polski, bitwa pod Grunwaldem czy unia polsko‑litewska;

• walkę o trwanie i substancję narodu w czasie rozbiorów, w latach okupacji niemieckiej i sowieckiej, walkę bez przemocy z reżimem komunistyczno‑sowieckim w latach powojennych (Solidarność);

• miejsca kultu religijnego i pamięci narodowej, jak Jasna Góra i Ostra Brama oraz związane z nimi obrazy Matki Bożej, Wawel, zamek królewski w Warszawie, Cmentarz Orląt we Lwowie, Oświęcim;

• epopeje narodowe Adama Mickiewicza i twórczość Henryka Sienkiewicza;

• twórczość wielkich artystów (np. Jana Matejki, Fryderyka Chopina, Stanisława Wyspiańskiego);

• postacie najbardziej znane i bohaterów narodowych (np. Tadeusza Kościuszkę, Józefa Piłsudskiego, św. Maksymiliana Kolbe, św. Jana Pawła II);

• obrzędy i zwyczaje tak zwanego roku polskiego, przede wszystkim Boże Narodzenie (wieczerza wigilijna i kolędy), Wielkanoc, dzień Wszystkich Świętych i Zaduszki, śluby, imieniny.

Centrum kultury polskiej z wyżej wymienionymi elementami składowymi zawiera w sobie całą historię polskiego narodu i cały jego dorobek. Kształtowało się w ciągu historii Polski, ale skrystalizowało się w najtrudniejszych okresach, kiedy polska państwowość została wymazana z mapy Europy. Wtedy świadomie określano wartości, wytwory kulturowe i typowo polskie cechy psychospołeczne. Wtedy kultura stawała się fundamentem istnienia polskiego społeczeństwa i wokół niej skupiali się Polacy, gdziekolwiek byli. W czasie zaborów, w latach okupacji, w latach zniewolenia po II wojnie światowej, kiedy społeczeństwo polskie nie miało suwerennej władzy i administracji, kiedy nie mogło prowadzić niezależnej gospodarki i polityki, do głosu dochodzili twórcy i krzewiciele kultury. Ośrodki kulturotwórcze stawały się wówczas podstawą życia społecznego, ponieważ tylko one mogły istnieć i działać w miarę niezależnie, a kiedy i je zamykano, wówczas tę rolę pełnił Kościół katolicki. W tej sytuacji twórcy kultury i duchowni stawali się najbardziej cenionymi osobistościami, łatwo też przejmowali rolę polityków, na przykład Adam Mickiewicz, Ignacy Paderewski, Czesław Miłosz, ks. kard. Stefan Wyszyński, ks. kard. Karol Wojtyła – późniejszy papież Jan Paweł II.

W historii polskiego społeczeństwa centrum kultury pełniło często rolę systemu ideologicznegosystem ideologicznysystemu ideologicznego, w pewnym sensie zastępowało rząd. Dbano o to, by Polacy, świadomi swojej kultury, rozstrzygali sami, co jest zgodne z polskością, a co jej przeciwne.

Słownik