R1VYOzrMRgO7q

Zdjęcie satelitarne przedstawiające kulę ziemską.

Bioróżnorodność to wszelkie przejawy życia na Ziemi. Od niej zależy to, co ludzie jedzą i piją, a także to, czym oddychają. „Gorące punkty” bioróżnorodności to miejsca bogate przyrodniczo, warte ochrony i jednocześnie najbardziej narażone na degradacjędegradacjadegradację w wyniku działań człowieka.

Cała Ziemia zasługuje na ochronę, ale najtroskliwszej opieki wymagają regiony zagrożone. Już w 1988 r. biolog Norman Myers przedstawił koncepcję „gorących punktów” bioróżnorodności. Rok później zidentyfikowano 25 regionów, które uznano za szczególnie warte ochrony zgodnie z ideą Myersa. Regiony te z powodu działań człowieka utraciły prawie 85% siedlisk, a tylko 40% z pozostałych zostało objętych jakimikolwiek formami ochrony. Do owych 25 „gorących punktów” należały miejsca, gdzie znajdowała się większość poznanych zagrożonych i ginących gatunków występujących na Ziemi.

RkbH9g1D8zsVS

Ilustracja przedstawia dwie żyrafy stojące obok siebie. Z prawej i lewej strony stoją pasiaste zebry.

Wkrótce zaproponowano ochronę kolejnych ognisk bioróżnorodności na świecie –miejsc, w których w wyniku procesów klimatycznych (np. zlodowaceniazlodowaceniezlodowacenia) i geograficznych (np. wędrówka kontynentów) kształtowały się warunki sprzyjające powstawaniu i trwaniu zróżnicowanych, ale i zrównoważonych ekosystemów.

Z powodu izolacji geograficznej  (wyspa) lub niedostępności (teren górski) rozwijało się w tych miejscach wiele gatunków nieobecnych nigdzie indziej, czyli endemitówendemitendemitów. Za rozwojem zbiorowisk roślinnych postępował rozwój zależnych od nich konsumentów – zwierząt i ludzi. W miejscach tych ukształtowały się i przetrwały gatunki o zróżnicowanej puli genetycznej. Jest ona konieczna, by z licznych genów populacje mogły wykorzystywać te, które umożliwią jak najlepsze przystosowanie się do zmieniających się warunków środowiska.

Z rozwojem społeczeństw i gospodarki wiąże się eksploatacjaeksploatacjaeksploatacja środowiska przyrodniczego. Kiedy gospodarowano lokalnie, w sposób tradycyjny, szanowano zasoby przyrody. Rozumiano, że gdy np. wytnie się wszystkie drzewa, będzie brakować materiału do budowy domów. Działalność człowieka zawsze powodowała zmiany, ale układy żywe potrafiły na nie reagować i odpowiednio się do nich przystosowywać.

Rozwój środków transportu (np. statków) i wielkie odkrycia geograficzne już kilka wieków temu umożliwiły intensywną eksploatację, a wręcz rabunkową gospodarkę w zamorskich koloniach. Obecnie, wraz ze wzrostem liczby ludzi i rosnącą konsumpcją, coraz większe tereny są przekształcane w miejsca produkcji rolnej, hodowli i przemysłu. Nie bez znaczenia pozostają również zanieczyszczenie biosfery i zaburzenie cykli krążenia materii. A skutki? Ocenia się, że tempo wymierania gatunków jest obecnie 1000 razy większe niż w czasach prehistorycznych.

Istnienie wielu różnych miejsc z tak wielkim bogactwem ekosystemów i gatunków wymagało ustanowienia prawa, które pozwoliłoby na podjęcie działań ochronnych. W 1992 r. na „Szczycie Ziemi” w Rio de Janeiro przyjęto Konwencję o zachowaniu różnorodności biologicznej, zobowiązującą państwa do ochrony przyrody na trzech poziomach: genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. Polska podpisała tę konwencję w 1995 r. Państwa‑sygnatariusze zostały zobowiązane do planowania i podejmowania działań ochronnych.

Ochrona przyrody wiąże się z nakładami pieniężnymi. Na ratowanie ginących gatunków potrzebne są fundusze, więc powstało kilka międzynarodowych organizacji, np. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (International Union for Conservation of Nature – IUCN), BirdLife International (międzynarodowa organizacja pozarządowa zajmująca się ochroną ptaków oraz ich siedlisk) czy fundacja na rzecz krytycznie zagrożonych ekosystemów, Critical Ecosystem Partnership Fund (CEPF), które pozyskują i przekazują środki na lokalne programy ochrony bioróżnorodności.

Basen Morza Śródziemnego

Ten region położony jest na styku dwóch płyt kontynentalnych: Eurazji i Afryki, co wpłynęło na ukształtowanie terenu (góry, przylądki, jeden z największych archipelagów) i warunki klimatyczne (chłodne i mokre zimy, gorące i suche lata). Sprzyjało to rozwojowi lasów liściastych (m.in. dąbrówdąbrowadąbrów) oraz iglastych.

Gospodarka i osadnictwo spowodowały fragmentację siedliskfragmentacja siedliskfragmentację siedlisk i zmianę szaty roślinnej: pojawiły się wytrzymałe, twardolistne zarośla – makia. Z kolei częste pożary przyspieszały eliminację wrażliwych roślin, a sprzyjały szybko odrastającym i plennym gatunkom, takim jak dąb skalny (Quercus coccifera), czystek (Cistus sp.) czy krwiściąg ciernisty (Sarcopoterium spinosum). Zarośla makii oraz kępy rozmarynu, szałwii i tymianku przetrwały w półsuchym środowisku. Endemity stanowią tu ponad połowę gatunków roślin. Z tego regionu pochodzą cedry (Cedrus sp.) i drzewo arganowe (Argania spinosa).

Bogata i zróżnicowana szata roślinna jest pokarmem i miejscem życia wielu gatunków zwierząt. Wśród nich są takie zagrożone gatunki, jak: foka mniszka śródziemnomorska (Monachus monachus) licząca mniej niż 400 osobników, makak berberyjski (Macaca sylvanus) na Gibraltarze, jedyna europejska małpa, jeleń szlachetny berberyjski (Cervus elaphus barbarus) – kilkaset sztuk – czy ryś iberyjski (Lynx pardinus), najbardziej zagrożony, tylko 250 osobników żyjących na wolności. Ponadto wiele gatunków ptaków, gadów i płazów.

Kaukaz

To region obejmujący góry i równiny od Morza Czarnego po Morze Kaspijskie. Znajdują się tu zarówno lodowce, jak i depresje (obszary położone poniżej poziomu morza). Stwarza to bardzo zróżnicowane warunki rozwoju roślin: od północnych trawiastych stepów przez ekosystemy półpustynne i pustynne na wschodzie, podmokłe lasy w części centralnej i lasy na stokach gór po zarośla krzewiaste. Rośnie tu wiele gatunków endemicznych, np. rododendrony, i uprawnych, jak dzicy krewni pszenicy, żyta, owsa czy jabłoni.

Do zagrożonych ssaków należą: niezwykły gryzoń o długich pazurach – prometeuszek gruziński (Prometheomys schaposchnikowi), koziorożec kaukaski (Capra caucasica) i nadrzewna smużka armeńska (Sicista armenica). W tym regionie występuje wiele globalnie zagrożonych ptaków wodnych, np. sterniczka białogłowa (Oxyura leucocephala).

Nowa Zelandia

Położona między tropikami a Antarktydą ma zróżnicowany krajobraz: wysokie góry, łagodne wzgórza i równiny – to tu kręcono filmy „Władca Pierścieni” i „Hobbit”.

Bardzo zróżnicowany klimat miał największy wpływ na kształtowanie się bioróżnorodności. Na Nowej Zelandii mało jest rodzimych ssaków i są to głównie nietoperze. Występuje tu aż 40 gatunków endemicznych gadów należących m.in. do gekonów, scynków i węży. Równie endemiczne są np. zagrożone wyginięciem ptaki, jak papuga kakapo (Strigops habroptilus), kiwi (Apteryx sp.) czy pingwin żółtooki (Megadyptes antipodes).

Mimo rabunkowej wycinki w lasach pozostały gigantyczne drzewa: soplica kauri (Agathis australis), podokarpy (Podocarpaceae), buki południowe (Nothofagus). Trzydzieści pięć rodzajów roślin nie występuje nigdzie indziej na świecie, np. Ixerba brexioides lub krzew raoulii (Raoulia) zwany „roślinną owcą”.

Na wyspie przez 700 lat kolonizacji wytępiono 50 gatunków ptaków, w tym olbrzymiego moa Dinornis, dziesięciokilogramowego nielota Aptornis czy największego znanego orła – orła Haasta (Harpagornis moorei) polującego na moa.

Słownik