Przeczytaj
Majowie
W okresie podboju hiszpańskiego na półwyspie Jukatan żyli Majowie, których cywilizacja rozkwitała od III do X w. n.e. Przyczyny jej regresu są zagadką. W każdym razie Hiszpanie zastali już tylko małe miasta‑państwa Majów, podczas gdy południowe niziny półwyspu były opuszczone. Wielkie świątynie w kształcie piramid oraz rozległe pałace arystokratów pochłonęła dżungla.
Aztekowie
Od początku II tysiąclecia n.e. na terenie dzisiejszego Meksyku powstawały agresywne imperia – najpierw Tolteków (X–XII w.), a następnie Azteków. Ci ostatni przybyli do doliny Meksyku z północy w XIII w. i, podporządkowawszy sobie Tolteków, przejęli ich kulturę. W pierwszej połowie następnego stulecia Aztekowie założyli swą stolicę – Tenochtitlán. Ich imperium w XV w. obejmowało obszar o powierzchni ok. 300 tys. km², z którego ściągano daninydaniny w naturze, a także w ludziach, składanych następnie w ofierze bogom.
Główną gałęzią gospodarki Azteków było rolnictwo. Sadzono kukurydzę, fasolę, dynię, maniok i pomidory, uprawiano ponadto bawełnę i kakao, z którego wytwarzano luksusowy napój dla elity. Dietę uzupełniało mięso indyków i psów, jedynych znanych zwierząt hodowlanych. Aztekowie używali narzędzi drewnianych, wysadzanych obsydianem, czyli wulkanicznym szkliwem o czarnym kolorze i szklistym połysku. Znali też miedź, złoto i brąz, choć ten ostatni nie był rozpowszechniony. Fakt, że centra azteckie tworzyły wielkie miasta (Tenochtitlán na początku XVI w. w epoce podboju hiszpańskiego liczył ok. 60 tys. domostw), wymuszał istnienie rozwiniętego handlu, choć nie znano ani koła, ani pieniądza, a funkcję środka płatniczego spełniały nasiona kakao. O wysokiej kulturze umysłowej Azteków świadczy m.in. ich oryginalna odmiana arytmetyki, bazująca na szeregu symboli, czy posługiwanie się przez nich skomplikowanym kalendarzem, którą to umiejętność częściowo przejęli od Majów.
przez trzy dni i noce wszystkie trzy groble były pełne mężów i kobiet, i dzieci; ciągnęli nieprzerwanym sznurem. Ponieważ każda grobla prowadząca do położonego na jeziorze miasta miała ok. 5 metrów szerokości, a wyczerpani i stłoczeni ludzie szli powoli, jeden z badaczy przyjął, że przez jedną groblę w ciągu godziny mogło przejść 1300–2600 osób. Groble były trzy, ewakuacja trwała 72 godziny, a więc oblężenie przeżyć mogło od 280 do 560 tys. ludzi. Ponieważ na czas oblężenia do miasta ściągnęła ludność z innych osad azteckich, więc w normalnych warunkach miasto mogło liczyć ok. 300–400 tys. mieszkańców. Oszacowanie to może budzić wątpliwość, ale trzeba pamiętać, że na równie chwiejnych podstawach oparte są np. szacunki ludności Polski w czasach Bolesława Chrobrego (1–2 mln).
Sprawdź, jakie istniejące obecnie miasto powstało na terenie Tenochtitlán.
Inkowie
Opisz położenie miasta. Wyjaśnij, jakie miało zalety, a jakie wady.
Na zachodnim wybrzeżu Ameryki Południowej w pierwszej połowie XV w. powstało wielkie imperium Inków, obejmujące zarówno wybrzeże, jak i rozciągające się nieopodal góry Andy. W odróżnieniu od Majów i Azteków Inkowie stworzyli cywilizację wiejską z centrum imperium w okolicach Cuzco (dziś w Peru). To wieloetniczne państwo obejmowało ponad 4 mln km² powierzchni i miało ok. 6 mln mieszkańców. Łączność pomiędzy stolicą a prowincjami zapewniał system dróg, na których funkcjonowała regularna poczta piesza. Po drogach przemieszczali się żołnierze oraz juczne lamy, Inkowie nie znali bowiem transportu kołowego. Uprawiano m.in. kukurydzę, fasolę, ziemniaki, a dietę uzupełniano mięsem świnek morskich, ryb i lam. Na czele państwa stał uważany za potomka słońca król, który posiadał rozległe dobra w całym państwie. Mieszkańcy imperium zobowiązani byli do pracy w państwowych gospodarstwach pod nadzorem administracji złożonej z arystokracji, czyli „Inków z urodzenia” (członków dynastii) i „Inków z przywileju” (pochodzących z okolic Cuzco), w zamian za co otrzymywali wyżywienie i narzędzia. Żywność gromadzono w magazynach, z których zaopatrywano urzędników, wojsko, a w razie nieurodzaju – także ludność. Do obowiązków poddanych należały także prace przy inwestycjach budowlanych oraz służba w wojsku.
Słownik
cywilizacje będące wytworem rodzimej ludności Ameryki, rozwijające się od początków zasiedlenia do podoju europejskiego – określenie będące wyrazem perspektywy europejskiej
przymusowe świadczenie składane dawniej władcy przez poddanych (lub przez słabszego władcę silniejszemu) w naturze lub w pieniądzach
(z łac. foedus – związek, przymierze) związek państw lub państwo złożone z wielu członów posiadających autonomię
( łac. irrigatio) system kanałów służący do nawadniania pól
(w języku keczua „węzeł”) forma trójwymiarowego pisma stosowana przez Indian prekolumbijskiej Ameryki Południowej. Był to zbiór supełków wykonanych na sznurkach z bawełny lub włosia lamy i alpaki.
typ prymitywnego rolnictwa polegającego na wypalaniu roślinności, w tym lasów, z której popioły użyźniają ziemię; po jej wyjałowieniu rolnicy przenoszą się na inne tereny
nazwa nadawana kilku ludom prekolumbijskiej kultury środkowego Meksyku, uznawanym przez Indian z XV–XVI‑wiecznego Meksyku za twórców tamtejszej cywilizacji, przodków Azteków i Majów
Słowa kluczowe
Aztekowie, Inkowie, Majowie, Toltekowie, Tenochtitlán, Machu Picchu, odkrycia geograficzne, nowożytny kolonializm europejski
Bibliografia
Z. Wójcik, Historia powszechna XVI–XVII wieku, Warszawa 1991.
H. Cortés, Listy o zdobyciu Meksyku, Gdańsk 1997.
B. Diaz del Castillo, Pamiętnik żołnierza Korteza, czyli prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii, Łódź 1986.
P. Pizarro, Relacja o odkryciu i podboju królestwa Peru, Gdańsk 1995.
J. Szemiński, M. Ziółkowski, Mity, rytuały i polityka Inków, Warszawa 2006.