Definicja patologii

RvZNAh3vwL3do1

Zdjęcie przedstawia długi korytarz o półkolistym sklepieniu. Jego ściany są zamalowane graffiti.

Słowo patologia wywodzi się od gr. pathos – „cierpienie” i logos – „nauka”. Można więc uznać, że patologia to nauka o cierpieniu. Biorąc pod uwagę, że każde zjawisko patologii społecznej - indywidualnej, ogólnospołecznej czy instytucjonalnej - niesie ze sobą cierpienie (jednostki bądź grupy), należy uznać, że jest to niezwykle trafne określenie.

Słowa „patologia” i  „patologiczny” kojarzą się z terminologią medyczną i stereotypowo odnosi się je do bólu, choroby czy braku kondycji. Patologia stanowi punkt odniesienia dla zdrowia (jest odchyleniem od normy, jaką jest zdrowie). Z kolei w znaczeniu nie medycznym, lecz społecznym – patologia to nauka o takich ludzkich zachowaniach i formach aktywności, które godzą w ład i porządek, czyli w tzw. zdrowie społeczne.

Patologia społeczna jako nauka rozstrzyga następujące problemy:

1. Jakie są uwarunkowania zjawiska patologii?

2. Jakie są objawy uzależnień (jawne i ukryte)?

3. W jaki sposób można podjąć działania profilaktyczne?

4. Jaka jest skuteczność i efektywność działań profilaktycznych?

Inaczej mówiąc, patologia społeczna to nauka o pewnych zjawiskach o określonej genezie i zasięgu społecznym, mających negatywne konsekwencje, tzn. powodujących mniej lub bardziej widoczne szkody społeczne.

Szczególnym przedmiotem zainteresowań patologii społecznej jest zjawisko patologiczne. Jest to zjawisko niezgodne z wzorami zachowań i postaw zawartych w systemach społeczności, stale się nasilające i wyraźnie zakłócające funkcjonowanie danej społeczności, czyli realizację określonych celów. Możemy mówić o tzw. zjawiskach patologicznych uniwersalnych, które są uznawane za patologiczne w każdym kręgu kulturowym (np. zabójstwo), oraz o takich, których znaczenie nie dla wszystkich jest oczywiste (np. przemoc w rodzinie). Istnieje wiele form aktywności, które postrzegane są inaczej, np. w krajach islamskich i w Europie. Czy prowadzenie samochodu przez kobietę jest zjawiskiem patologicznym społecznie? Czy takim zjawiskiem jest homoseksualizm? Podobnych pytań można stawiać wiele. Postrzeganie zjawisk patologicznych społecznie się zmienia. Ich granice nie są stałe. Niektóre co prawda pozostają niezmienne (np. kradzież), inne jednakże podlegają swojej dynamice (np. homoseksualizm) lub są silnie zależne od kultury i tradycji danego kraju (np. seks przedmałżeński kobiet).

Stereotypy i uprzedzenia jako przyczyna zjawisk patologicznych

Z problematyką patologii społecznej silnie związane są zagadnienia negatywnych uprzedzeń i stereotypów. Postrzeganie życia przez każdego człowieka przesiąknięte jest uproszczonymi schematami postrzegania i interpretowania niektórych zjawisk. Stereotypy ułatwiają nam sprawne funkcjonowanie w społeczeństwie. To właśnie stereotypowa wiedza powoduje, że kiedy spotkamy w lesie dzika, nie zastanawiamy się, czy jest on dziki i wrogi, czy oswojony i przyjazny. Pierwsza reakcja większości ludzi to chęć ucieczki, usunięcia się z drogi. Być może napotkany przez nas dzik jest zwierzęciem łagodnym, oswojonym, chcącym nawiązać z nami przyjazny kontakt, ponieważ wcześniej był dokarmiany przez ludzi. Istnieje taka możliwość. Stereotypowa wiedza na temat dzików każe nam jednak uciekać, ponieważ wiemy, iż w tym przypadku owo „być może” czyni wielką różnicę dla naszego bezpieczeństwa. Dlaczego uznaliśmy, że trzeba ratować się ucieczką przed dzikiem, choć nie znamy jego intencji?

Walter Lippmann, który wprowadził stereotyp do literatury naukowej, nazwał w ten sposób ludzką skłonność do postrzegania osób lub przedmiotów (w przypadku dzika: zwierząt) jako podobnych (czyli mających podobne atrybuty) na podstawie ich wspólnych cechIndeks górny 1¹1Indeks górny 1¹.

Niemal każdy z nas zna ze słyszenia historię o dzikach, które zaatakowały człowieka w lesie. Dziki przedstawiane są czasem w filmach jako groźni przeciwnicy łowców. Rzetelna wiedza dotycząca zachowania dzika pozwala sądzić, że nie zawsze, nie w każdej sytuacji i nie każdy dzik musi przeistoczyć się w bestię. Zwykła ostrożność i odpowiedni dystans wystarczy, by bezpiecznie spacerować po lesie, wiedząc, że nieopodal znajdują się dziki. Stereotypy dotyczące tego zwierzęcia każą nam jednak bać się go i reagować ucieczką. Jest to pozytywna strona stereotypów: pełnią one rolę zachowawczą, obronną i przystosowawczą. Wiedza stereotypowa jest uproszczona, uboga w treść, mało zróżnicowana, słabo weryfikowalna, emocjonalna, uogólniana w sposób nieuprawniony i niepodatna na zmiany. Stereotypy mają charakter społeczny, tzn. są tworzone i funkcjonują w obrębie danej grupy. Cechuje je subiektywna pewność – wiedza stereotypowa jest wolna od wątpliwości co do jej trafności.

Przyjrzyjmy się kilku stereotypom, których brzmienie stanowi dowód na cechy wskazane powyżej:

R1JgJRC10NUOq1

Zdjęcie przedstawia troje młodych ludzi w butach i strojach sportowych, siedzących na krzesłach. Jedna z osób trzyma w dłoniach piłkę do koszykówki.

1. Kobieta bardziej nadaje się do pielęgnacji dziecka i opieki nad nim niż mężczyzna.

2. Mężczyźni są lepszymi dyrektorami.

3. Kobiety plotkują.

4. Chłopcy są lepsi z matematyki.

5. Romowie są leniwi.

6. Szkoci są skąpi.

7. Polacy to złodzieje.

8. Niemcy są pedantyczni i zdyscyplinowani.

Co stereotypy mają wspólnego z patologią społeczną? Przytoczone powyżej przekonania zdają się nie mieć związku z dewiacjądewiacjadewiacją, nie sprzyjają także zachowaniom przestępczym. Dlaczego więc kwestia stereotypów stanowi przedmiot zainteresowania patologii społecznej?

Stereotypy stanowią podstawę kształtowania się uprzedzeń oraz wszelkich praktyk dyskryminacyjnych. Zarówno stereotypy, jak i uprzedzenia opierają się na niepełnej lub fałszywej wiedzy dotyczącej danej grupy ludzi. Nierzadko wspólnym mianownikiem tych przekonań są emocje. Różnica między stereotypem a uprzedzeniem jest taka, że pierwszy wynika z niepełnej wiedzy, natomiast drugi sięga do podświadomości. Stereotyp ogranicza się do sfery poznawczej i emocjonalnej, natomiast uprzedzenie to postawa społeczna obejmująca zarówno naszą sferę poznawczą oraz emocjonalno‑motywacyjną, jak i behawioralną. Uprzedzenie to tendencyjna ocena danej grupy, oparta na rzeczywistych lub wyobrażonych właściwościach jej członków. Uprzedzenia wynikają z negatywnych stereotypów dotyczących jednostki lub grup i w konsekwencji mogą prowadzić do działań eksterminacyjnych. Uprzedzenia występujące między członkami różnych grup zawierają w sobie ocenę innej grupy, stanowią jej tendencyjny obraz, opierają się na jej rzeczywistych lub wyobrażonych cechach.

Analiza obu pojęć – stereotypu i uprzedzenia – pozwala nam sądzić, że:

• stereotypy mogą być zarówno pozytywne (np. Francuzi to dobrzy kucharze), jak i negatywne (np. Włosi są leniwi), natomiast uprzedzenia zawsze dotyczą negatywnych aspektów funkcjonowania danej grupy;

• stereotypy nie wywołują gwałtownych emocji, natomiast uprzedzenia są bardzo silnie zabarwione negatywnymi uczuciami;

• stereotypy mają charakter bierny, natomiast uprzedzenia pobudzają do działania (np. jeśli uznamy, że kolega z klasy jest gejem, ponieważ nie przejawia zainteresowania koleżankami, będzie to wynik stereotypowego myślenia, jeśli natomiast będziemy go z tego powodu szykanować – będzie to efekt naszych uprzedzeń).

Bezpośrednimi konsekwencjami uprzedzeń społecznych są zachowania agresywne wobec innych, nawoływanie do nienawiści, przemocy, zbrodni, popełnienie tych zbrodni, terroryzm, rasizm, seksizm, ageizmageizmageizm, handikapizmhandikapizmhandikapizm itp. Negatywne stereotypy i uprzedzenia społeczne związane są z wieloma niekorzystnymi zjawiskami społecznymi oraz stanowią podstawę dla patologizacji relacji międzyludzkich tak w sferze prywatnej (np. przemoc domowa), jak i publicznej (np. dyskryminacja ze względu na płeć, kolor skóry).

Przemoc i agresja

Przemoc i agresja to zjawiska, które budzą zainteresowanie całego społeczeństwa. Stały się przedmiotem wielu współczesnych analiz naukowych, medialnych, prawnych itp. Zjawiska te budzą negatywne odczucia społeczne, a sensacyjne doniesienia medialne każą nam wierzyć w to, że są one wszechobecne i ogarniają wszelkie dziedziny życia – życie polityczne, rodzinne, zawodowe, szkolne itd.

Czym jest przemoc i agresja oraz jakie są granice tych zjawisk? Ze względu na ich złożoność i wielowymiarowość oraz szeroki kontekst nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć tego problemu. Terminy „agresja” i „przemoc” są różnie definiowane przez socjologów. Zdarza się, że używa się ich zamiennie, choć wystąpienie agresji zakłada konieczność udziału intencji wyrządzenia krzywdy ofierze, natomiast przemoc odnosi się do zachowań mających na celu wywieranie wpływu, które mogą być inspirowane również szlachetnymi pobudkami, np. przemoc w wychowaniu.

RZP8DCychTgjG1

Rysunek przedstawia ulicę. Na pierwszym planie mężczyzna bije małego chłopca. Na drugim planie mężczyzna bije kobietę.

Należy też rozróżniać pojęcia „agresja” i „agresywność”. Słowa te, podobnie jak agresja i przemoc, bywają używane zamiennie. Agresja to konkretne, dające się obserwować zachowania. Agresją są reakcje przeciwko sobie lub komuś, w formie jawnej, bezpośredniej lub ukrytej, pośredniej. Z kolei agresywność to pewien wzór zachowania jednostki. Agresywność nie jest wrodzona, a nabyta i utrwalona w procesie rozwoju i socjalizacji. Uwarunkowaniem zachowań agresywnych może być dziedziczenie, uszkodzenie centralnego układu nerwowego, choroby psychiczne. Agresywność jest często związana z reakcjami nieadekwatnymi do sytuacji u osoby, która nie potrafi kontrolować swoich emocji. Agresywność podlega leczeniu, np. w procesie psychoterapii.

Wpływ technologii na społeczeństwo

Paradoksem naszych czasów jest to, że zdobycze techniki i cywilizacji, których zadaniem jest ułatwienie człowiekowi egzystencji, stanowią zagrożenie, patologizują i skłaniają do zachowań dewiacyjnych. Rozwój medycyny i technologii żywienia z jednej strony ratuje życie – chroni przed chorobami i pozwala minimalizować cierpienie. Z drugiej, często obraca się przeciwko człowiekowi i prowadzi np. do uzależnienia od leków czy chemizacji żywności, szkodzi też zwierzętom (nadmierna antybiotykoterapia, testowanie kosmetyków) i środowisku.

RLVGD8cAKfltP1

Zdjęcie przedstawia kanapę, na której siedzi troje dzieci. Dwóch chłopców i jedna dziewczynka. Jeden z chłopców trzyma na kolanach otwarty laptop, drugi chłopiec i dziewczynka trzymają w rękach smartfony.

Wynalezienie telefonu miało na celu ułatwienie komunikacji między ludźmi, ulepszenie i usprawnienie tego zjawiska. Posiadanie telefonu komórkowego wzmacnia nasze poczucie bezpieczeństwa – w razie nagłego wypadku możemy wezwać pomoc, poradzić się kogoś czy poprosić o instrukcje. Mimo to telefon komórkowy niesie wiele zagrożeń, związanych także – paradoksalnie – z relacjami międzyludzkimi. Komunikacja interpersonalna często bywa redukowana do porozumiewania się za pomocą wiadomości tekstowych, pisanych skrótowym, specyficznym językiem. Kartki świąteczne czy urodzinowe zostały zastąpione niewyszukanymi, standardowymi wierszykami. Takiego rodzaju życzenia są wysyłane automatycznie, często do wszystkich osób zapisanych na liście kontaktowej. Poczucie bezpieczeństwa wynikające ze świadomości możliwości kontaktu z innymi ludźmi w nagłym przypadku bywa złudne, ponieważ może okazać się, że telefon jest rozładowany.

Symptomy uzależnienia od telefonu komórkowego

Słownik