Utwór

Wyjaśnijmy w pierwszej kolejności, czego dotyczy ustawa o prawie autorskim. W jej przypadku przedmiotem chronionym prawnie jest utwór.

Prawo autorskie chroni np. gry komputerowe, dzieła literackie, piosenki, obrazy, instrukcje obsługi maszyn i urządzeń, książki kucharskie. Co istotne, aby utwór mógł podlegać ochronie prawnej, spełnione muszą zostać trzy warunki:

• utwór musi stanowić rezultat pracy twórcy,

• utwór musi mieć indywidualny charakter,

• utwór musi przedstawiać przejaw działalności twórczej.

W ustawie znajdziemy wymieniony w sposób bardzo ogólny katalog utworów, które korzystają z ochrony prawnej. Oprócz nich ustawodawca wskazuje również te „dzieła”, które nie są objęte ochroną.

Czy wykonywanie kserokopii książki to przestępstwo?

Wertując książkę, na pierwszych jej stronach możesz znaleźć ostrzeżenie:

Zasadne wydaje się pytanie – czy w momencie kserowania książki popełniamy przestępstwo? Odpowiedź zależy od tego, w jakim celu jest sporządzana kopia.

Dopóki kopiujemy książki tylko na własny użytek, możemy to robić bez żadnych przeszkód. Pod pojęciem „użytek własny” kryje się także przekazywanie pojedynczych kopii egzemplarzy w kręgu osób pozostających w związku osobistym, tj. w stosunku pokrewieństwapokrewieństwopokrewieństwa, powinowactwapowinowactwopowinowactwa lub w stosunku towarzyskim. Ustawodawca jednoznacznie zapisał to w art. 23.

Można kopiować utwory na własny użytek, przy czym łącznie spełnione muszą być następujące warunki:

1. utwór musi już być rozpowszechnionyutwór rozpowszechnionyrozpowszechniony;

2. nie można powielać utworu w dużej liczbie – mogą to być tylko pojedyncze egzemplarze;

3. dozwolony użytek dotyczy kręgu osób, które znają się i utrzymują ze sobą bliski kontakt.

Przykładami zachowań sprzecznych z prawem są: sprzedaż skopiowanej książki lub udostępnianie skopiowanego egzemplarza osobie postronnej. Należy zwrócić również uwagę na działalność punktów ksero (często spotykanych np. na uczelniach), które mają własne zbiory książek i na życzenie odpłatnie je kopiują. Czy takie działanie jest zgodne z prawem?

Warto wspomnieć też, że jeśli kopiujemy czyjeś notatki, nie możemy ich rozpowszechniać – chyba że autor dołączy do nich adnotację o tym, że udostępnia je na wolnej licencji.

Pobieranie muzyki, filmów, gier

W przypadku muzyki i filmów sprawa wygląda tak, jak w przypadku książek. Zgodnie z polskim prawem pobranie muzyki, filmu albo e-booka z internetu nie jest przestępstwem, pod warunkiem, że czynimy to na własny użytek.

W przypadku oprogramowania (w tym gier) sytuacja wygląda inaczej. Nie ma tutaj zastosowania klauzula „dozwolonego użytku” o czym stanowi art. 77 ustawy o prawie autorskim. Oznacza to, że ściąganie gier komputerowych jest zabronione.

Prawo cytatu

Polskie prawo mówi, że do wykorzystania cudzego utworu potrzebna jest zgoda autora. Jednakże od reguły tej występują pewne wyjątki i do wyjątków tych zaliczyć trzeba prawo cytatu.

Cytat to z jednej strony dosłowne przytoczenie – np. zaprezentowanie fragmentu utworu, który został już rozpowszechniony (przywołanie słów).

Cytat to również parafraza cudzych wypowiedzi.

Wykorzystanie cudzego utworu to jednak sytuacja wyjątkowa i można to czynić wyłącznie w celu:

• analizy krytycznej lub naukowej,

• polemiki,

• wyjaśnienia,

• w celach naukowych.

W sytuacji wykorzystania fragmentu cudzego utworu we własnej pracy należy wyraźnie zaznaczyć granice cytatu, tak, aby oddzielić od siebie utwór cytowany i utwór cytującego. Prócz obowiązku wyodrębnienia cytatu, ustawodawca nakłada na cytującego jeszcze jeden obowiązek:

• wskazanie imienia i nazwiska twórcy cytowanego utworu;

• wskazanie źródła, czyli miejsca, z którego cytujący ściągnął utwór.

Podział praw autorskich

Prawo autorskie w polskim porządku prawnym ma charakter dualistyczny. Wyróżnić można prawa osobisteprawo osobisteosobiste oraz majątkowe.

Słownik