Pojawienie się Sokratesa było przełomem w dziejach filozofii starożytnej. Będące do tej pory na pierwszym planie zagadnienia kosmologiczne ustąpiły miejsca zagadnieniom humanistycznym. Sokrates jako pierwszy zainicjował poważną i metodyczną refleksję etyczną. Metodą uprawiania filozofii i dochodzenia do prawdy stał się dialog. Jego następcy, cynicy, również skupili się na problematyce etycznej.
Poglądy cyników
R1IIFyWBN6CSV
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Poglądy cyników.
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Poglądy cyników.
Autor tekstu: Tomasz Tomasik. Czyta dr Paweł Trojanowski.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Autor tekstu: Tomasz Tomasik. Czyta dr Paweł Trojanowski.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Poglądy cyników.
Diogenes LaertiosŻywoty i poglądy słynnych filozofów
R1aHlnZVeqeh31
Obraz przedstawia mężczyznę siedzącego w glinianej beczce i zapalającego lampę. W jego towarzystwie znajdują się cztery psy.
Jean-Léon Gérôme, Diogenes, 1860 Mieszkaniem dla Diogenesa była gliniana beczka. Był widywany, gdy w świetle dziennym zapalał lampę, która miała mu pomóc odnaleźć uczciwego człowieka. Jego towarzyszami były psy, które służyły również jako symbole jego filozofii.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
Zapytany, gdzie w Grecji widzi się dobrych mężów, odpowiedział: „Dobrych mężów nigdzie, natomiast dobre dzieci w Sparcie”. Gdy raz mówił o rzeczach poważnych, a nikt go nie słuchał, zaczął gwizdać, a gdy się ludzie zgromadzili wokół niego, łajał ich, że na głupi żart zbiegli się skwapliwie, do rzeczy poważnych natomiast ociągali się. Mówił także, że ludzie idą w zawody ze sobą, gdy chodzi o kopanie rowów i ćwiczenie sprawności nóg, ale nikt nie idzie w zawody o to, by stać się doskonałym moralnie. Dziwił się, że gramatycy tak starannie badają błądzenia Odyseusza, własnych natomiast błędów nie widzą, że muzycy zestrajają struny w lirze, a o harmonię własnej duszy nie dbają, uczeni wznoszą oczy ku słońcu i księżycowi, a nie widzą tego, co się dzieje pod ich nogami, retorzy chętnie rozprawiają o sprawiedliwości, ale bynajmniej sprawiedliwie nie postępują, ganią skąpców, a sami nade wszystko lubią pieniądze. Potępiał ludzi, którzy chwalą sprawiedliwych za to, że gardzą bogactwem, sami jednak zazdroszczą bogaczom. Gniewali go także ludzie, którzy składają ofiary bogom, prosząc ich o zdrowie, a podczas samej ofiary objadają się ze szkodą dla zdrowia. Podziwiał niewolników, którzy, widząc objadających się panów, nie ruszają zgromadzonych na stole potraw.
dog Źródło: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, Warszawa 2020.
Wpływ i recepcja
R19U0bn1uAovR1
Obraz przedstawia starszego mężczyznę. Ma wysoką czapkę, półdługie, jasne włosy i długą brodę z wąsami. Ubrany jest w ciemny strój. Stoi i podpiera się laską. Mężczyzna znajduje się nad brzegiem jeziora.
Michaił Niestierow, Pustelnik, 1888/1889
Źródło: domena publiczna.
Przekonanie cyników o tym, że warunkiem szczęścia jest wyrzeczenie, przejęli stoicy. Ten pogląd był również bliski myślicielom wczesnochrześcijańskim, którzy ascezęascezaascezę uczynili podstawą życia duchowego. Filozofa zaczęto utożsamiać z pustelnikiem, który pogardza światem (łac. contemptus mundi) i od niego ucieka (łac. fuga mundi). Szkoła cynicka istniała aż do VI w. n.e. Z czasem jednak upowszechniło się także negatywne znaczenie cynizmu, rozumianego jako postawa życiowa polegająca na lekceważącym stosunku do obowiązującego w danej społeczności systemu wartości, deprecjonowaniu instytucji, negowaniu autorytetów.
ProtagorasFilozofia starożytna Grecji i Rzymu
O bogach nie mogę wiedzieć ani czy istnieją, ani czy nie istnieją, ani też jaka jest ich istota i jak się pojawiają. Wiele bowiem rzeczy stoi na przeszkodzie, aby można było coś o tym wiedzieć; niemożliwość odpowiedniego doświadczenia zmysłowego i krótkość życia człowieka.
prot Źródło: Protagoras, Filozofia starożytna Grecji i Rzymu, red. J. Legowicz, Warszawa 1968, s. 108–109.
Polecenie 1
Na podstawie posiadanej już wiedzy dotyczącej innych filozofów starożytnych (np. Talesa z Miletu, pitagorejczyków), spróbuj opisać nowość stanowiska Protagorasa wobec kwestii istnienia bogów (bądź boskości świata).
R1CXL4R5o4pok
(Uzupełnij).
Słownik
autarkia
autarkia
(gr. autarkeia – samowystarczalność, niezależność, wolność wewnętrzna) pogląd filozoficzny propagujący uniezależnienie się od świata, ascetyczną minimalizację potrzeb i duchową samowystarczalność
asceza
asceza
(gr. askezis – ćwiczenie, trening) praktykowanie dobrowolnego wyrzeczenia się pewnych dóbr, wartości i aktywności życiowych w celu osiągnięcia świętości, czystości i doskonałości duchowej oraz zbawienia
kosmopolityzm
kosmopolityzm
(gr. kosmos – świat + polítēs – obywatel) stanowisko sprzeciwiające się podziałom kulturowo‑politycznym i terytorialnym; kosmopolici uważają za swoją ojczyznę nie kraj czy inny sformalizowany obszar, ale cały świat; dążą do politycznej i społecznej jedności świata, wolnego od podziałów i konfliktów, stopionego w jedną wspólnotę ogólnoludzką
sensualizm
sensualizm
(łac. sensus – zmysł) pogląd filozoficzny oraz psychologiczny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych i jest tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń
relatywizm
relatywizm
(łac. re +latus – imiesłów czasu przeszłego refero – odnosić się) pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane