Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Zaloguj się, aby udostępnić materiał Zaloguj się, aby dodać całą stronę do teczki

Pojawienie się Sokratesa było przełomem w dziejach filozofii starożytnej. Będące do tej pory na pierwszym planie zagadnienia kosmologiczne ustąpiły miejsca zagadnieniom humanistycznym. Sokrates jako pierwszy zainicjował poważną i metodyczną refleksję etyczną. Metodą uprawiania filozofii i dochodzenia do prawdy stał się dialog. Jego następcy, cynicy, również skupili się na problematyce etycznej.

Poglądy cyników

R1IIFyWBN6CSV
Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Poglądy cyników.
Diogenes Laertios Żywoty i poglądy słynnych filozofów
R1aHlnZVeqeh31
Jean-Léon Gérôme, Diogenes, 1860
Mieszkaniem dla Diogenesa była gliniana beczka. Był widywany, gdy w świetle dziennym zapalał lampę, która miała mu pomóc odnaleźć uczciwego człowieka. Jego towarzyszami były psy, które służyły również jako symbole jego filozofii.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Zapytany, gdzie w Grecji widzi się dobrych mężów, odpowiedział: „Dobrych mężów nigdzie, natomiast dobre dzieci w Sparcie”. Gdy raz mówił o rzeczach poważnych, a nikt go nie słuchał, zaczął gwizdać, a gdy się ludzie zgromadzili wokół niego, łajał ich, że na głupi żart zbiegli się skwapliwie, do rzeczy poważnych natomiast ociągali się. Mówił także, że ludzie idą w zawody ze sobą, gdy chodzi o kopanie rowów i ćwiczenie sprawności nóg, ale nikt nie idzie w zawody o to, by stać się doskonałym moralnie. Dziwił się, że gramatycy tak starannie badają błądzenia Odyseusza, własnych natomiast błędów nie widzą, że muzycy zestrajają struny w lirze, a o harmonię własnej duszy nie dbają, uczeni wznoszą oczy ku słońcu i księżycowi, a nie widzą tego, co się dzieje pod ich nogami, retorzy chętnie rozprawiają o sprawiedliwości, ale bynajmniej sprawiedliwie nie postępują, ganią skąpców, a sami nade wszystko lubią pieniądze. Potępiał ludzi, którzy chwalą sprawiedliwych za to, że gardzą bogactwem, sami jednak zazdroszczą bogaczom. Gniewali go także ludzie, którzy składają ofiary bogom, prosząc ich o zdrowie, a podczas samej ofiary objadają się ze szkodą dla zdrowia. Podziwiał niewolników, którzy, widząc objadających się panów, nie ruszają zgromadzonych na stole potraw.

dog Źródło: Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, Warszawa 2020.

Wpływ i recepcja

R19U0bn1uAovR1
Michaił Niestierow, Pustelnik, 1888/1889
Źródło: domena publiczna.

Przekonanie cyników o tym, że warunkiem szczęścia jest wyrzeczenie, przejęli stoicy. Ten pogląd był również bliski myślicielom wczesnochrześcijańskim, którzy ascezęascezaascezę uczynili podstawą życia duchowego. Filozofa zaczęto utożsamiać z pustelnikiem, który pogardza światem (łac. contemptus mundi) i od niego ucieka (łac. fuga mundi). Szkoła cynicka istniała aż do VI w. n.e. Z czasem jednak upowszechniło się także negatywne znaczenie cynizmu, rozumianego jako postawa życiowa polegająca na lekceważącym stosunku do obowiązującego w danej społeczności systemu wartości, deprecjonowaniu instytucji, negowaniu autorytetów.

Protagoras Filozofia starożytna Grecji i Rzymu

O bogach nie mogę wiedzieć ani czy istnieją, ani czy nie istnieją, ani też jaka jest ich istota i jak się pojawiają.
Wiele bowiem rzeczy stoi na przeszkodzie, aby można było coś o tym wiedzieć; niemożliwość odpowiedniego doświadczenia zmysłowego i krótkość życia człowieka.

prot Źródło: Protagoras, Filozofia starożytna Grecji i Rzymu, red. J. Legowicz, Warszawa 1968, s. 108–109.
Polecenie 1

Na podstawie posiadanej już wiedzy dotyczącej innych filozofów starożytnych (np. Talesa z Miletu, pitagorejczyków), spróbuj opisać nowość stanowiska Protagorasa wobec kwestii istnienia bogów (bądź boskości świata).

R1CXL4R5o4pok
(Uzupełnij).

Słownik

autarkia
autarkia

(gr. autarkeia – samowystarczalność, niezależność, wolność wewnętrzna) pogląd filozoficzny propagujący uniezależnienie się od świata, ascetyczną minimalizację potrzeb i duchową samowystarczalność

asceza
asceza

(gr. askezis – ćwiczenie, trening) praktykowanie dobrowolnego wyrzeczenia się pewnych dóbr, wartości i aktywności życiowych w celu osiągnięcia świętości, czystości i doskonałości duchowej oraz zbawienia

kosmopolityzm
kosmopolityzm

(gr. kosmos – świat +  polítēs obywatel) stanowisko sprzeciwiające się podziałom kulturowo‑politycznym i terytorialnym; kosmopolici uważają za swoją ojczyznę nie kraj czy inny sformalizowany obszar, ale cały świat; dążą do politycznej i społecznej jedności świata, wolnego od podziałów i konfliktów, stopionego w jedną wspólnotę ogólnoludzką

sensualizm
sensualizm

(łac. sensus – zmysł) pogląd filozoficzny oraz psychologiczny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych i jest tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń

relatywizm
relatywizm

(łac. re + latus imiesłów czasu przeszłego refero odnosić się) pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane