Przeczytaj
Czym jest tekst?
Zgodnie z definicją Jerzego Bartmińskiego i Stanisławy Niebrzegowskiej‑Bartmińskiej, teksttekst (łac. textus – materia, struktura) to ponadzdaniowa jednostka językowa, samodzielna komunikacyjnie, którą kształtuje następujący zestaw cech:
Co decyduje o spójności tekstu?
Spójność to właściwość tekstu, która polega na połączeniu znaczeniowym i gramatycznym (składniowym) wypowiedzeń wchodzących w jego skład. Wyróżnia się dwa rodzaje spójności:
Siedem kanonów stylu komunikatywnegoPodstawową jednostką kompozycji tekstu powinien być akapit. Każdy wątek (myśl) powinien zostać rozwinięty w osobnym akapicie. Celem takiego rozdzielania wątków (…) jest (…) pomoc czytelnikowi, ułatwienie mu właściwego odczytania i zrozumienia tekstu. Przerwy akapitowe powinny się pojawiać w pozycjach strategicznych z punktu widzenia organizacji treści.
(...)
Warunkiem koniecznym spójności tekstu jest jednolitość tematyczna sekwencji wypowiedzeń. Polega ona na tym, że każde kolejne zdanie (akapit) musi zawierać jakąś minimalną choćby cząstkę informacji, która została podana w jednym z poprzedzających zdań (akapitów). Siłą integrującą ciągi zdań jest zatem ciągłość w przepływie informacji. Budowanie tekstu na zasadzie mechanicznego dodawania do siebie kolejnych izolowanych zdań nie sprzyja jasności stylu. Tekst nie jest żyłką, na którą nawleka się koraliki jeden za drugim. Kolejne zdania muszą się łączyć w sensowną całość w akapicie. Kolejne akapity muszą stanowić spójną całość w tekście.
Źródło: Siedem kanonów stylu komunikatywnego, [w:] Polszczyzna na co dzień, red. Mirosław Bańko, Warszawa 2006, s. 2–3.
Warunki spójności tekstu
Wypowiedź jest spójna tzn. złożona z elementów, które tworzą logiczną i uporządkowaną całość. Powinna być zachowana zarówno wewnątrz zdań, jak również między zdaniami i akapitami. Użyte w wypowiedzi środki językowe, np. wskaźniki zespolenia tekstu, struktury metatekstowemetatekstowe, leksykalneleksykalne wykładniki spójności, powinny ułatwić śledzenie toku rozumowania autora.
Cechy spójnej wypowiedzi:
1. elementy, które ją tworzą, stanowią logiczną i uporządkowaną całość;
2. każdy kolejny akapit wynika z poprzedniego, a np. przestawienie akapitów zaburzyłoby tok rozumowania.
Zaburzenia spójności tekstu wynikają z:
a) błędów logicznychbłędów logicznych:
• ze zbyt daleko idących uogólnień,
• nieuzasadnionych wniosków (np. wnioski w zakończeniu pracy nie wynikają z przeprowadzonego rozumowania),
• sprzecznych stwierdzeń;
b) odstępstw od podporządkowania wywodu myśli przewodniej, np. wypracowanie zawiera niefunkcjonalne fragmenty stanowiące niezwiązane z tematem wątki poboczne;
c) zredagowania wstępu lub rozwinięcia, zakończenia, akapitu, które nie pasują logicznie do pozostałej części wypracowania, nie łączą się logicznie z poprzedzającą je częścią / poprzedzającym je akapitem;
d) rozwijania jednocześnie więcej niż jednego wątku („zazębiania” się wątków);
e) pomijania pośrednich ogniw rozumowania, tzw. skróty myślowe;
f) wprowadzania treści nieistotnych, zbędnych dla pracy, bez związku;
g) wprowadzania dygresjidygresji stosowanych niefunkcjonalnieniefunkcjonalnie;
h) przerywania toku myślenia zbędnymi zdaniami.
Błędy w spójności wewnątrz akapitów:
a) nielogiczne połączenia zdań w akapicie,
b) brak zastosowania w akapicie wskaźników zespolenia.
Błędy w spójności między akapitami:
a) nielogiczne powiązanie danego akapitu z poprzednim akapitami,
b) brak zastosowania wskaźników zespolenia między akapitami.
Na podstawie: Informator o egzaminie maturalnym z języka polskiego jako przedmiotu obowiązkowego (część ustna oraz część pisemna na poziomie podstawowym) od roku szkolnego 2022/2023, CKE, Warszawa 2001.
Poetyckie odstępstwa
Licznych przykładów kreatywnego burzenia spójności globalnej i lokalnej dostarcza np. poezja. Należy jednak pamiętać, że jest zabieg celowy, który ma służyć zaskoczeniu odbiorcy. Nie jest on natomiast wynikiem braku kompetencji językowych poety. Przykład celowego braku spójności znajdziemy m.in. w wierszu Wisławy Szymborskiej, który przedstawia niemożność porozumienia się ludzi:
Na wieży Babel– Która godzina? – Tak, jestem szczęśliwa,
i brak mi tylko dzwoneczka u szyi,
który by brzęczał nad tobą, gdy śpisz.
– Więc nie słyszałaś burzy? Murem targnął wiatr,
wieża ziewnęła jak lew, wielką bramą
na skrzypiących zawiasach. – Jak to, zapomniałeś?
Miałam na sobie zwykłą szarą suknię
spinaną na ramieniu. – I natychmiast potem
niebo pękło w stu błysku. – Jakże mogłam wejść,
przecież nie byłeś sam. – Ujrzałem nagle
kolory sprzed istnienia wzroku. – Szkoda,
że nie możesz mi przyrzec. – Masz słuszność;
widocznie to był sen. – Dlaczego kłamiesz,
dlaczego mówisz do mnie jej imieniem,
kochasz ją jeszcze? – O tak, chciałbym,
żebyś została ze mną. – Nie mam żalu,
powinnam była domyślić się tego.
– Wciąż myślisz o nim? –Ależ ja nie płaczę.
– I to już wszystko? – Nikogo jak ciebie.
– Przynajmniej jesteś szczera. – Bądź spokojny,
wyjadę z tego miasta. – Bądź spokojna,
odejdę stąd. – Masz takie piękne ręce.
– To stare dzieje, ostrze przeszło
nie naruszając kości. – Nie ma za co,
mój drogi, nie ma za co. – Nie wiem
i nie chcę wiedzieć, która to godzina.Źródło: Wisława Szymborska, Na wieży Babel, [w:] tegoż, Wiersze wybrane, Kraków 2010, s. 99.
Słownik
naruszenie reguł poprawnego łączenia informacji, faktów
(łac. digressio – oddalenie się) – uwaga wtrącona do wypowiedzi lub tekstu, niezwiązana z głównym tematem
cecha wyrażenia, słowa lub innego elementu językowego, która realizuje dany cel, np. uwydatnia lub pomniejsza znaczenie – zdrobnienie złodziejaszek ma na celu żartobliwe ukazanie drobnego przestępstwa
(łac. cohaerentia – spójność, spoistość, łączność ) – powiązanie znaczeniowe składników tekstu
(łac. cohaesio – stykanie się) – powiązanie formalne składników tekstu
należący do zbioru wyrazów danego języka, z zasobów słownictwa
(ang. metatext, fr. métatexte) – tekst o innym tekście; tekst, w którym opisany jest proces pisania tekstu, tematem jest tekst sam w sobie
wyraz łączący dwa zdania lub wyrażenia
ponadzdaniowa jednostka języka, samodzielna komunikacyjnie