Antyczne dziedzictwo

Kultura antyku uznawana jest za fundament cywilizacji europejskiej. Filozofia i szuka starożytna inspirowały kolejne pokolenia myślicieli i twórców, a artyści odwoływali się do grecko‑rzymskiego kanonu estetyki i piękna. Literatura, architektura i rzeźba czasów antycznych były uznawane za wzorce godne naśladowania. Kultura antyku to skarbiec toposówtopostoposów, motywówmotywmotywów i archetypówarchetyparchetypów. Zawdzięczamy jej również sentencje, przysłowia i związki frazeologiczne, które na stałe weszły do języków, w tym do języka polskiego.

Można wskazać kilka grup tekstów, które stały się dziedzictwem kolejnych pokoleń. Pierwszą grupą jest mitologia: grecka oraz rzymska. Stanowi ona inspirację, jest bowiem źródłem motywów miłości (mit o Orfeuszu i Eurydyce), heroizmu (historia Heraklesa) czy poświęcenia (historia Prometeusza). Wpłynęła również na język, tzn. doprowadziła do wykształcenia związków frazeologicznych, których etymologia sięga opowieści mitologicznych; przykładem takich związków są wyrażenia: „puszka Pandory”, „syzyfowa praca” czy „stajnia Augiasza”.

Drugą są starożytne eposy, np. Homera – Iliada oraz Odyseja. One również wpłynęły na kulturę, kolportując motyw wierności (Penelopa czekająca na Odysa) czy wprowadzając do języka takie sformułowania, jak „koń trojański” albo „pięta Achillesa”, odnoszące się do opisywanej przez poetę wojny trojańskiej.

Wreszcie do trzeciej grupy zaliczamy antyczne tragedie oraz komedie, dotyczące dylematów ludzkich, snujące refleksje nad skomplikowaną egzystencją. Inspirację dla późniejszych twórców stanowiły np. dzieła Sofoklesa: Król Edyp oraz Antygona. 

Do dorobku kulturowego antyku chętnie sięgali twórcy odrodzenia czy oświecenia. W XVIII wieku znany niemiecki historyk sztuki, Johann Winckelmann, uznał, że sztuka starożytna to esencja naturalnego piękna. W rozprawie O naśladowaniu dzieł greckich sformułował tezę, że:

Sięganie do tradycji antyku nie musi jednak oznaczać imitacji. Widać to wyraźnie w twórczości współczesnych artystów, którzy często wykorzystują spuściznę kultury starożytnej i czerpią inspirację z jej dorobku. Odwołania do antyku przybierają w sztuce współczesnej różne formy: od zapożyczenia motywu w pierwotnym kształcie, przez polemikępolemikapolemikę z tradycyjnym znaczeniem lub próbę nadbudowania nad nim nowej warstwy znaczeniowej aż po funkcję czysto ornamentacyjną. Motywy antyczne, przede wszystkim greckie, często podlegają reinterpretacjireinterpretacjareinterpretacji. Są odczytywane przez pryzmat współczesnych doświadczeń i problemów.

Polscy poeci, którzy odwoływali się w swojej twórczości do mitu, historii, literatury, sztuki czy filozofii antycznej, to między innymi Leopold Staff, Jarosław Iwaszkiewicz, Roman Brandstaetter, Mieczysław Jastrun, Konstanty Ildefons Gałczyński, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert, Czesław Miłosz.

Słownik