Główne rośliny włóknodajne (włókniste)

Wśród roślin włóknodajnych wskazać można między innymi: len, konopie, bawełnę, jutę czy agawę. W niniejszym temacie omówione zostaną trzy pierwsze z nich.

Bawełna

R1TLlQsMr5IWE

Zdjęcie przedstawia maszynę pracującą na polu bawełny, przy zbiorze upraw. Maszyna rolnicza jest duża. To kombajn.

ReUnxdLZNsf5i

Zdjęcie przedstawia pole bawełny. Owoce na krzakach bawełny mają postać torebki, które pękły. Osłonięte są miękkie, białe włókna, przypominające watę.

RsF5Ayi9cTZeE

Na zdjęciu jest zbliżenie na pęknięte łupiny bawełny. Białe włókna przypominają watę, pod włóknem jest brązowa łupina.

Bawełna jest rodzajem rośliny służącej do pozyskiwania włókna z krzewów bawełnianych. Białe włókna, które otaczają nasiona tej rośliny, tworzą na nich liczne białe kępki wyglądające jak wata. Obecnie zbiera się je przy użyciu maszyn, natomiast kiedyś robiono to ręcznie.

Tkaniny bawełniane są miękkie, przewiewne, a jednocześnie wytrzymałe. Znalazły swoje zastosowanie w produkcji: odzieży, pościeli, obrusów, środków opatrunkowych czy filtrów do kawy. Bawełna jako roślina przemysłowa wykorzystywana jest także do produkcji waty, celulozy, papieru, a z nasion – oleju. Bawełna jest również rośliną pastewną (liście). Najstarsze doniesienia historyczne o uprawie bawełny pochodzą z Palestyny z 3000 r p.n.e. W Europie stała się ona powszechna po podboju Persji przez Aleksandra Macedońskiego. Do Europy uprawa bawełny wraz z technologią jej przetwarzania trafiła dzięki Maurom w X w. Jednakże jeszcze do XIV w. tkaniny bawełniane w Europie pochodziły z Azji Mniejszej. Przełom nastąpił w XVIII w. za sprawą rozwoju przemysłu tkackiego. Zaczęto wówczas na masową skalę używać elementów bawełnianych w produkcji tkanin. Od tego czasu światowa produkcja bawełny stawała się coraz większa.

Bawełna ma bardzo wysokie wymagania klimatyczne. Jest to roślina światłolubna, a zmniejszenie nasłonecznienia do 50% prowadzi do zahamowania jej wzrostu. Aby wykiełkowała, potrzebuje temperatury 18°C. Optymalna temperatura w okresie wegetacji wynosi 26–28°C. Poniżej 5°C ginie. Występowanie przymrozków oraz opadów w czasie uprawy prowadzi do spadku jakości włókna. Radzi sobie natomiast z bardzo wysokimi temperaturami dochodzącymi do 34°C. Roślina ta potrzebuje regularnych, lecz niekoniecznie obfitych opadów deszczu (180–200 mm w okresie wegetacji). Dlatego też największe plony uzyskuje się na obszarach nawadnianych. Nawalne deszcze w późnej fazie rozwoju wpływają na nią negatywnie. Przy uprawie tej rośliny niepożądane są wiatry, które wywiewają włókno. Uprawa bawełny wymaga dużych nakładów pracy. Zbiór włókien należy przeprowadzić w momencie, gdy torebki nasienne zaczynają pękać. Bawełna uprawiana na mało urodzajnych oraz słabo wilgotnych glebach wymaga intensywnego nawożenia oraz stosowania oprysków.

W związku z powyższym bawełnę uprawia się między 47°N a 32°S. Głównymi rejonami uprawy są:

• w Azji: wschodnie Chiny, wnętrze Półwyspu Indyjskiego, Pakistan, Uzbekistan, Turkmenistan, Kazachstan,

• w Ameryce: USA (Nizina Zatokowa, pas od stanu Nowy Meksyk do Karoliny Północnej), Brazylia (Wyżyna Brazylijska i południe kraju), Argentyna, Meksyk,

• a ponadto: Grecja, Turcja, Egipt, Syria i Australia.

Len

RNo6u9omU3Ice

Na zdjęciu jest pole z uprawą lnu. Rośliny mają zielone, drobne liście i niebieskie kwiaty. W tle za polem widać budynki gospodarstw.

R1EP13K1BhMd1

Zdjęcie przedstawia pole lnu. Len ma proste, dosyć długie łodygi z drobnymi liśćmi. Kwiaty lnu są niebieskie.

R1QYosJO76Gsq

Zdjęcie ukazuje kwiaty lnu. Płatki korony są niebieskie, rozłożyste. Kwiaty są pięciopłatkowe.

Len uprawny jest to roślina roczna, jararoślina jarajara, o niebieskich, samopylnych kwiatach. Osiąga wysokość do 120 cm. Jego owoc stanowi torebka z błyszczącymi i śliskimi nasionami. To jedna z najstarszych roślin uprawianych przez człowieka na Starym Kontynencie. Jej udomowienie nastąpiło około 4000 lat p.n.e. na obszarze Żyznego PółksiężycaŻyzny PółksiężycŻyznego Półksiężyca. W płótno lniane starożytni Egipcjanie zawijali mumie. W Europie len był używany powszechnie nie tylko w starożytności, ale także w średniowieczu. W XVII w. zaczęto jego uprawę w Ameryce. Jednakże z początkiem XX w., kiedy na świecie zaczęła dominować bawełna, len stracił na znaczeniu.

Jako roślina przemysłowa len wykorzystywany jest do produkcji nici i pakuł, a jego nasiona przetwarza się w siemię lniane i olej.

Roślina potrzebuje umiarkowanej temperatury powietrza i opadów atmosferycznych. Ma nieduże wymagania glebowe – może rosnąć na słabych, lekkich glebach, jednak wymaga dużych nakładów pracy. Len uprawiany jest na obszarach o klimacie chłodnym z wilgotnym latem.

Głównymi rejonami uprawy lnu są:

• w Europie: Francja, Rosja (między innymi okręg dolnomoskiewski), Białoruś, Niemcy, Belgia, Holandia, Wielka Brytania,

• w Azji: Nizina Północnochińska, Indie, Chiny,

• w Ameryce Północnej: Kanada i USA.

Konopie

Ri6wVmVhIutL0

Zdjęcie przedstawia uprawę konopi. Liście są naprzeciwległe, krótkoogonkowe, dłoniastosieczne o trzech do dziewięciu lancetowatych odcinkach.

R1S7PZrFbhTMY

Zdjęcie przedstawia pole konopi. Kwiaty zebrane są w wysokie, gęste kłosy na szczycie długiej łodygi. W tle jest pasmo górskie.

RlqXMmUhoe488

Zdjęcie przedstawia sznur konopny. Jest szary. Przypomina ludzkie włosy.

Jest to dwupienna roślina osiągająca nawet 12 m wysokości. Jej owocem jest orzeszek z nasieniem bogatym w tłuszcz. Konopie uprawiano już 4,5 tysiąca lat temu. Przez długi czas była to jedyna roślina włóknista północno‑wschodnich Chin i wschodniej Syberii. Około 1500 lat temu dotarła ona do Europy. Rozpowszechniła się tam około 500 roku. Do Stanów Zjednoczonych trafiła w XVII w. Otrzymuje się z niej nie tylko włókno, ale również nasiona do wytłaczania oleju, a także narkotyki.

Konopie uprawia się od 25°N do 60°N. Potrzebują one dobrych gleb i umiarkowanej temperatury powietrza w czasie wegetacji. Nie znoszą przymrozków. Najlepiej udają się w klimacie od umiarkowanego do zwrotnikowego. Na początku okresu wegetacyjnego potrzebują dużo wilgoci. Wymagają żyznych gleb, zasobnych w próchnicę i wodę, na przykład torfowych.

Konopie używane są jako włókno do produkcji: brezentu, sznurów, lin, worków oraz płótna żeglarskiego. Z nasion tej rośliny produkuje się olej.

Głównymi rejonami uprawy konopi są:

• w Azji: Chiny, Korea Północna, lokalnie: Turcja i Indie,

• lokalnie w Europie: Holandia, Rosja, Ukraina, Rumunia, Mołdawia, Węgry i Francja,

• niektóre obszary Ameryki.

Juta

R1WgxgE8rPVOa

Zdjęcie przedstawia kwiat juty. Kwiat jest niewielki, żółty. Ma drobne płatki o kształcie języczków. Liście pokrywają włoski, brzegi liści są ząbkowane.

RLeiTXDvcWf9D

Zdjęcie przedstawia kłębek sznurka leżący na stole. Obok sznurka są nożyczki. Sznurek jest jasnobrązowy. Widać na nim włoski.

R6soT0fLD34I9

Zdjęcie przedstawia mężczyzn pracujących przy jutowych sznurkach. Mają postać długich włókien, przypominających trawę. Na pierwszym planie dwóch mężczyzn stoi na stosie jutowych włókien, podają sobie związane włókna. Mężczyźni mają ciemną karnację. Ubrani są w koszulki. Zamiast spodni mają materiał przepasany na biodrach przypominający spódnice. W tle jest zbiornik wodny.

Juta, a w zasadzie jej gatunek – juta torebkowa – to roślina włóknodajna pochodząca z Indii. Uprawia się ją w Azji Południowo‑Wschodniej i Ameryce Południowej.

Do wzrostu juta wymaga wysokiej temperatury powietrza – powyżej 20°C, wysokiej wilgotności powietrza (70–80%) oraz wilgotnej gleby, dlatego uprawia ją się w miejscach o klimacie równikowym i podrównikowym oraz monsunowym.

Z juty torebkowej wykonywane są: tkaniny, worki, dywany, chodniki, a także sznury.

Głównymi producentami juty są Indie i Bangladesz.

Agawa

R1EpZkZDdDVLa

Zdjęcie przedstawia agawę amerykańską. Ma krótką mięsistą łodygę. Ze środka rozety liściowej wyrastają pędy zwieńczone kwiatostanem składającym się z tysięcy żółtawych, rurkowatych kwiatów.

RdZjlgk2yiJcm

Zdjęcie przedstawia teren, na którym jest plantacja agawy. Liście agawy są zebrane w rozetę liściową. Są bardzo sztywne, włókniste, zakończone ostro kolcem. Także wzdłuż krawędzi uzbrojone w kolce. Po lewej stronie zdjęcia rośnie drzewo. Pomiędzy drzewem a plantacją agawy jest polna ścieżka, na której znajduje się człowiek. W tle jest pasmo górskie.

RmXusExQ5YjGZ

Na zdjęciu jest sznur z agawy. Jest pleciony, jeden sznur jest stosunkowo gruby, drugi cienki.

Agawa jest wieloletnią rośliną porastającą naturalnie tereny położone w północnej części Ameryki Południowej, na Karaibach oraz południu USA. Agawa została również rozprzestrzeniona na tereny Europy, gdzie w miejscach o ciepłym klimacie często służy za roślinę ogrodową i dekoracyjną ze względu na ciekawy i rozetowaty kształt liści.

Z racji tego, że agawa jest sukulentem i naturalnie porasta tereny o suchym klimacie, to jest przystosowana do długotrwałego braku wody oraz ubogich w składniki mineralne gleb, a nadmierne nawadnianie prowadzi do gnicia jej systemu korzeniowego.

Agawa ma bogate zastosowanie w przemyśle spożywczym, ponieważ wykorzystuje się ją do produkcji cukru, słodzików, soków i mączek. Ze względu na właściwości lecznicze agawy używa się do produkcji okładów na rany oraz do niektórych lekarstw antyseptycznych.

Z agawy również produkuje się spoiwa, mydła oraz bardzo wytrzymałe liny i tkaniny. Z liści tej rośliny pozyskuje się również papier.

Głównymi producentami agawy są: Kolumbia, Meksyk i Nikaragua.

Produkcja roślin włóknodajnych na świecie

Według danych FAO światowe zbiory włókien bawełny wynoszą obecnie ok. 25 mln t. Wartość ta od początku lat 60. XX w. wzrosła o 150%. Zbiory pozostałych analizowanych roślin włóknistych są o wiele mniejsze. Zbiory włókien lnu na świecie wynoszą obecnie ok. 780 tys. t i wartość ta była porównywalna w całym objętym analizą okresem. Z kolei światowe zbiory włókien konopi kształtują się w ostatnich latach na wyrównanym poziomie – około 60 tys. t rocznie. W związku ze światowym kryzysem, pod koniec pierwszej dekady XXI wieku odnotowano zmniejszenie plonów analizowanych roślin włóknistych.

Od początku lat 60. ubiegłego stulecia powierzchnie upraw lnu i konopi przeznaczonych na włókno zmniejszyły się. Przez ostatnich kilkanaście lat odnotowano parametry zasiewów na poziomie 217 tys. ha (len) oraz 42 tys. ha (konopie). W związku z tym od lat 90. XX w. obserwuje się zwiększenie rocznych plonów włókien lnu i konopi. Obecnie wynoszą one odpowiednio: 3,6 i 1,4 t/ha.

Ze względu na brak danych, w analizie powierzchni upraw oraz plonów nie uwzględniono bawełny.

RtvaZZwPQUnzL

Wykres przedstawia krzywą dotyczącą światowych zbiorów bawełny w latach 1960‑2015. Krzywa rośnie od wartości około 9 milionów ton w 1960 roku do wartości 27 milionów ton w 2012 roku, krzywa spada w 2015 roku do wartości 25 milionów ton.

RLULbArOiEFhE

Wykres przedstawia światowe zbiory lnu i konopi w latach 1960‑2018. Konopie: wykres spada od wartości 0,3 milionów ton do wartości nieznacznie powyżej 0,0 ton w 2018 roku. Krzywa lnu: biegnie od wartości 0,7 miliona ton w 1960 roku, przez maksimum w 2005 roku 1,5 miliona ton, i ze spadkiem do wartości 0,75 w 2018 roku.

RJZve545SalAd

Wykres przedstawia światowe powierzchnie upraw lnu i konopi w latach 1960‑2018. Krzywa konopi biegnie od wartości 0,5 miliona hektarów do niemal zera w 2018 roku. Krzywa lnu biegnie od wartości 2,0 miliony hektarów w 1960 roku do wartości 0,25 w 2018 roku.

R1M06v1gK9ccb

Wykres dotyczy światowych plonów lnu i konopi. Krzywa konopi biegnie od wartości 0,6 tony na hektar w 1960 roku do wartości 1,5 tony na hektar w 2018 roku. Maksimum przypada w 2005 roku z wartością 2,1 tony na hektar. Krzywa dotycząca lnu biegnie od wartości 0,4 tony na hektar do wartości 3,8 tony na hektar w 2014 roku. Po roku 2018 jest nieznaczny spadek do wartości 3,5.

Głównymi producentami włókna bawełny są obecnie Chiny i Indie (około 50% światowej produkcji). Oprócz nich ważne miejsce zajmują także USA i Pakistan. Jeżeli chodzi o len, to aż niemal ¾ światowych zbiorów włókien tej rośliny wytwarza jeden kraj – Francja. Oprócz niego ważne miejsce wśród jego producentów mają kraje europejskie. Biorąc natomiast pod uwagę konopie, to około 50% wszystkich zbiorów włókien tej rośliny przypada również na dwa kraje – Chiny i Koreę Północną. Do czołówki pod tym względem należy także kilka krajów europejskich oraz Chile.

Słownik