Protisty są organizmami jednokomórkowymi, kolonijnymi lub wielokomórkowymi. Różnią się między sobą zarówno sposobem odżywiania, jak i poruszania. W zależności od gatunku protisty mogą aktywnie się przemieszczać – za pomocą wypustek plazmatycznych (tzw. nibynóżek), wici lub rzęsek – bądź prowadzić osiadły tryb życia. Wśród protistów wyróżnia się tak gatunki samożywne (autotrofy), jak i cudzożywne (heterotrofy). Ze względu na budowę, sposób odżywiania się i poruszania protisty można podzielić na trzy grupy: protisty zwierzęce, roślinopodobne oraz grzybopodobne.

Protisty zwierzęce są organizmami jednokomórkowymi. Ich komórki nie mają ściany komórkowej. Większość z nich okryta jest dodatkową błoną komórkową, tzw. pellikulą. Nadaje ona kształt komórkom oraz uczestniczy w wymianie substancji pomiędzy komórką a środowiskiem zewnętrznym.

Gatunki zaliczane do protistów zwierzęcych są wyłącznie heterotrofami. Wśród nich wyróżnia się saprobiontysaprobiontsaprobionty, drapieżnikidrapieżnikdrapieżniki oraz pasożytypasożytpasożyty. Heterotrofy pobierają pokarm na drodze wchłaniania lub endocytozyendocytozaendocytozy (pinocytozypinocytozapinocytozy lub fagocytozyfagocytozafagocytozy).

U przedstawicieli protistów zwierzęcych obserwuje się rozmnażanie bezpłciowe (przez podział poprzeczny) lub płciowe z przemianą faz jądrowych. Wszystkie protisty zwierzęce wykazują zdolność do aktywnego ruchu. Organizmy te poruszają się ruchem pełzakowatym (ameboidalnym)ruch pełzakowaty, ameboidalnyruchem pełzakowatym (ameboidalnym) albo za pomocą wici lub rzęsek. Przedstawicielami protistów zwierzęcych są orzęski, ameby i sporowce. W wodach żyją przedstawiciele orzęsków, m.in. pantofelek ogoniasty (Paramecium caudatum), oraz ameb, np. ciepłolubna Naegleria fowleri.

Protisty roślinopodobne są organizmami jednokomórkowymi, kolonijnymi lub wielokomórkowymi. Ich komórki zazwyczaj mają ścianę komórkową zbudowaną z celulozy.

Większość gatunków zaliczanych do tej grupy jest autotrofami. Przeprowadzają one fotosyntezę dzięki obecności chloroplastów, które ze względu na ewolucyjne pochodzenie otoczone są czterema błonami. Wśród protistów roślinopodobnych występują gatunki zaliczane do miksotrofów. Oznacza to, że osobniki te w obecności światła są samożywne, zaś przy jego braku cudzożywne.

U przedstawicieli tej grupy obserwuje się największą różnorodność sposobu rozmnażania. Może ono następować przez podział podłużny, zarodniki, gametogamięgametogamiagametogamię lub przemianę pokoleńprzemiana pokoleńprzemianę pokoleń (izomorficznąprzemiana izomorficznaizomorficzną bądź heteromorficznąprzemiana heteromorficznaheteromorficzną).  Wśród protistów roślinopodobnych wyróżnia się tak gatunki pozbawione umiejętności wykonywania ruchu, jak i aktywnie przemieszczające się za pomocą wici lub rzęsek. Przedstawicielami protistów roślinopodobnych są eugleny, brunatnice i okrzemki, które żyją w środowiskach wodnych. W kropli wody możemy zaobserwować jednokomórkowe okrzemki i eugleny, natomiast w otwartych zbiornikach wodnych gołym okiem można zobaczyć wielokomórkowe, osiągające nawet 60 m długości brunatnice.

Typ	Cechy charakterystyczne	Przykładowy gatunek
Eugleny (klejnotki)	- wrzecionowaty kształt komórki - dwie wici	Euglena mutabilis	R54m1LUf0hsrR Na zdjęciu znajduje się euglena zielona. Ma wrzecionowaty kształt, zieloną barwę i pomarańczowoczerwoną plamkę oczną.
Okrzemki	- ściana komórkowa wysycona krzemionką - ich występowanie wykorzystywane jako wskaźnik jakości wody	Biddulphia rigida	RHBgnh6TyQ1Bg Zdjęcie przedstawia okrzemka w przybliżeniu mikroskopu. Jest ono podzielone na wyraźne sekcje. Środek ciała składa się z prostokątnych segmentów, natomiast jego obydwa końce mają zaokrąglony kształt.
		Isthmia nervosa	Rn5Alts0iW4Ya Zdjęcie przedstawia okrzemka w przybliżeniu mikroskopu. Ma on trapezowaty kształt.

Wśród protistów wyróżnić można także jednokomórkowe protisty grzybopodobne, które zamieszkują wilgotne środowiska. Ich komórki to komórczaki, co oznacza, że zawierają wiele jąder. Komórki te – podobnie jak komórki protistów roślinopodobnych – mogą być otoczone ścianą komórkową zbudowaną z celulozy.

Wszystkie gatunki zaliczane do tej grupy są heterotrofami – saprobiontami lub pasożytami.

Protisty grzybopodobne rozmnażają się przez zarodniki lub gamety. W grupie tej wyróżnia się zarówno gatunki pozbawione umiejętności wykonywania ruchu, jak i aktywnie przemieszczające się ruchem ameboidalnym. Przedstawicielami protistów grzybopodobnych są lęgniowce i śluzowce.

Słownik