Przeczytaj
Badania terenowe należą do metod bezpośrednich zbierania danych geograficznych. Polegają one głównie na wnioskowaniu o strukturze środowiska geograficznego i procesach w nim zachodzących poprzez badanie jego poszczególnych elementów i związków między nimi. Stosowanie tych metod wymaga przebywania w terenie.
Badania terenowe w geografii fizycznej dotyczą na ogół rozpoznania cech poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego. Opiera się na nich gleboznawstwo, geomorfologia, geologia, meteorologia czy hydrologia.
Badania terenowe w geografii społeczno‑ekonomicznej dotyczą m.in. relacji zachodzących między działalnością antropogeniczną a środowiskiem (np. stopień świadomości zanieczyszczenia środowiska przez ludzi) czy zagadnień społecznych (stopa bezrobocia, jakość życia).
W trakcie badań terenowych (kartowania terenu) badacz, który zajmuje się geografią fizyczną, wykonuje np. pomiary i obserwacje elementów klimatu, rozpoznaje gatunki roślin, opisuje cechy gleb w odkrywce glebowej, mierzy przepływ lub głębokość zwierciadła wód podziemnych. Czasem też eksploruje kamieniołomy w poszukiwaniu skamieniałości, bada układ warstw skalnych lub szuka śladów ruchów masowych. Za pomocą bezpośrednich pomiarów identyfikuje stan zanieczyszczenia środowiska. Z kolei geograf, który zajmuje się obszarem społeczno‑ekonomicznym, chcąc np. poznać opinie respondentów na wybrany temat, przeprowadza spisy, ankiety i wywiady, kartuje użytkowanie terenu, przeprowadza różnego rodzaju inwentaryzacje.
Dla wielu geografów jest to najbardziej oczywisty i zarazem najlepszy sposób zbierania informacji o otaczającej przestrzeni, jej cechach fizycznych i społeczno‑gospodarczych.
Ważną kwestią w badaniach terenowych, zwłaszcza z zakresu geografii fizycznej, jest wybór terenu badań i określenie, czy ma to być najbliższa okolica, np. domu lub szkoły, czy też większy obszar, np. gminy lub miasta. Wpływa to bowiem na dobór metod badawczych i rodzaj danych, jakie można uzyskać w wyniku ich zastosowania.
Jeżeli przedmiotem badań jest teren o relatywnie małej powierzchni, można samodzielnie prowadzić pomiary i obserwacje terenowe, m.in. badania ankietowe, wywiady czy też obserwacje i instrumentalne pomiary cech poszczególnych komponentów środowiska (gleb, form rzeźby, klimatu lokalnego, wód powierzchniowych itp.). Chcąc na przykład ustalić cechy środowiska przyrodniczego danego terenu, powinno się przeprowadzić następujące badania:
obserwacja i identyfikacja form rzeźby terenu,
pomiary metodami polowymi cech gleb i gruntów w odkrywce glebowej,
pomiary przepływu w rzece metodą pływakową,
pomiary głębokości zwierciadła wód gruntowych przy użyciu taśmy z ciężarkiem,
rozpoznawanie roślinności przy wykorzystaniu klucza botanicznego,
pomiary prędkości wiatru, temperatury i wilgotności powietrza za pomocą przenośnych instrumentów pomiarowych.
Pomiary i obserwacje w geografii fizycznej można prowadzić w punktach równomiernie rozrzuconych po całym terenie badań lub usytuowanych wzdłuż marszruty prowadzącej przez charakterystyczne dla terenu formy. Powinny być one prowadzone wg ujednoliconej instrukcji postępowania, a ich wyniki ewidencjonowane w odpowiednich formularzach (np. raptularzraptularz glebowy, raptularz pomiarów przepływu itp.).
Z kolei w badaniach ankietowych i wywiadach środowiskowych z zakresu geografii społeczno‑ekonomicznej istotne jest odpowiednie skonstruowanie ankiety i dobór pytań do wywiadu oraz określenie liczebności i grupy docelowej respondentów. Dobrze skonstruowana ankieta powinna m.in.:
mieć jasno określony cel badania,
dostosować pytania do problematyki badawczej,
być możliwie jak najkrótsza,
wykorzystywać jak najwięcej pytań zamkniętych,
zawierać pytania podzielone na grupy tematyczne,
zapewniać jak najszerszy zakres odpowiedzi,
nie sugerować odpowiedzi,
zawierać metryczkę z danymi respondenta.
Istotne znaczenie ma także termin prowadzenia badań terenowych, niektóre pomiary i obserwacje powinny się bowiem odbywać w ściśle określonych sezonach (np. badań gleb i roślinności nie prowadzi się w sezonie zimowym) lub wielokrotnie powtarzane (np. badania ankietowe atrakcyjności krajobrazu, który zmienia się w poszczególnych porach roku, badania stanu wód ulegającego zmianom w zależności od warunków hydrometeorologicznych). Dlatego przed rozpoczęciem badań warto sporządzić ich szczegółowy harmonogram.
Zaletą badań terenowych jest to, że pozwalają uzyskać różnorodne, potrzebne informacje o rzeczywistym stanie środowiska geograficznego w danym miejscu i czasie. Pozwalają też dostosować szczegółowość badań i pomiarów do skali opracowania. Wreszcie, jeżeli wykonuje się je samodzielnie, można być pewnym ich dokładności.
Słownik
odpowiednio przygotowany formularz przeznaczony do bieżącego ewidencjonowania wyników prowadzonych w terenie pomiarów i obserwacji