W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:
RAmy0nWs0M2VC
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;, scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;, porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;, rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;, rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;, oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów; każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;, scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;, porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;, rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;, rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;, oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów; każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;, udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;, uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;, wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
wyjaśnij twoim zadaniem jest zrekonstruowanie związku przyczynowo‑skutkowego, opisanie od początku do końca, o co chodzi i dlaczego;
scharakteryzuj należy przeanalizować genezę, przebieg oraz konsekwencje danego procesu czy zjawiska, wymieniając uczestników wydarzeń (postacie, organizacje) lub inne istotne elementy;
porównaj twoim zadaniem jest zestawienie wydarzeń, zachodzących procesów, danych itp. pod kątem występujących między nimi podobieństw oraz różnic;
rozstrzygnij w tym wypadku oczekiwana odpowiedź jest jedna: „tak” lub „nie” - oczywiście wraz z uzasadnieniem, ale bez formułowania własnych ocen;
rozważ należy tu sformułować zarówno argumenty, jak i kontrargumenty, czyli „za” i „przeciw”, wartościując słuszność danego rozumowania;
oceń to polecenie pozwala ci przedstawić własną, subiektywną opinię na temat opisywanych zjawisk i procesów; każda przedstawiona ocena – o ile będzie dobrze uzasadniona – zostanie uznana, dlatego też kluczową rolę odgrywa umiejętność budowania argumentacji;
udowodnij w poleceniu tym zawarta jest teza, a twoim zadaniem jest stworzenia krótkiej narracji z podaniem argumentów na rzecz jej prawdziwości;
uzasadnij zadanie podobne jak powyżej, ale w tym przypadku powinno się określić sposób rozumowania, który umożliwia postawienie danej tezy;
wykaż należy tu wykazać prawdziwość lub nieprawdziwość związków przyczynowo‑skutkowych, odnoszących się do tezy; podaj, wymień, wskaż – takie polecenia występują w zadaniach półotwartych, w których jest miejsce na twoją odpowiedź; podajesz wtedy pojęcie, nazwę własną (pełną, bez skrótów), imię i nazwisko osoby itp.
Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.
Typy systemów wyborczych
Systemy większościowe
Systemy wyborczesystem wyborczySystemy wyborcze większościowe zostały wprowadzone wcześniej niż systemy proporcjonalne. Głosowanie i obliczenie wyników w tym systemie jest proste i przejrzyste. Jednym z najstarszych systemów tego typu jest opracowany w 2. połowie XVIII w. przez oficera i inżyniera francuskiego. Od jego nazwiska system ten został nazwany systemem Borda Count (BC). Okręgi są tu jedno- lub wielomandatowe. Wyborcy zaznaczają swoje preferencje, a kandydaci, którzy uzyskają największe poparcie, zostają wybrani.
Okręgi jednomandatowe
RTIn5ikNgXerO
System większościowy jednomandatowy Jest to inaczej system większości względnej (zwykłej), w którym „zwycięzca bierze wszystko” („Pierwszy zwycięża”; First Past The Post, FPTP, Simple majority). W systemie tym wyborca oddaje głos na jednego kandydata. Zwycięzcą zostaje ten, kto w danym okręgu uzyska największą liczbę głosów, a do uzyskania mandatu wystarczy względna większość głosów zdobyta w okręgu. Zazwyczaj w głosowaniu tym wyborcy opowiadają się raczej za określonym kandydatem, niż wyrażają poparcie dla partii politycznej, z której startuje. Umożliwia to zwycięstwo kandydatowi z partii, która nie ma w rzeczywistości znacznego poparcia społecznego w skali kraju. System ten jest stosowany w demokracjach anglosaskich: m.in. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i jej byłych koloniach, Ameryce Łacińskiej i w wyborach do wielu wyższych izb parlamentu., System większościowy jednomandatowy z dogrywką lub tzw. dwóch tur (system dwuetapowych wyborów; Two-Round System, TRS) Aby uzyskać mandat, w pierwszej turze kandydat musi otrzymać ponad 50-procentowe poparcie wyborców (większość bezwzględna) głosujących w danym jednomandatowym okręgu wyborczym. Sytuacja, w której kandydat już w pierwszej turze uzyskuje większość bezwzględną należy do rzadkich, stąd najczęściej pojawia się konieczność przeprowadzenia drugiej tury wyborów. Zwykle w wyniku przeprowadzenia pierwszej tury wyborów tylko część okręgów zostaje obsadzona. Druga tura organizowana jest w tych okręgach, w których żaden z kandydatów nie uzyskał ponad 50-procentowego poparcia. Są kraje, w których do drugiej tury przystępują tylko dwaj kandydaci z okręgu, którzy uzyskali najwięcej głosów w pierwszej turze. W innych z kolei do drugiej tury przechodzą ci wszyscy, którzy przekroczyli np. jakiś próg wyborczy. Kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów w drugiej turze zyskuje mandat., System większościowy jednomandatowy większości absolutnej (Absolute majority) W pewnym sensie jest wariantem systemu większościowego jednomandatowego z dogrywką. Wybrany zostaje kandydat, który uzyskał ponad połowę ważnych głosów. System ten występuje np. we Francji, gdzie w pierwszej turze staje się podstawą do uznania mandatu. Poza tym jest stosowany w wyborach parlamentarnych w drugiej turze, do której kwalifikują się dwaj kandydaci z najlepszymi wynikami z pierwszej rundy. Stosowany też w wyborach prezydenckich w Austrii, Finlandii, Francji, Portugalii, Korei Południowej, Filipinach, Tajwanie oraz w większości państw Ameryki Południowej i Afryki., System większościowy jednomandatowy większości bezwzględnej – system głosu alternatywnego (Alternative Vote (AV) – Preferential Vote) Jest odmianą systemu większości bezwzględnej (absolutnej, wymagającej jedynie pierwszej tury głosowania). W okręgach jednomandatowych wyborcy podczas głosowania ujawniają skalę swoich preferencji i mogą wskazać tylu kandydatów, ilu jest zgłoszonych w danym okręgu wyborczym. W wyborach zwycięża kandydat, który po zsumowaniu pierwszych preferencji uzyskał większość bezwzględną. W przypadku gdy żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości, ten, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów pierwszej preferencji, zostaje skreślony, a oddane na niego głosy drugiej preferencji przejmują kolejni kandydaci. Procedurę tę ponawia się aż do wyłonienia kandydata, który uzyska ponad 50-procentowe poparcie. W systemie tym często zostaje wybrany kandydat, który nie jest umieszczony na pierwszym miejscu preferencji, ale często jako drugi czy trzeci. System ten faworyzuje zatem kandydatów „środka” i jest niekorzystny dla kandydatów skrajnych ugrupowań. Uchodzi za bardziej demokratyczny od zwykłego systemu większości bezwzględnej z uwagi na to, że daje wyborcom możliwość wskazania skali (stopnia) swoich preferencji politycznych. Równocześnie system ten zapobiega drugiej turze wyborów. Jest stosowany np. w Australii, Republice Nauru i wielu samorządach w USA.
System większościowy jednomandatowy Jest to inaczej system większości względnej (zwykłej), w którym „zwycięzca bierze wszystko” („Pierwszy zwycięża”; First Past The Post, FPTP, Simple majority). W systemie tym wyborca oddaje głos na jednego kandydata. Zwycięzcą zostaje ten, kto w danym okręgu uzyska największą liczbę głosów, a do uzyskania mandatu wystarczy względna większość głosów zdobyta w okręgu. Zazwyczaj w głosowaniu tym wyborcy opowiadają się raczej za określonym kandydatem, niż wyrażają poparcie dla partii politycznej, z której startuje. Umożliwia to zwycięstwo kandydatowi z partii, która nie ma w rzeczywistości znacznego poparcia społecznego w skali kraju. System ten jest stosowany w demokracjach anglosaskich: m.in. w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Wielkiej Brytanii i jej byłych koloniach, Ameryce Łacińskiej i w wyborach do wielu wyższych izb parlamentu., System większościowy jednomandatowy z dogrywką lub tzw. dwóch tur (system dwuetapowych wyborów; Two-Round System, TRS) Aby uzyskać mandat, w pierwszej turze kandydat musi otrzymać ponad 50-procentowe poparcie wyborców (większość bezwzględna) głosujących w danym jednomandatowym okręgu wyborczym. Sytuacja, w której kandydat już w pierwszej turze uzyskuje większość bezwzględną należy do rzadkich, stąd najczęściej pojawia się konieczność przeprowadzenia drugiej tury wyborów. Zwykle w wyniku przeprowadzenia pierwszej tury wyborów tylko część okręgów zostaje obsadzona. Druga tura organizowana jest w tych okręgach, w których żaden z kandydatów nie uzyskał ponad 50-procentowego poparcia. Są kraje, w których do drugiej tury przystępują tylko dwaj kandydaci z okręgu, którzy uzyskali najwięcej głosów w pierwszej turze. W innych z kolei do drugiej tury przechodzą ci wszyscy, którzy przekroczyli np. jakiś próg wyborczy. Kandydat, który uzyskał największą liczbę głosów w drugiej turze zyskuje mandat., System większościowy jednomandatowy większości absolutnej (Absolute majority) W pewnym sensie jest wariantem systemu większościowego jednomandatowego z dogrywką. Wybrany zostaje kandydat, który uzyskał ponad połowę ważnych głosów. System ten występuje np. we Francji, gdzie w pierwszej turze staje się podstawą do uznania mandatu. Poza tym jest stosowany w wyborach parlamentarnych w drugiej turze, do której kwalifikują się dwaj kandydaci z najlepszymi wynikami z pierwszej rundy. Stosowany też w wyborach prezydenckich w Austrii, Finlandii, Francji, Portugalii, Korei Południowej, Filipinach, Tajwanie oraz w większości państw Ameryki Południowej i Afryki., System większościowy jednomandatowy większości bezwzględnej – system głosu alternatywnego (Alternative Vote (AV) – Preferential Vote) Jest odmianą systemu większości bezwzględnej (absolutnej, wymagającej jedynie pierwszej tury głosowania). W okręgach jednomandatowych wyborcy podczas głosowania ujawniają skalę swoich preferencji i mogą wskazać tylu kandydatów, ilu jest zgłoszonych w danym okręgu wyborczym. W wyborach zwycięża kandydat, który po zsumowaniu pierwszych preferencji uzyskał większość bezwzględną. W przypadku gdy żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości, ten, który otrzymał najmniejszą liczbę głosów pierwszej preferencji, zostaje skreślony, a oddane na niego głosy drugiej preferencji przejmują kolejni kandydaci. Procedurę tę ponawia się aż do wyłonienia kandydata, który uzyska ponad 50-procentowe poparcie. W systemie tym często zostaje wybrany kandydat, który nie jest umieszczony na pierwszym miejscu preferencji, ale często jako drugi czy trzeci. System ten faworyzuje zatem kandydatów „środka” i jest niekorzystny dla kandydatów skrajnych ugrupowań. Uchodzi za bardziej demokratyczny od zwykłego systemu większości bezwzględnej z uwagi na to, że daje wyborcom możliwość wskazania skali (stopnia) swoich preferencji politycznych. Równocześnie system ten zapobiega drugiej turze wyborów. Jest stosowany np. w Australii, Republice Nauru i wielu samorządach w USA.
Okręgi wielomandatowe
Systemy większościowe wielomandatowe (Multi member constituency majority)
W tym systemie wybory przeprowadzane są w okręgach wielomandatowych. Wyborca dysponuje tyloma głosami, ile można uzyskać miejsc w parlamencie z danego okręgu wyborczego. Wybrani zostają kandydaci, którzy uzyskali najwięcej głosów w liczbie odpowiadającej liczbie mandatów z danego okręgu. Wprowadzenie okręgów wielomandatowych łagodzi negatywne skutki funkcjonowania systemu większościowego, ponieważ wówczas zwiększają się szanse ugrupowań słabszych na uzyskanie reprezentacji w parlamencie. W formule tej można wyróżnić dwa podtypy:
RE7Q2dwuokdCR
System głosowania blokowego spersonalizowanego (Block Vote, BV) Uchodzi za jeden z systemów quasi-proporcjonalnych, ale jest bliższy większościowemu. Wyborcy mogą głosować na kandydatów na różnych listach partyjnych i mandat uzyskują ci kandydaci, którzy otrzymali w danym okręgu najwięcej głosów. Stosowany w wyborach parlamentarnych w Tajlandii i na Mauritiusie oraz na Wyspach Dziewiczych., System głosowania blokowego niespersonalizowanego (Party Block Vote, PBV) Uznawany jest też za jeden z systemów quasi-proporcjonalnych, ale jest bliższy większościowemu. Wyborcy głosują na partie, nie zaś na konkretnego kandydata. Mandaty z danego okręgu otrzymują kandydaci z partii, która uzyskała największe poparcie w danym okręgu. Prowadzi to do uprzywilejowania tylko jednej partii. System ten występuje rzadko, m.in. w Kamerunie, Czadzie, Singapurze.
System głosowania blokowego spersonalizowanego (Block Vote, BV) Uchodzi za jeden z systemów quasi-proporcjonalnych, ale jest bliższy większościowemu. Wyborcy mogą głosować na kandydatów na różnych listach partyjnych i mandat uzyskują ci kandydaci, którzy otrzymali w danym okręgu najwięcej głosów. Stosowany w wyborach parlamentarnych w Tajlandii i na Mauritiusie oraz na Wyspach Dziewiczych., System głosowania blokowego niespersonalizowanego (Party Block Vote, PBV) Uznawany jest też za jeden z systemów quasi-proporcjonalnych, ale jest bliższy większościowemu. Wyborcy głosują na partie, nie zaś na konkretnego kandydata. Mandaty z danego okręgu otrzymują kandydaci z partii, która uzyskała największe poparcie w danym okręgu. Prowadzi to do uprzywilejowania tylko jednej partii. System ten występuje rzadko, m.in. w Kamerunie, Czadzie, Singapurze.
Proporcjonalne systemy wyborcze
W tym systemie podział mandatów jest wprost proporcjonalny do głosów zdobytych przez partie w czasie głosowania – partie uzyskują miejsca w parlamencie proporcjonalnie do uzyskanego poparcia. Znaczenie dla podziału mandatów może mieć tutaj także wymóg osiągnięcia progu wyborczegopróg wyborczyprogu wyborczego i sposób podziału mandatów za pomocą różnych metod, tj. D’Hondta, Hagenbacha‑Bischoffa, Sainte‑Laguë, Hare'a‑Niemeyera. Wielkość okręgów wyborczych może być różna, w niektórych państwach ustanawia się jeden okręg narodowy obejmujący terytorium całego kraju. Tak jest np. w Niderlandach, Izraelu i Monako.
R9VPICZY0LIYB
System reprezentacji proporcjonalnej według list (List Proportional Representation, List PR) Jest to system, w którym partie przedstawiają listę swoich kandydatów w okręgach wielomandatowych, a wyborcy głosują na te partie. System ten dominuje wśród stosowanych systemów proporcjonalnych. W zależności od trybu zgłaszania kandydatów możemy wyróżnić m.in.:
system uporządkowanej listy – bez możliwości wskazania konkretnego kandydata przez wyborcę (listy „zamknięte”). Mandaty uzyskują wówczas kandydaci według swojej pozycji na liście niezależnie od uzyskanego w głosowaniu wyniku;
system uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem – wyborcy mają bezpośredni wpływ na wybór kandydata z listy, ponieważ przyznanie mandatu zależy nie od miejsca na liście, ale od uzyskanego poparcia wyborców, którzy w czasie głosowania zaznaczają indywidualną preferencję. Aby zapobiegać nadmiernemu rozbiciu politycznemu parlamentu, w niektórych krajach zostały wprowadzone progi wyborcze (klauzule zaporowe), np. w Szwecji na poziome 4 proc. Im wyższy próg, tym bardziej system ten sprzyja ugrupowaniom o dużym poparciu., System pojedynczego głosu przechodniego (Single Transferable Vote, STV) Jest to system łączący głosowanie personalne (na kandydata) z proporcjonalną reprezentacją różnych grup, w dużym stopniu odzwierciedla preferencje wyborców. Wyborca nie głosuje tu na listę partyjną, lecz na konkretnych kandydatów. Okręgi są wielomandatowe, każdy wyborca ma jeden głos, ale może określić swoje preferencje, numerując kandydatów (także z różnych list partyjnych). Może zakreślić tyle preferencji, ile jest mandatów do podziału w danym okręgu. W kolejnych liczeniach oddanych głosów mandaty otrzymują kandydaci, którzy przekroczyli próg wyborczy wymagany przez ordynację i właściwy dla danego okręgu. Jeśli nie przekroczył go żaden kandydat, skreśla się tego, który uzyskał najmniej wskazań na pierwszym miejscu na poszczególnych kartach do głosowania – tak aż do obsadzenia wszystkich przypadających na dany okręg mandatów. Uważa się, że system ten niweluje problem „zmarnowanych głosów” i zapewnia reprezentację nie tylko „najlepszym kandydatom”, ale również różnym grupom mniejszościowym. Uznawany jest jednak za quasi-proporcjonalny. W mniejszym stopniu niż wyżej wymienione klasyczne systemy proporcjonalne (a nawet system większościowy FTPT) może wypaczyć wyniki wyborów, prowadząc do zdobywania mandatów przez partie, które faktycznie nie uzyskały poparcia większości głosujących.System ten obowiązuje w wyborach do izby niższej parlamentu Irlandii, Malty, senatu w Australii, a w USA i Wielkiej Brytanii – w wyborach do rad miejskich, rad szkolnych i ciał kolegialnych wielu uczelni. Obowiązywał na początku lat 90. XX w. w Estonii.
System reprezentacji proporcjonalnej według list (List Proportional Representation, List PR) Jest to system, w którym partie przedstawiają listę swoich kandydatów w okręgach wielomandatowych, a wyborcy głosują na te partie. System ten dominuje wśród stosowanych systemów proporcjonalnych. W zależności od trybu zgłaszania kandydatów możemy wyróżnić m.in.:
system uporządkowanej listy – bez możliwości wskazania konkretnego kandydata przez wyborcę (listy „zamknięte”). Mandaty uzyskują wówczas kandydaci według swojej pozycji na liście niezależnie od uzyskanego w głosowaniu wyniku;
system uporządkowanej listy z pojedynczym fakultatywnym głosem – wyborcy mają bezpośredni wpływ na wybór kandydata z listy, ponieważ przyznanie mandatu zależy nie od miejsca na liście, ale od uzyskanego poparcia wyborców, którzy w czasie głosowania zaznaczają indywidualną preferencję. Aby zapobiegać nadmiernemu rozbiciu politycznemu parlamentu, w niektórych krajach zostały wprowadzone progi wyborcze (klauzule zaporowe), np. w Szwecji na poziome 4 proc. Im wyższy próg, tym bardziej system ten sprzyja ugrupowaniom o dużym poparciu., System pojedynczego głosu przechodniego (Single Transferable Vote, STV) Jest to system łączący głosowanie personalne (na kandydata) z proporcjonalną reprezentacją różnych grup, w dużym stopniu odzwierciedla preferencje wyborców. Wyborca nie głosuje tu na listę partyjną, lecz na konkretnych kandydatów. Okręgi są wielomandatowe, każdy wyborca ma jeden głos, ale może określić swoje preferencje, numerując kandydatów (także z różnych list partyjnych). Może zakreślić tyle preferencji, ile jest mandatów do podziału w danym okręgu. W kolejnych liczeniach oddanych głosów mandaty otrzymują kandydaci, którzy przekroczyli próg wyborczy wymagany przez ordynację i właściwy dla danego okręgu. Jeśli nie przekroczył go żaden kandydat, skreśla się tego, który uzyskał najmniej wskazań na pierwszym miejscu na poszczególnych kartach do głosowania – tak aż do obsadzenia wszystkich przypadających na dany okręg mandatów. Uważa się, że system ten niweluje problem „zmarnowanych głosów” i zapewnia reprezentację nie tylko „najlepszym kandydatom”, ale również różnym grupom mniejszościowym. Uznawany jest jednak za quasi-proporcjonalny. W mniejszym stopniu niż wyżej wymienione klasyczne systemy proporcjonalne (a nawet system większościowy FTPT) może wypaczyć wyniki wyborów, prowadząc do zdobywania mandatów przez partie, które faktycznie nie uzyskały poparcia większości głosujących.System ten obowiązuje w wyborach do izby niższej parlamentu Irlandii, Malty, senatu w Australii, a w USA i Wielkiej Brytanii – w wyborach do rad miejskich, rad szkolnych i ciał kolegialnych wielu uczelni. Obowiązywał na początku lat 90. XX w. w Estonii.
Ważne!
Sposób podziału (obliczenia) mandatów w systemie proporcjonalnym określa arytmetyczny wzór, który służy do przeliczenia głosów uzyskanych przez poszczególne ugrupowania na liczbę otrzymanych mandatów. Stosuje się kilka sposobów przeliczania i każdy z nich powoduje inny podział mandatów pomiędzy poszczególne partie.
R1FvcQerVFeOB
Metoda D’Hondta (Jeffersona-D’Hondta) Dla każdego komitetu wyborczego, który przekroczył próg wyborczy, obliczane są kolejne ilorazy całkowitej liczby głosów uzyskanych przez dany komitet i kolejnych liczb naturalnych, (czyli ilorazy wyborcze). O tym, jak dzielone są miejsca między komitetami, decyduje wielkość obliczonych w ten sposób ilorazów. Metoda ta faworyzuje duże partie. Jest to metoda obowiązująca w Polsce., Metoda Sainte-Laguë (Webstera-Sainte-Laguë) Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się, dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7 itd. Następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia. Ta nieco zmodyfikowana metoda (dzielono przez 1.4, 3, 5) została zastosowana w wyborach w 2001 r., Metoda Hare’a-Niemeyera (Hamiltona-Hare’a-Niemeyera) Tzw. metoda najwyższych reszt, uznawana za najwierniej odzwierciedlającą wolę wyborców; jest korzystna dla małych partii. Stosuje się w niej tzw. normę (kwotę) reprezentacji – liczbę, przez którą dzieli się liczbę głosów oddanych na każdą z partii. Iloraz stanowi punkt wyjścia do wskazania liczby mandatów przypadających na daną partię. Norma reprezentacji może być liczona jako tzw. kwota prosta, czyli kwota Hare’a, i jest wtedy relacją pomiędzy ogólną liczbą oddanych głosów a całkowitą liczbą mandatów do podziału. Mandaty wynikające z tak powstałego ilorazu dzielone są zgodnie ze wskazaniem liczby całkowitej, a kolejne przydzielane są zgodnie z „największymi resztami” uzyskiwanymi z tego dzielenia. Może być również liczona jako tzw. kwota Droopa, która jest zazwyczaj mniejsza niż tzw. kwota prosta. Metoda ta była stosowana w Polsce w wyborach do sejmu w 1991 r.
Metoda D’Hondta (Jeffersona-D’Hondta) Dla każdego komitetu wyborczego, który przekroczył próg wyborczy, obliczane są kolejne ilorazy całkowitej liczby głosów uzyskanych przez dany komitet i kolejnych liczb naturalnych, (czyli ilorazy wyborcze). O tym, jak dzielone są miejsca między komitetami, decyduje wielkość obliczonych w ten sposób ilorazów. Metoda ta faworyzuje duże partie. Jest to metoda obowiązująca w Polsce., Metoda Sainte-Laguë (Webstera-Sainte-Laguë) Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się, dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste: 1, 3, 5, 7 itd. Następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle największych, ile jest mandatów do obsadzenia. Ta nieco zmodyfikowana metoda (dzielono przez 1.4, 3, 5) została zastosowana w wyborach w 2001 r., Metoda Hare’a-Niemeyera (Hamiltona-Hare’a-Niemeyera) Tzw. metoda najwyższych reszt, uznawana za najwierniej odzwierciedlającą wolę wyborców; jest korzystna dla małych partii. Stosuje się w niej tzw. normę (kwotę) reprezentacji – liczbę, przez którą dzieli się liczbę głosów oddanych na każdą z partii. Iloraz stanowi punkt wyjścia do wskazania liczby mandatów przypadających na daną partię. Norma reprezentacji może być liczona jako tzw. kwota prosta, czyli kwota Hare’a, i jest wtedy relacją pomiędzy ogólną liczbą oddanych głosów a całkowitą liczbą mandatów do podziału. Mandaty wynikające z tak powstałego ilorazu dzielone są zgodnie ze wskazaniem liczby całkowitej, a kolejne przydzielane są zgodnie z „największymi resztami” uzyskiwanymi z tego dzielenia. Może być również liczona jako tzw. kwota Droopa, która jest zazwyczaj mniejsza niż tzw. kwota prosta. Metoda ta była stosowana w Polsce w wyborach do sejmu w 1991 r.
System większościowy
zalety
Utrudnia rozbicie polityczne parlamentu na wiele małych partii, z których żadna nie może samodzielnie utworzyć rządu.
Sprzyja powstawaniu stabilnego układu sił w parlamencie, zapewniając jednej z partii (lub koalicji zawartej przed wyborami) większość, w oparciu o którą zostanie powołany rząd.
wady
Układ sił w parlamencie nie odzwierciedla rzeczywistego poparcia dla poszczególnych partii, promując duże ugrupowania i tworząc ich nadreprezentację przy dużych dysproporcjach w popularności poszczególnych partii.
Może zdarzyć się, że partia, która uzyskała największe poparcie wyborców w skali kraju, przegra wybory, ponieważ w większości okręgów nie zdobyła pierwszego miejsca.
Małe partie mają małe szanse na uzyskanie mandatów, chyba że ich elektorat jest skoncentrowany na jakimś obszarze.
Pozbawia mniejszości (polityczne, ale również np. narodowe) faktycznej możliwości reprezentacji w parlamencie.
Sprzyja dominacji dwóch partii i wykształceniu się systemu dwupartyjnego.
System proporcjonalny
zalety
Układ sił politycznych w parlamencie jest odbiciem wpływów poszczególnych partii w społeczeństwie.
Daje małym partiom szansę na uzyskanie reprezentacji.
wady
Parlament utworzony w oparciu o ten system jest politycznie rozbity, żadna z partii nie uzyskuje większości bezwzględnej.
Aby wyłonić rząd, często musi powstać koalicja rządowa.
Rozdrobnienie sił politycznych w parlamencie sprzyja kryzysom rządowym.
Poseł reprezentuje nie tyle dany okręg, ile raczej swoją partię.
Systemy wyborcze mieszane
Istnieje wiele systemów mieszanych, które zawierają elementy ordynacji większościowej i proporcjonalnej. Systemy te miały zapobiegać negatywnym skutkom stosowania formuły jednego typu i łączyć zalety obu systemów. Część z nich sprzyja systemowi większościowemu, inne proporcjonalnemu, a jeszcze inne starają się zachowywać równowagę między nimi.
R1JHlz0FO6dMH
System dwóch głosów dla każdego wyborcy (Mixed Member Proportional System, MMP) W systemie tym połowa kandydatów wybierana jest w jednomandatowych okręgach zgodnie z zasadą większości względnej, a pozostali – według zasady proporcjonalnej (cały kraj jest podzielony równolegle na okręgi jednomandatowe i wielomandatowe). Wyborca dysponuje dwoma głosami: jeden może oddać na konkretnego kandydata (głosy liczone są według systemu większościowego), a drugi – na listę partyjną (głosy liczone są według systemu proporcjonalnego). Drugi głos decyduje, jaki procent miejsc w parlamencie zdobędzie dana partia. W Niemczech mandaty uzyskane bezpośrednio w okręgach jednomandatowych wlicza się do ogólnej liczby mandatów przysługujących danej partii po ustaleniu wyników wyborów w systemie proporcjonalnym; jeśli jednak tych pierwszych mandatów jest więcej, niż wynikałoby to z proporcji oddanych głosów na daną partię, dolicza się je do ogólnej liczby mandatów w parlamencie. W różnych państwach ustalane są odmienne proporcje między liczbą mandatów rozdzielanych według obu systemów, np. w Niemczech stosowana jest zasada 50 proc., natomiast we Włoszech po 1993 r. 75 proc. mandatów jest rozdzielanych w okręgach jednomandatowych w systemie większościowym, a pozostała część – według zasady proporcjonalnej. W obu tych krajach drugie głosy na listy partyjne są niespersonalizowane., System dwóch głosów równoległych dla każdego wyborcy (system równoległy; Parallel Systems) Jest to system mieszany, w którym wyborca dysponuje dwoma głosami; jeden głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, a więc z zastosowaniem systemu większościowego, a drugi – na listę partyjną w okręgach wielomandatowych z zastosowaniem systemu proporcjonalnego. Wynik osiągnięty w pierwszym systemie nie wpływa na obliczenie drugiego, dlatego jest nazywany głosowaniem równoległym. Proporcje między liczbą deputowanych wybranych w systemie większościowym i w systemie proporcjonalnym mogą się różnie kształtować w poszczególnych państwach. W Japonii np. (system ten został wprowadzony w 1994 r.) 60 proc. deputowanych wybiera się w okręgach jednomandatowych, a 40 proc. mandatów dzielonych jest proporcjonalnie na kandydatów z list partyjnych. W Korei Południowej stosunek ten wynosi 80 do 20 proc. na korzyść systemu większościowego, natomiast na Ukrainie – 50 do 50 proc., System pojedynczego głosu nieprzechodniego (Single Non-Transferable Vote, SNTV) Uchodzi za jeden z systemów półproporcjonalnych (semiproportional) czy też quasi-proporcjonalnych. Każdy wyborca ma jeden głos, który może oddać na konkretnego kandydata w wielomandatowych okręgach wyborczych (najczęściej jest od 3 do 6 okręgów). Mandat uzyskują kandydaci z największym poparciem. Duża liczba mandatów do rozdania w okręgu umożliwia małym partiom zdobycie miejsc w parlamencie, tym bardziej że te duże partie z obawy przed rozbiciem głosów zgłaszają mniej kandydatów niż jest mandatów do rozdania. W systemie tym wyborcy głosują przede wszystkim na kandydata, a nie na partie. System ten stosowany w przypadku wielopartyjności daje gwarancję uzyskiwania mandatów przez przedstawicieli mniejszości. Był stosowany w Japonii w latach 1948-1993. Obecnie występuje w Jordanii i na Tajwanie. Odmianą tego systemu jest tzw. system kumulacyjny używany w dwupartyjnych wyborach samorządowych (lub wyjątkowo stanowych) w USA. Daje on możliwość głosowania na kandydatów z różnych partii i zapewnia adekwatną reprezentację mniejszości politycznych., System głosowania ograniczonego (Limited Vote, LV) Ten uznawany za quasi-proporcjonalny system jest modyfikacją systemu pojedynczego głosu nieprzechodniego i głosowania blokowego. W wielomandatowych okręgach wyborczych wyborcy zostaje przydzielony więcej niż jeden głos, jednak mniej niż jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu. Mandat uzyskują kandydaci z największą liczbą głosów. Stosowany w wyborach do hiszpańskiego Senatu, niektórych instytucji samorządowych w USA oraz do Izby Gmin w Anglii w latach 1867-1884.
System dwóch głosów dla każdego wyborcy (Mixed Member Proportional System, MMP) W systemie tym połowa kandydatów wybierana jest w jednomandatowych okręgach zgodnie z zasadą większości względnej, a pozostali – według zasady proporcjonalnej (cały kraj jest podzielony równolegle na okręgi jednomandatowe i wielomandatowe). Wyborca dysponuje dwoma głosami: jeden może oddać na konkretnego kandydata (głosy liczone są według systemu większościowego), a drugi – na listę partyjną (głosy liczone są według systemu proporcjonalnego). Drugi głos decyduje, jaki procent miejsc w parlamencie zdobędzie dana partia. W Niemczech mandaty uzyskane bezpośrednio w okręgach jednomandatowych wlicza się do ogólnej liczby mandatów przysługujących danej partii po ustaleniu wyników wyborów w systemie proporcjonalnym; jeśli jednak tych pierwszych mandatów jest więcej, niż wynikałoby to z proporcji oddanych głosów na daną partię, dolicza się je do ogólnej liczby mandatów w parlamencie. W różnych państwach ustalane są odmienne proporcje między liczbą mandatów rozdzielanych według obu systemów, np. w Niemczech stosowana jest zasada 50 proc., natomiast we Włoszech po 1993 r. 75 proc. mandatów jest rozdzielanych w okręgach jednomandatowych w systemie większościowym, a pozostała część – według zasady proporcjonalnej. W obu tych krajach drugie głosy na listy partyjne są niespersonalizowane., System dwóch głosów równoległych dla każdego wyborcy (system równoległy; Parallel Systems) Jest to system mieszany, w którym wyborca dysponuje dwoma głosami; jeden głos oddaje na kandydata w jednomandatowym okręgu, a więc z zastosowaniem systemu większościowego, a drugi – na listę partyjną w okręgach wielomandatowych z zastosowaniem systemu proporcjonalnego. Wynik osiągnięty w pierwszym systemie nie wpływa na obliczenie drugiego, dlatego jest nazywany głosowaniem równoległym. Proporcje między liczbą deputowanych wybranych w systemie większościowym i w systemie proporcjonalnym mogą się różnie kształtować w poszczególnych państwach. W Japonii np. (system ten został wprowadzony w 1994 r.) 60 proc. deputowanych wybiera się w okręgach jednomandatowych, a 40 proc. mandatów dzielonych jest proporcjonalnie na kandydatów z list partyjnych. W Korei Południowej stosunek ten wynosi 80 do 20 proc. na korzyść systemu większościowego, natomiast na Ukrainie – 50 do 50 proc., System pojedynczego głosu nieprzechodniego (Single Non-Transferable Vote, SNTV) Uchodzi za jeden z systemów półproporcjonalnych (semiproportional) czy też quasi-proporcjonalnych. Każdy wyborca ma jeden głos, który może oddać na konkretnego kandydata w wielomandatowych okręgach wyborczych (najczęściej jest od 3 do 6 okręgów). Mandat uzyskują kandydaci z największym poparciem. Duża liczba mandatów do rozdania w okręgu umożliwia małym partiom zdobycie miejsc w parlamencie, tym bardziej że te duże partie z obawy przed rozbiciem głosów zgłaszają mniej kandydatów niż jest mandatów do rozdania. W systemie tym wyborcy głosują przede wszystkim na kandydata, a nie na partie. System ten stosowany w przypadku wielopartyjności daje gwarancję uzyskiwania mandatów przez przedstawicieli mniejszości. Był stosowany w Japonii w latach 1948-1993. Obecnie występuje w Jordanii i na Tajwanie. Odmianą tego systemu jest tzw. system kumulacyjny używany w dwupartyjnych wyborach samorządowych (lub wyjątkowo stanowych) w USA. Daje on możliwość głosowania na kandydatów z różnych partii i zapewnia adekwatną reprezentację mniejszości politycznych., System głosowania ograniczonego (Limited Vote, LV) Ten uznawany za quasi-proporcjonalny system jest modyfikacją systemu pojedynczego głosu nieprzechodniego i głosowania blokowego. W wielomandatowych okręgach wyborczych wyborcy zostaje przydzielony więcej niż jeden głos, jednak mniej niż jest mandatów do obsadzenia w danym okręgu. Mandat uzyskują kandydaci z największą liczbą głosów. Stosowany w wyborach do hiszpańskiego Senatu, niektórych instytucji samorządowych w USA oraz do Izby Gmin w Anglii w latach 1867-1884.
Systemy głosowania pośredniego
Głosowanie pośrednie ma miejsce w przypadku głosowania na listy partyjne bez możliwości wskazania preferencyjnego konkretnego kandydata. O tym, kto zostanie posłem, decyduje wówczas partia.
Typowymi przykładami głosowania pośredniego są:
systemy wyborów przy udziale elektorów, stosowane np. formalnie w wyborach prezydenckich w USA czy w wyborach prezydenckich w RFN;
systemy wyborów do drugiej izby (tzw. wyższej) w wielu krajach, gdzie o przynależności do tej izby decydują samorządy krajowe (Hiszpania) lub nawet tylko władze tych samorządów (RFN), a nie bezpośrednio wyborcy.
Systemy pozawyborcze
Systemy te, jako uzupełnienie systemów wyborczych, funkcjonują obecnie tylko w kilku krajach demokratycznych.
RBXhfCwfQGc8d1
Mapa Europy. Są na niej zaznaczone następujące Państwa: Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Włochy.
Mapa Europy. Są na niej zaznaczone następujące Państwa: Irlandia, Wielka Brytania, Francja, Belgia, Włochy.
Oprac. na podst.: Agata Kunicka‑Goldfinger, Maciej Podbielkowski, Witold Kunicki‑Goldfinger, Repetytorium wiedza o społeczeństwie, Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawa – Bielsko Biała 2011, s. 131.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Poza tym z mianowania pochodzi część posłów w parlamentach stosunkowo najbardziej demokratycznych krajów arabskich, np. Kuwejtu.
Słownik
kooptacja
kooptacja
sposób uzupełniania lub zmiany składu członkowskiego instytucji lub organu kolegialnego; kooptacja odbywa się przez podjęcie stosownej uchwały przez tę instytucję, bez odwoływania się do woli wyborców czy też rozstrzygnięcia innej instytucji lub sądu
próg wyborczy
próg wyborczy
klauzula zaporowa; minimalny procent poparcia wyborców uprawniający komitet wyborczy do uczestniczenia w rozdziale mandatów
system wyborczy
system wyborczy
ordynacja wyborcza; zbiór przepisów regulujących sposób przeprowadzenia wyborów, a w szczególności zasady wyłaniania ich zwycięzców i podziału mandatów