RWdfoLotOOd6G1

Zdjęcie przedstawia duży dom otoczony krzewami i drzewami.

Przedstawianie biografii Wisławy Szymborskiej jest działaniem na przekór samej poetce, która uważała, że to, co chciałaby przekazać innym o swoim życiu, czytelnicy znajdą w jej wierszach. Poetka nie lubiła udzielać wywiadów i niechętnie opowiadała o sobie, swojej przeszłości, a nawet o okolicznościach powstawania wierszy.
Warto odnotować jednak, że urodziła się w 1923 roku w Bninie koło Poznania, miejscowości będącej obecnie częścią miasta Kórnik. Po wojnie Szymborska zapisała się na socjologię i polonistykę na Uniwersytecie Jagiellońskim. Trudna sytuacja materialna nie pozwoliła jej ukończyć studiów, poetka musiała podjąć pracę zarobkową. Pracowała w redakcjach czasopism kulturalnych, m.in. początkowo w oświatowej „Świetlicy Krakowskiej”, co pozwoliło jej zaangażować się w życie literackie powojennego Krakowa. Sama ceniła wtedy najbardziej poezję Czesława Miłosza.
Szymborska debiutowała w marcu 1945 roku wierszem Szukam słowa. Jej pierwszy tomik został odrzucony przez cenzurę jako niemieszczący się w poetyce socrealizmu, wkrótce więc poetka zaczęła tworzyć zgodnie z obowiązującym nurtem, co adwersarze wytykają jej do dziś. Owocem tego okresu były zbiory poezji Dlatego żyjemy i Pytania zadawane sobie.

R1FLyOY71eDxC1

Zdjęcie przedstawia starszą, siwowłosą, drobną kobietę w czarnej sukni przepasanej niebieską wstęgą. Stoi obok wysokiego mężczyzny w garniturze przepasanego czerwoną wstęgą. Za tą dwójką ludzi znajduje się na drugim planie kilkoro ludzi.

Szymborską, noblistkę z 1996 roku, znamy jednak z zupełnie innych utworów. Jej twórczość to przede wszystkim intelektualna liryka, charakteryzująca się precyzją słowa, obecnością podtekstu filozoficznego i głębokiej refleksji, odejściem od oczywistości przy jednoczesnym mocnym trwaniu w rzeczywistości, lapidarnością wypowiedzi, wszechobecnością ironiiironiaironii i dystansu. Szymborską interesuje człowiek jako jednostka i jako członek zbiorowości ludzkiej. W jej wierszach widać prostą ciekawość świata i umiejętność wynajdywania paradoksówparadoksparadoksów ludzkiego bytu. Niewątpliwym paradoksem w polskiej poezji są utwory jej autorstwa: proste w odbiorze, a jednak skomplikowane w treści, mówiące o prawdach złożonych i nierzadko trudnych. Poetka potrafi zaskoczyć czytelnika, tworząc na podstawie zwykłych zjawisk niezwykle opowieści.
Jedna z podstawowych kategorii estetycznych u Szymborskiej, ironia, najczęściej godzi w obraz doskonałości istoty ludzkiej. Poetka pokazuje, że tak naprawdę człowiek nie jest idealny, jego pozycja w świecie bywa niejednoznaczna, a możliwości poznawcze są ograniczone. Z właściwym sobie sceptycyzmem podchodzi do ludzkich dążeń zrozumienia wszechświata i poznania zagadki bytu. Człowiek jest w jej wierszach zaledwie jednym z uczestników całości Bytu, do którego zaliczymy także tak drobne elementy, jak kamień, ziarnko piasku czy kropla wody.

Liryka rzeczy drobnych

Jednym z kół zamachowych wierszy polskiej noblistki są precyzyjne opisy rzeczy drobnych, które z ludzkiej perspektywy mają najczęściej marginalne znaczenie dla egzystencji. Poetka na ich podstawie stara się sformułować ostrożne diagnozy, dotyczące fundamentów zastanej rzeczywistości. Zazwyczaj są to próby zdemaskowania zastanych prawd ogólnych oraz obrony pojedynczości i niezależności bytu wobec terroru, wynikającego z praw głoszonych przez kolektywizmkolektywizmkolektywizm. Szymborska chce więc uchronić czytelnika przed zagrożeniem, wynikającym z masowości wszelkich komunikatów. W tym celu, na każdym kroku, podkreśla wyjątkowość poszczególnych przedmiotów (np. ziarnka piasku), jednostek, czy z pozoru nieistotnych zdarzeń. Ocalając szczegóły, pragnie ocalić człowieka przed oficjalnym i zazwyczaj brutalnym – porządkiem świata. Poszukuje więc przestrzeni ukrytych przed powszechnym oglądem, przestrzeni funkcjonujących na obrzeżach wypracowanych przez społeczeństwo światopoglądów, reguł oraz konwenansów.

Czy świat potrzebuje człowieka?

Na tak postawione pytanie nietrudno odpowiedzieć. Nie, świat nie potrzebuje człowieka. Ludzie natomiast potrzebują świata. Nie tylko dlatego, że dzięki naturze trwają w sensie biologicznym, lecz także dlatego, że to na jej fundamencie zbudowali rzeczywistość, dzięki której istnieją w wymiarze ponadbiologicznym, ludzkim właśnie. Rzeczywistość ta jest sferą działalności człowieka, dzięki której może on opanować żywioł natury. Świat, jakim go widzi Szymborska, nie potrzebuje człowieka. Ostatecznie jednak wizja świata bez człowieka jawi się jej jako upiorna. Człowiek, dzięki swym szczególnym zdolnościom, wypełnia świat kształtem i sensem, obdarza go szeregiem znaczeń. Użycza mu swoich zmysłów i umysłu, więc niejako stwarza go na nowo. Kultura, jaką zbudował, przydaje światu istnienia w nowym dla niego wymiarze. I tylko tak – po ludzku – ujrzany i przekształcony świat, może spełnić oczekiwania człowieka. Ten właśnie świat – świat sensu i humanistycznych wartości – dla swego istnienia bezwzględnie potrzebuje człowieka.

Słownik