Lodowiec górski składa się z:

• pola firnowego - jest to miejsce położone powyżej granicy wiecznego śniegu, w którym następuje akumulacja śniegu i jego zamiana w lód;

• jęzora lodowcowego - jest to ruchoma część lodowca znajdująca się poniżej granicy wiecznego śniegu.

Charakterystyczne dla lodowca górskiego jest jego formowanie się powyżej granicy wiecznego śniegu, gdzie śnieg przetwarza się w lód lodowcowy (pole firnowe), a następnie spływa jednym lub wieloma jęzorami lodowcowymi w dół dolin górskich. Po stopnieniu lodowiec górski pozostawia po sobie specyficzne górskie formy polodowcowe.

Rodzaje erozji lodowcowej

Działalność erozyjna lodowca górskiego przybiera różne formy (detrakcji, detersji, egzaracji) i polega głównie na żłobieniu podłoża, wyrywaniu okruchów i bloków skalnych oraz na zdzieraniu powierzchni skalnej przez nasuwające się czoło lodowca. Poruszający się w lodowcu lód zawiera znaczną część materiału skalnego, który pochodzi z wietrzenia mechanicznego. Materiał ten jest także wyrywany z podłoża. Wyrywanie z podłoża dużych okruchów i bloków skalnych to detrakcja. Proces ten zachodzi tym intensywniej, im skała, po której przemieszcza się lodowiec, jest bardziej popękana. Skutkiem tego procesu są takie formy ukształtowania terenu jak: cyrki/kotły/kary lodowcowe, doliny U‑kształtne, fiordy, doliny zawieszone.

Detersja natomiast jest procesem polegającym na wygładzaniu, szlifowaniu i polerowaniu powierzchni skalnej przez drobny materiał wmarznięty w lodowiec. W jej wyniku powstają: wygłady, mutony (barańce) czy rysy.

Materiał, który przedostał się do lodowca, żłobi (ściera) podłoże w wyniku zdzierania materiału skalnego przez przemieszczające się czoło lodowca. Zjawisko to nosi nazwę egzaracji.

Formy rzeźby terenu utworzone w wyniku niszczącej działalności lodowców górskich

W wyniku działalności lodowców górskich powstaje szereg form, tzw. form glacjalnych. Tworzą się one na skutek dwóch rodzajów działalności - erozyjnejerozjaerozyjnej i akumulacyjnejakumulacjaakumulacyjnej.

Podczas tej lekcji poznasz skutki niszczącej (erozyjnej) działalności lodowców górskich. Oto one:

• Dolina U‑kształtna (żłób lodowcowy) - jest to dawna dolina V‑kształtna, przekształcona w wyniku działalności jęzora lodowcowego, który spływał doliną, poszerzał jej dno i powodował wietrzenie zboczy. W rezultacie zbocza te stały się strome. Charakterystyczne dla tej doliny są właśnie strome ściany i szerokie dno. Przykładem tego typu dolin są m.in. Dolina Roztoki, Dolina Suchej Wody w Tatrach.

RkLis7xcGmX3I

Zdjęcie przedstawia U kształtną Dolinę Roztoki w Tatrach. Dolina przedstawiona jest zimą, ma szerokie dno, otoczona jest po obu stronach szczytami gór pokrytymi śniegiem.

• Fiordy - długie i wąskie zatoki o stromych zboczach, wcinające się głęboko w ląd. W przekroju poprzecznym mają one kształt litery U, gdyż są tak naprawdę dolinami U‑kształtnymi, tyle że zalanymi w swej dolnej części morzem. Fiordy mają bardzo dużą głębokość. Powstały na skutek erozyjnej działalności przesuwających się w stronę morza jęzorów lodowcowych w czasie zlodowaceń plejstoceńskich. Występują głównie na wybrzeżach Norwegii, a także w Nowej Zelandii czy w Szkocji.

RZ5KTaeIqXcxR

Zdjęcie przedstawia fiord Geirangerfjorden w Norwegii. Na jego dnie znajduje się płynąca rzeka. Ściany fiordu stanowią z obu stron pionowe półki skalne prostopadłe do lustra wody. Na ich szczycie znajduje się rośliny, a miejscami zalega tam również śnieg.

• Dolina zawieszona - boczna dolina, której dno w wyniku nierównomiernej erozji lodowcowej jest położone wyżej niż dno doliny głównej. Dolina boczna kończy się stromym progiem przy ujściu do pogłębionej przez lodowiec doliny głównej. W miejscu progu tworzą się wodospady. Przykładem doliny zawieszonej jest Buczynowa Dolinka w Tatrach. Jest ona zawieszona nad Doliną Roztoki. Doliny zawieszone są efektem poszerzania doliny w wyniku erozyjnej działalności lodowca.

R1GVzRUwaczYr

Fotografia przedstawia Buczynową Dolinkę w Tatrach. Dno doliny ma stosunkowo niewielką powierzchnię, znajduje się tam potok. Dolina porośnięta jest drzewami iglastymi. Jej zbocza są dość strome i porośnięte roślinnością. Powyżej znajdują się skalne szczyty, na których roślinność już nie występuje.

• Cyrk lodowcowy (kocioł, kar) - zagłębienie powstałe w zamknięciu doliny, w przeszłości będące polem firnowym. Z trzech stron otaczają go strome ściany skalne, a z czwartej strony, od niższej części doliny, odgrodzony jest ryglem lodowcowym. Mniejsze kotły mogą mieć strome dno, nachylone nawet pod kątem 30°, większe zaś – płaskie lub zagłębione. Kotły polodowcowe mogą osiągać do kilkuset metrów głębokości i kilku kilometrów długości. W Polsce kotły polodowcowe możemy spotkać w Tatrach (m.in. Kocioł Mięguszowiecki, Kocioł Czarnego Stawu Gąsienicowego, Czerwony Kocioł, Kocioł pod Rysami, Żółty Kocioł, Kocioł Doliny Jarząbczej) i w Karkonoszach (Kocioł Małego Stawu, Śnieżne Kotły, Kocioł Łomniczki). Cyrk lodowcowy, który ma najczęściej kształt misy, po ustąpieniu lodowca często zostaje zajęty przez jezioro cyrkowe. Jest to rodzaj jeziora polodowcowego, które powstało w obrębie kotła lodowcowego po ustąpieniu lodowca. Obniżenie powstałe w wyniku erozyjnej działalności lodowca w miejscu jego gromadzenia się lodu, a więc w cyrku lodowcowym, zostało wypełnione wodami tego jeziora. Jeziora cyrkowe są niewielkie, owalne i dość głębokie. Mają strome brzegi. W Tatrach i Karkonoszach występują też jeziora cyrkowe. W Tatrach jest to np. Czarny Staw pod Rysami, Czarny Staw Gąsienicowy czy też m.in. Wielki Staw i Mały Staw w Karkonoszach.

• Baraniec (muton) - to asymetryczny, ogładzony przez lodowiec pagórek. Od strony nasuwającego się lodowca zbocze jest łagodne i wygładzone, a stok przeciwny jest stromy i niewyrównany. Powstał w wyniku egzaracji. Stromy stok to wynik naprzemiennego topnienia i zamarzania lodowca w jego dolnej części. Napotykana na drodze lodowca przeszkoda w postaci pagórka powoduje wzrost ciśnienia i rozmarzania spągu lodowca. Po przejściu masy lodu przez najwyższy punkt wzniesienia ciśnienie spada, a w związku z tym lód zamarza i z dalszym posuwaniem się naprzód  wyrywa fragmenty skał z podłoża.

R1GkBiIV6pqvC

Na zdjęciu znajduje się muton w Cadair Idris w Walii. To forma skalna w postaci wypukłej, dużej skały; oszlifowany, podłużny pagórek o długości od kilku metrów. Jest on częściowo pokryty mchem i wystaje z powierzchni ziemi.

• Wygłady lodowcowe i rysy lodowcowe – ogładzone powierzchnie skał, bruzdy na powierzchni skał powstałe w wyniku detersji i egzaracji. Wygłady lodowcowe to powierzchnie skał wypolerowane przez przesuwający się lodowiec (efekt detersji), zaś rysy lodowcowe to bruzdy na powierzchni skał wyorane przez odłamek skalny, przemieszczający się wraz z lodowcem. Przebieg rys jest zgodny z kierunkiem ruchu lodowca.

Słownik