Wiele procesów zachodzących na Ziemi ma charakter katastrofalny, to znaczy powodujący znaczne straty materialne oraz zagrażający zdrowiu i życiu ludności. Zachodzą one w obrębie litosfery, hydrosfery i atmosfery. Ze względu na katastrofalne skutki, procesy te określane są jako geozagrożenia. Do geozagrożeń zaliczamy: wstrząsy sejsmiczne oraz wywołane nimi tsunami, erupcje wulkanów, osuwiska, huraganyhuraganhuragany, powodziepowódźpowodzie oraz naturalne i antropogeniczne skażenie terenu.

Trzęsienia ziemi

Trzęsienia ziemi uznawane są za jedno z największych zagrożeń dla życia ludzkości. Europejskie i azjatyckie kraje leżące nad Morzem Śródziemnym należą do największych rejonów, w których już w starożytności opisywane były katastrofalne trzęsienia ziemi. Według Platona na skutek trzęsienia ziemi zagładzie uległa Atlantyda – legendarny ląd, położony naprzeciw Słupów Heraklesa, który pogrążył się w wodach Oceanu Atlantyckiego.

1. Na podstawie wyników badań archeologicznych stwierdzono, że ok. 1450 r. p.n.e. trzęsienie ziemi, które wystąpiło na Krecie, zniszczyło miasto Fajstos, ośrodek rozwoju kultury minojskiejkultura minojska, kultura kreteńska kultury minojskiej oraz centrum starożytnego handlu i rzemiosła.

2. Niszczycielskie trzęsienie ziemi w 17 r. p.n.e. całkowicie zniszczyło miasto Hierapolis w Anatolii (Turcja).

3. Trzęsienie ziemi w Rzymie w 445 r. n.e. spowodowało poważne uszkodzenie w Koloseum.

4. W 614 r. n.e. wstrząsy skorupy ziemskiej częściowo zburzyły Efez wraz ze świątynią Artemidy – jeden z siedmiu cudów świata.

5. W 1375 r. w efekcie trzęsienia ziemi zniszczony został także inny z siedmiu cudów starożytnego świata – latarnia morska na wyspie Faros w Egipcie.

We wschodnim rejonie śródziemnomorskim obszarem dużej aktywności sejsmicznej jest rów tektoniczny Jordanu. Znajdujące się w nim miasto Tyberiada nad Jeziorem Tyberiadzkim było niszczone kilkakrotnie, między innymi w roku 30, 33, 115, 306, 363, 419, 447 i 631 n.e. Najsilniejszym udokumentowanym trzęsieniem ziemi, które wystąpiło w krajach śródziemnomorskich, było trzęsienie w Lizbonie w dniu 1 listopada 1755 r., które zniszczyło 85% zabudowy stolicy Portugalii, powodując śmierć ok. 90 tys. osób.

Najtragiczniejsze współczesne trzęsienie ziemi wystąpiło 28 lipca 1976 r. w chińskim mieście Tangshan. Miało ono siłę 8,2 stopnia w skali Richteraskala Richteraskali Richtera. Według oficjalnych danych chińskich władz ofiar było około 242,5 tys. W jego efekcie zniszczeniu uległo 78% budynków przemysłowych, 90% budynków mieszkalnych, a także znaczna część infrastruktury technicznej. Trzęsienie ziemi w Tangshan uznawane jest za trzecie pod względem liczby ofiar trzęsienie ziemi, jakie odnotowano w historii świata. Największe, w wyniku którego zginęło prawdopodobnie około 830 tys. osób, miało miejsce w 1556 r., także w Chinach, w Shaanxi.

RMaizCRLOUaWo

Ilustracja przedstawia mapę świata. Zaznaczono obszary sejsmiczne i wulkany. Obszary częstych trzęsień ziemi (sejsmiczne): zachodnie wybrzeże Ameryki Północnej i Południowej, a także nieco na zachód od lądu na Pacyfiku, z północy na południe Atlantyku, dookoła Afryki, południe Europy, Półwysep Arabski, południowo‑wschodnia Azja, pas wzdłuż wschodniego wybrzeża Azji z północy na południe, rejon Indonezji, południe Australii, na Pacyfiku na wschód od Australii. Obszary, na których występują czynne wulkany lądowe: wzdłuż zachodniej części Ameryki Północnej i Południowej, południe Europy, Islandia, Półwysep Arabski, Indonezja i Malezja, rejon Himalajów, rejon na wschód od Azji rozciągający się z północy na południe, wschód Afryki. Niektóre czynne wulkany podwodne zaznaczono na Pacyfiku i na Atlantyku. Pozostałe obszary lądowe to obszary sporadycznych trzęsień ziemi i wolne od trzęsień ziemi. Obszary wolne od trzęsień ziemi to przede wszystkim Grenlandia, północno‑wschodnia Ameryka Północna oraz Ameryka Południowa, południe oraz zachód Afryki, północ Europy na wysokości Skandynawii, Półwysep Arabski, południowe, centralne i wschodnie Indie, zachodnia Australia, Antarktyda.

Na podstawie siły i częstotliwości wstrząsów sejsmicznych wyróżnia się trzy rodzaje obszarów (por. ryc. 1).

1. Obszary sejsmiczne z częstymi i silnymi trzęsieniami ziemi, do których należy strefa wokół Oceanu Spokojnego (ze względu na znajdującą się tam największą liczbę czynnych wulkanów strefa nazywana jest pacyficznym pierścieniem ognia), teren alpejskich pasm fałdowań (m.in.: południowo‑wschodnia Europa, Azja Mniejsza, Wyżyna Irańska, Karakorum i Himalaje).

2. Obszary pensejsmiczne, na których wstrząsy występują sporadycznie lub są częste, ale słabe. Obszary te obejmują: Masyw Centralny, góry Harz i Ural (w Europie), Wielki Rów Afrykański z rowem Jordanu, północne Appalachy (w Ameryce Północnej) oraz Wielkie Góry Wododziałowe (w Australii).

3. Obszary asejsmiczne, na których trzęsienia ziemi zdarzają się bardzo rzadko lub wcale. Są to głównie stare kratony kontynentalne.

Erupcje wulkanów

R19bEmT2mIm39

Zdjęcie satelitarne przedstawia fragment lądu po lewej i prawej stronie na ciemnoniebieskim tle. Po prawej stronie ląd ma kształt zbliżony do rogala.

RBTFHboGK5Ip3

Zdjęcie przedstawia sylwetki ludzi odlane z jasnego materiału leżące na ziemi w powyginanych pozach. Odlewy ludzi częściowo otaczają ściany wykonane z kamienia. Dach oraz jedna ze ścian są przeszklone.

RRhBRu2GNmrPX

Zdjęcie przedstawia wybuch wulkanu. Znad wulkanu unosi ie bardzo gęsty dym. Wulkan położony jest nad wodą.

Tsunami

Na wodzie trzęsieniom ziemi i wybuchom wulkanów towarzyszą często tsunamitsunamitsunami. Fale rozchodzą się pierścieniowo od epicentrum trzęsienia. Na pełnym morzu są zwykle trudne do zauważenia, ponieważ ich wysokość nie przekracza kilkudziesięciu centymetrów, natomiast długość dochodzi do kilkuset kilometrów. Ponieważ tsunami porusza się z dużą prędkością, nawet do 900 km/h, a w strefie brzegowej ulega spiętrzeniu i może osiągnąć wysokość kilkudziesięciu metrów, stanowi poważne zagrożenie dla życia. Najczęściej występuje w basenie Oceanu Spokojnego. Największe w historii tsunami zarejestrowano w Lituya Bay na Alasce, 9 lipca 1958 r. Fala powstała w wyniku trzęsienia ziemi miała wysokość ok. 30 m i zalała obszary wybrzeża do wysokości 524 m n.p.m. Wspomniane wcześniej trzęsienie ziemi u wybrzeży Portugalii, w listopadzie 1755 r., wywołało falę o wysokości 6 metrów, która zalała Lizbonę.

Natomiast najtragiczniejsze w skutkach współczesne tsunami wydarzyło się 26 grudnia 2004 r. Potężne trzęsienie ziemi u wybrzeży Sumatry (ryc. 2), o sile 9,1 do 9,3 stopni w skali Richtera, trwające około 10 minut, wywołało falę, która dotarła do wybrzeży Azji i Afryki. W efekcie w Indonezji zginęło 166 tys. osób, a na Sri Lance 35 tys. osób. Łącznie było 294 tys. ofiar śmiertelnych, a 2 miliony osób w Indiach, Indonezji, na Sri Lance, Malediwach, wybrzeżach wschodniej Afryki i w Tajlandii straciły miejsce zamieszkania.

RDzUqzpnry88W

Zdjęcie przedstawia kulę ziemską. Na oceanie indyjskim pokazano epicentrum trzęsienia ziemi. Fala trzęsienia ziemi dotarła do Indii, Indonezji, Tajlandii.

Osuwiska

Do najważniejszych zagrożeń spowodowanych egzogenicznymi procesami geologicznymi należą osuwiska. Osuwisko oznacza oderwanie się od podłoża i przemieszczenie się wzdłuż stoku masy skalnej lub zwietrzeliny. Prawdopodobnie najstarszy opis skutków osuwiska znajduje się w Pieśni XII Boskiej Komedii Dantego Alighieri. Dotyczy on wydarzenia z XIII w., które zatamowało koryto rzeki Adygi, powodując zniszczenia w Tyrolu Południowym. Osuwiska występują głównie na obszarach górskich i powodują znacznie mniejsze straty niż trzęsienia ziemi. Trzęsienia ziemi są jednak ich częstą przyczyną. Najtragiczniejsze skutki, według danych Amerykańskiej Służby Geologicznej, przyniosło osuwisko powstałe w 1920 r., które wystąpiło w wyniku wstrząsów tektonicznych w Ningxia, regionie autonomicznym w północnych Chinach. W jego efekcie zginęło 100 tys. ludzi. Z kolei blisko 20 tys. ofiar śmiertelnych spowodowały osuwiska powstałe w wyniku trzęsień ziemi w Tadżykistanie w 1949 r. i w Yungay w Peru w 1970 r. Na fot. 4 zaznaczone zostało osuwisko w Yungay, widziane ze wzgórza cmentarnego.

R1Rv0Rjc50HfO

Zdjęcie przedstawia zabudowania w dolinie. Dookoła jest pasmo górskie. Jasnym cieniem zaznaczono znaczny obszar w dolinie, który ucierpiał na skutek osuwiska.

Natomiast najtragiczniejsze w skutkach osuwisko w Europie powstało w czasie I wojny światowej w północnych Włoszech. W piątek, 13 grudnia 1916 r., po długotrwałych mrozach nastąpiła gwałtowna odwilż, połączona z rzęsistym deszczem, w efekcie czego z mieszaniny śniegu, wody i skał powstała pokrywa błota, która osunęła się ze stoków gór i zasypała oddział żołnierzy. Zginęło ok. 10 tys. ludzi.

Lawiny

Pokrewnym do osuwisk zagrożeniem, które ma podobny do osuwisk charakter, są lawiny. Polegają one na nagłym i szybkim przemieszczaniu się po stoku śniegu, lodu lub materiału skalnego. Lawina jest najgwałtowniejszą postacią ruchów masowych. Corocznie w wyniku zejścia lawin ginie kilkaset osób. Przykładowo, podczas serii lawin, które wystąpiły w Alpach Szwajcarskich i Austriackich, w styczniu 1951 r., zginęło 240 osób, a 45 tys. zostało odciętych od świata. Prawdopodobnie najtragiczniejsza w skutkach lawina zeszła 10 stycznia 1962 r. w Ranrahirca w Andach (fot. 5). Jej objętość wynosiła 13 mln m³ i zabiła 4 tys. osób. Lawiny występują wyłącznie na obszarach wysokogórskich. W Polsce mają one miejsce w Tatrach i Karkonoszach. Jeden z najtragiczniejszych wypadków w Tatrach wydarzył się 28 stycznia 2003 r., zginęło wówczas ośmioro licealistów z Tych. Natomiast największą tragedię w Karkonoszach spowodowała lawina w Białym Jarze, 20 marca 1968 r., kiedy pod zwałami śniegu zginęło 19 osób.

RVux00LSw4XVa

Ilustracja przedstawia mapę, na której zaznaczono miejsce zejścia lawiny ze szczytu. U podnóża góry zaznaczono trójkątny biały obszar. Po jego prawej stronie zaznaczono lokalizację wioski Ranrahirca. Jest położona u podnóża skalnej ściany górskiego zbocza.

Cyklony tropikalne

Inna grupą zjawisk, powodujących zagrożenia życia, a spowodowanych czynnikami zachodzącymi w atmosferze, są cyklony tropikalnecyklon tropikalnycyklony tropikalne. Związane są z tworzeniem się niżu atmosferycznego, w którym nie występują fronty atmosferyczne. Charakteryzują się cyrkulacją cykloniczną (przeciwną do ruchu wskazówek zegara – fot. 6), a w dolnych warstwach atmosfery połączoną z silnie rozwiniętą cyrkulacją burzową. Jeśli prędkość ruchu powietrza w obrębie cyklonu przekracza 33 m/s, to mają one katastrofalne skutki. Ich rozmieszczenie na Ziemi można przeanalizować na fot. 7. Powstają na obszarach oddalonych o co najmniej 500 km od równika, ponieważ ich cyrkulacyjny ruch wywołuje między innymi efekt Coriolisa, który nad równikiem zanika. Najczęściej rozwijają się one na przełomie lata i jesieni, gdyż wówczas powierzchnia oceanów ma najwyższą temperaturę. Na Atlantykiem 96% huraganów powstaje między sierpniem a październikiem.

W poszczególnych częściach świata noszą one różne nazwy: nad Oceanem Atlantyckim i we wschodniej części Pacyfiku jest to huragan lub orkan, nad północno‑zachodnią częścią Pacyfiku – tajfuntajfuntajfun, nad północno‑wschodnim Pacyfikiem – cordonazocordonazocordonazo, nad północną częścią Oceanu Indyjskiego – sztorm cykloniczny, nad północną Australią – willy‑willywilly‑willywilly‑willy, a nad Filipinami – baguiobaguiobaguio. Od 100 lat cyklonom tropikalnym nadaje się imiona. Początkowo były to głównie imiona żeńskie, a od końca lat 70. XX w. zaczęto stosować imiona na przemian żeńskie i męskie.

Czynnikami niszczącymi cyklonów tropikalnych są: wiatr, ulewne deszcze i fale przypływowe. W najsilniejszych huraganach rekordowa prędkość wiatru, szacowana na podstawie ciśnienia w jego centrum, przekracza 85 m/s (305 km/h). Sumy opadów w ciągu doby mogą przekraczać 1,8 tys. mm, a fale przypływowe – przekraczać wysokość 6 m. Najtragiczniejszym cyklonem tropikalnym w historii był cyklon w Bangladeszu w 1970 r. W jego efekcie zginęło 140 tys. osób. Prawdopodobnie największe straty finansowe spowodował cyklon Katrina w 2004 r. w USA (fot. 8), wyniosły one 160 mld dolarów.

R1KM4jjrBNvhf

Zdjęcie satelitarne pokazuje trzy ośrodki z chmurami układającymi się spiralnie. Pod chmurami jest Pacyfik.

Rw6suKJc0QZmc

Na mapie świata zaznaczono tory ruchu cyklonów. To przede wszystkim pas pomiędzy wschodnią Azją a południem Ameryki Północnej, obszar północnego Atlantyku po całe wschodnie wybrzeże Ameryki Północnej, obszar przebiegający poziomo nad Australią, obejmujący między innymi jej północną część.

Rpye46xHmVGiN

Zdjęcie przedstawia widok z góry na rozległy, płaski teren. Niema wszystkie budynki na tym terenie są zniszczone.

Powodzie

Skutkiem huraganów są często powodzie. Jako przykład można wskazać powódź w Nowym Orleanie wywołaną huraganem Katrina (fot. 9). Powodzie można podzielić na rzeczne i przybrzeżne. Wśród przyczyn powodzi w dolinach rzecznych wymienia się:

1. nawalne opady deszczu,

2. zatamowanie koryta rzeki przez zatory lodowe lub osuwiska,

3. zniszczenie zapór wodnych,

4. przerwanie wałów przeciwpowodziowych podczas wezbrań pozakorytowych.

Powodzie przybrzeżne spowodowane są zwykle sztormami, związanymi z silnym wiatrem lub z omawianymi już wcześniej tsunamitsunamitsunami. Powodzie są jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla życia ludności, znanymi z zapisów starożytnych w Biblii lub Eposie o Gilgameszu. Obszarem, w którym współcześnie występują największe straty w ludziach w wyniku powodzi, są Chiny. Najtragiczniejsza w skutkach powódź wystąpiła w dolinie Huang He w 1931 r. i spowodowała śmierć 3,7 mln osób. W kolejnych dwóch powodziach w dolinie tej rzeki w 1938 i 1939 r. zanotowano po 500 tys. zabitych. Strefami szczególnie zagrożonymi powodzią, poza Chinami, są gęsto zamieszkane obszary w Bangladeszu, Indiach oraz w Ameryce Środkowej i Południowej. Największą pod względem strat w Europie była powódź spowodowana przez sztorm na Morzu Północnym, która przyczyniła się do śmierci 1,8 tys. osób w Belgii i Holandii oraz 300 osób we wschodniej Anglii.

RtYETevO2NRWO

Zdjęcie przedstawia rozległy płaski teren z licznymi zabudowaniami. Teren jest zalany wodą. Niektóre domy są zalane aż po dach.

Epidemie

Poważne zagrożenie życia na świecie związane jest z rozprzestrzenianiem się chorób zakaźnych. Zjawisko to jest określane jako epidemiaepidemiaepidemia. Epidemie o bardzo dużym zasięgu i śmiertelnościśmiertelnośćśmiertelności noszą nazwę pandemii. Na powstawanie i rozwój epidemii (pandemii) wpływają następujące czynniki:

1. zagęszczenie populacji,

2. odległość pomiędzy źródłem zakażenia a organizmami wrażliwymi,

3. odporność zbiorowaodporność zbiorowa, odporność populacyjna, odporność środowiskowa, odporność grupowa, odporność stadnaodporność zbiorowa,

4. zakaźnośćzakaźnośćzakaźność i sposób transmisji wirusa,

5. efektywność odpowiedzi immunologicznejodpowiedź immunologiczna (odpornościowa)odpowiedzi immunologicznej na patogenypatogenpatogeny (wirusy).

Znane z dokumentów archiwalnych dane wskazują, że pandemie mogą powodować znaczne zmniejszenie się populacji ludzkiej na kontynentach (tab. 1). Przykładowo pandemia dżumy, która nawiedziła Europę w połowie XIV w., spowodowała spadek populacji na tym kontynencie o prawie 50%. Obecnie żyjemy w okresie pandemii choroby COVID‑19, spowodowanej rozprzestrzenianiem się wirusa odzwierzęcego SARS‑COV‑2. Wirus ten pojawił się prawdopodobnie w Chinach, ponieważ pierwsze informacje o nowej chorobie pojawiły się w grudniu 2019 r., gdy w mieście Wuhan w prowincji Hubei wykryto skupisko chorych na COVID‑19, chorobę objawiającą się ciężkim zapaleniem płuc. Wirus szybko przedostał się również na pozostałe kontynenty, a 5 marca 2020 r. potwierdzono zachorowania u mieszkańców 84 krajów. Natomiast 11 marca 2020 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ogłosiła, że choroba przybrała postać pandemii. Jeszcze w marcu 2020 r. nastąpił bardzo gwałtowny wzrost zachorowań w Europie Zachodniej (w tym w Polsce, gdzie pierwszy przypadek rozpoznano 4 marca 2020 r.) i Ameryce Północnej (ryc. 3).

Indeks dolny Źródło: oprac. A. Biernacka, A. Derii, J. Dudek – studenci Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Indeks dolny koniec_{Źródło: oprac. A. Biernacka, A. Derii, J. Dudek – studenci Instytutu Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.}

RAPvaTcCAvB8o

Ilustracja przedstawia wykres z liczbą przypadków zakażeń SARS‑COV‑2 na świecie według obszarów geograficznych od 31 grudnia 2019 roku do 11 sierpnia 2020 roku. Krzywe na wykresie rosną znacząco od 10 marca 2020 roku. W Chinach jest wzrost już od 28 stycznia do 25 lutego 2020 roku - maksymalna wartość sięga około 8000 przypadków, po czym następuje zrównanie krzywej z osią X. Największy wzrost odnotowano w Azji bez Chin - od dnia 24 marca 2020 krzywa rośnie do wartości 90 000. Tu data 11 sierpnia 2020 roku. W Ameryce Łacińskiej jest wzrost od dnia 24 marca 2020 roku do wartości 85 000 28 lipca 2020 roku i nieznacznym spadku po tej dacie. W Ameryce Północnej wzrost od 10 marca 2020 roku do wartości 33 000 7 kwietnia 2020 roku. Następnie krzywa nieco opada, po czym od 2 czerwca 2020 roku ponownie rośnie do wartości 70 000 14 lipca 2020 roku. Po tej dacie krzywa zaczyna opadać. W Europie Zachodniej maksimum przypadków było 24 marca 2020 roku - 35 000. Następnie krzywa opada i ponownie rośnie do wartości 15 000 11 sierpnia 2020 roku. W Europie Środkowo‑Wschodniej krzywa jest stabilna - rośnie od daty 24 marca 2020 roku i wartość około 15 000 utrzymuje się do 11 sierpnia 2020 roku. W Afryce krzywa ma wartość maksymalną 14 lipca 2020 roku - 20 000, a rośnie od daty 21 kwietnia 2020 roku. Oceania ma krzywą pokrywającą się z osią X.

Współczesna sytuacja zdrowotna na świecie, mimo postępu w medycynie, który przyspieszył bardzo od lat 50. XX w., w dalszym ciągu jest niezadowalająca. Światowa Organizacja Zdrowia w 2019 r. opublikowała listę największych zagrożeń zdrowia na świecie. Należą do nich:

1. zanieczyszczenie powietrza i zmiany klimatyczne – z powodu zanieczyszczenia atmosfery corocznie przedwcześnie umiera 7 mln osób na skutek chorób nowotworowych, udarów, chorób układów krążenia i płuc;

2. choroby niezakaźne – cukrzyca, choroby nowotworowe i choroby serca, są odpowiedzialne za ponad 70% zgonów na świecie (ok. 41 mln ludzi, w tym 15 mln w wieku 30–69 lat), ponad 85% przedwczesnych zgonów dotyczy krajów o niskim i średnim dochodzie;

3. globalna pandemia grypy – corocznie powoduje śmierć 290 tys. – 650 tys. ludzi;

4. złe warunki życia i bieda – 22% globalnej populacji żyje w warunkach biedy, braku dostępu do higieny, w warunkach wojennych i katastrof naturalnych;

5. wzrastająca oporność bakterii, pasożytów, wirusów i grzybów na antybiotyki oraz leki przeciwwirusowe – zjawisko to wynika z nadużywania środków przeciwdrobnoustrojowych u ludzi, ale także u zwierząt, zwłaszcza tych wykorzystywanych do produkcji żywności;

6. gorączka krwotoczna Ebola – choroba zakaźna, która wywoływana jest przez wirusa Ebola (nazwa pochodzi od rzeki Ebola w Zairze), rozprzestrzenia się w krajach afrykańskich, a jej najtragiczniejsze skutki zanotowano w latach 2014–2016, kiedy w Gwinei, Sierra Leone i Liberii spowodowała śmierć przeszło 10 tys. osób. Ostatnio jej nasilenie się zaobserwowano w Republice Konga, gdzie z jej powodu w latach 2018–2020 zmarło prawie 2300 osób;

7. brak systemu powszechnej opieki zdrowotnej – na świecie miliard osób żyje bez dostępu do systemu opieki zdrowotnej;

8. odmowa szczepień – według szacunków w wyniku odmowy szczepień umiera 1,5 mln osób rocznie;

9. denga – choroba powodująca objawy grypopodobne, wywoływana przez komary, która może być śmiertelna – zabija do 20% osób z ciężką dengą; najwięcej przypadków dengi notuje się w czasie pory deszczowej, między innymi w Bangladeszu i Indiach. Szacuje się, że gorączką denga zagrożone jest 40% świata, a rocznie dochodzi do około 390 milionów infekcji;

10. HIV – ludzki wirus upośledzenia odporności, mimo postępu w leczeniu HIV, jaki dokonał się dzięki profilaktyce i dostępności leków, epidemia powoduje milion zgonów rocznie.

Pomimo wysokiego poziomu rozwoju cywilizacji, człowiek w XXI w. wciąż nie jest w stanie przeciwdziałać żywiołom ani epidemiom, które powodują znaczne straty materialne i są przyczyną śmierci milionów ludzi na świecie. Człowiek często przyczynia się do wzrostu zagrożenia życia na Ziemi, powodując degradację środowiska i zaburzając naturalne procesy w środowisku geograficznym.

Słownik