Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł.

Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Władza sądownicza

Władza sądownicza jest oddzielona i niezależna od pozostałych rodzajów władzy. Sędziowie są niezawiśli i podlegają wyłącznie konstytucji i ustawom. Oznacza to, że żadne organy pozostałych rodzajów władzy nie mają wpływu na orzekanie, a próby wywierania jakiejkolwiek presji są uznane za nielegalne. Ustrój organów sądowych jest regulowany przez konstytucję i akty rangi ustawowej.

Sędziów z reguły mianuje głowa państwa. Zazwyczaj wymagana jest przy tym rekomendacja specjalnego organu reprezentującego sędziów.

Niektóre systemy sądownictwasystem sądownictwasystemy sądownictwa przewidują udział czynnika obywatelskiego w orzekaniu – są to sędziowie niezawodowi. Ławnicy mogą pełnić funkcje kadencyjnie lub być powoływani losowo i jednorazowo do konkretnej rozprawy (ława przysięgłych w systemie anglosaskim).

Po II wojnie światowej rozwinęły się organy typu sądowego (niezależne i z niezawisłym składem) stojące na straży konstytucyjności działania centralnych organów państwa, zwłaszcza zaś zgodności aktów normatywnych z konstytucją. Jednym z modeli tego typu instytucji jest amerykański Sąd Najwyższy. W konstytucjach europejskich funkcje te powierza się specjalnym trybunałom. Poza centralnymi organami władzy sądowniczej istnieje również tzw. kontrola rozproszona. W tym modelu o zgodności aktów normatywnych z konstytucją decydują sądy powszechne.

Funkcjonowanie sądowych organów kontroli konstytucyjności prawa budzi czasem kontrowersje. Przeciwnicy krytykują zjawisko tzw. rządu sędziów, wskazując, że ingerują oni w ustawy uchwalane przez parlament, który wyraża wolę suwerennego narodu. Przeważa jednak pogląd, że trybunały konstytucyjne są niezbędną instytucjonalną gwarancją przestrzegania nadrzędności konstytucji (zwłaszcza swobód obywatelskich) przez wszystkie władze, a ich mandat ma również umocowanie w woli narodu wyrażonej w ustawie zasadniczej.

Administracja i samorząd powszechny

Wśród teoretyków ustroju toczy się spór o definicję administracji. Najprościej można powiedzieć, że jest to zarządzanie sprawami publicznymi, realizowane przez organy centralne oraz terenowe działające na wszystkich szczeblach organizacji państwa. Wyróżnia się dwa modele administracji: centralistyczny i zdecentralizowany.

Centralizacja

W modelu centralistycznym większość decyzji zarezerwowana jest dla organów centralnych, pozostałe zaś powierzone są podporządkowanym im organom terenowym. Przyjęło się nazywać takie organy administracją rządowąadministracja rządowaadministracją rządową. Skrajnym wariantem tego modelu był napoleoński system administracji, w którym centrum bezpośrednio kierowało administracją krajową do najniższego szczebla włącznie.

Decentralizacja

Model decentralistyczny polega na przekazaniu kompetencji organom (kolegialnym) pochodzącym z wyboru i odpowiedzialnym przed miejscowymi wspólnotami, a jednocześnie poddanym kontroli władz centralnych. Instytucję tę nazywa się samorządem terytorialnymsamorząd terytorialnysamorządem terytorialnym.

Między tymi dwoma przeciwstawnymi modelami administracji istnieje wiele rozwiązań pośrednich, np.:

• rozwój administracji rządowej tylko na wyższych szczeblach podziału państwa;

• dublowanie na tym samym szczeblu administracji rządowej samorządu terytorialnego z rozdzieleniem wzajemnych kompetencji;

• zespalanie administracji rządowej z samorządem (na tym samym szczeblu);

• wyodrębnianie wśród kompetencji samorządu zadań administracji rządowej oraz kontrolowanie ich wykonania i/lub kierowanie nim przez centrum.

Dekoncentracja

Innym zagadnieniem jest koncentracja bądź dekoncentracja zadań (kompetencji). Koncentracja w administracji oznacza skupienie większości zadań w obrębie jednego organu tego samego szczebla, a dekoncentracja – rozdzielenie ich między większą ich liczbę. Na szczeblu centralnym regułą jest większa specjalizacja zadań, które podzielone są zazwyczaj między kilkanaście (rzadziej kilkadziesiąt) działów (resortów) z osobnymi szefami i pionami urzędniczymi. Na szczeblu terenowym zadania kilku resortów mogą być skoncentrowane w jednym (często jednoosobowo kierowanym) organie służbowo (merytorycznie) podległym kilku zwierzchnikom w centrali. Z reguły konieczne jest wydzielenie samodzielnych pionów administracji z własnymi kierownikami podległymi właściwym szefom resortów centralnych i działających w ramach osobnych okręgów niepokrywających się z zasadniczym podziałem administracyjnym państwa.

Modele samorządu

Istnieje również istotne zróżnicowanie modeli samorządu. Najczęściej spotykane to europejski (kontynentalny) i anglosaski.

Słownik