Ćwiczenia

W powtórkowych lekcjach skupimy się na części poświęconej pytaniom. Odnoszą się one do wielu różnych materiałów źródłowych (nie tylko tekstów oraz ilustracji, ale również map, tabel czy wykresów itp.). Przede wszystkim musisz dokładnie zapoznać się z materiałami źródłowymi, ale także zwrócić uwagę na polecenia. Poniżej przybliżamy, jak rozumieć polecenia w zadaniach różnego typu:

Pamiętajcie, że odpowiedź musi odnosić się do źródła – błędem jest bazowanie wyłącznie na swojej wiedzy i zignorowanie podanego źródła. Chodzi bowiem o to, aby osoba odpowiadająca na pytanie umiejętnie połączyła analizę materiału źródłowego z własną wiedzą. Nie bójcie się korzystać z posiadanych informacji i zawsze odwołujcie się do podanych źródeł. Pamiętajcie również o tym, by wczytywać się w polecenia – czasem wiedza własna nie jest potrzebna, czasem tekst to tylko inspiracja, a innym razem należy połączyć wiedzę z interpretacją tekstu.

Postępowanie karne

Postępowanie karne dzieli się na następujące etapy:

Uczestnicy postępowania karnego

W postępowaniu karnym biorą udział:

• organy (uczestnicy wyposażeni w uprawnienia władcze);

• strony;

• inni uczestnicy.

Podczas postępowania podejmowane są czynności procesowe. W ich wyniku zapadają orzeczenia (wyroki i postanowienia) oraz zarządzenia.

Dowody

Źródłem dowodu jest osoba (dowody osobowe) lub rzecz (dowody rzeczowe). Środkami dowodowymi są nośniki informacji o fakcie. Czynnością dowodową jest ujawnienie treści środka dowodowego.

Świadek

Środki przymusu

Tymczasowe aresztowanie może zastosować sąd (rejonowy) na wniosek prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze. Może być wykonane jedynie wtedy, gdy zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez podejrzanego oraz gdy zachodzi przynajmniej jedna przesłanka szczególna: obawa ucieczki; obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań (matactwo) lub utrudniał postępowanie; obawa, że może popełnić zbrodnię lub ciężki występek.

Od tymczasowego aresztowania obowiązują następujące okoliczności zakazujące:

• zagrożenie życia lub zdrowia oskarżonego;

• wyjątkowo dotkliwe skutki, jakie tymczasowe aresztowanie wywarłoby na oskarżonym lub jego najbliższej rodzinie;

• gdy czyn, o który się go podejrzewa, jest zagrożony karą do roku pozbawienia wolności;

• gdy można przypuszczać, że sąd orzeknie karę z zawieszeniem lub łagodniejszą;

• gdy sprawca się ukrywa.

Tymczasowe aresztowanie jest środkiem nadzwyczajnym. Można go zastąpić innymi nieizolacyjnymi środkami:

• poręczeniem majątkowym;

• poręczeniem społecznym, np. od pracodawcy, dyrektora szkoły, zespołu pracowniczego, osoby godnej zaufania;

• dozorem policyjnym;

• zakazem i nakazem określonego zachowania;

• zakazem opuszczania kraju;

• listem żelaznym – umowa z oskarżonym przebywającym za granicą, że gdy stawi się w kraju, będzie odpowiadać przed sądem z wolnej stopy.

Oskarżony ma prawo złożyć do sądu rejonowego wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego.

Tymczasowe aresztowanie trwa do trzech miesięcy. Może zostać przedłużone przez sąd właściwy do rozpoznania sprawy najdłużej do roku. Wyjątkowo o dalszym przedłużeniu na czas oznaczony może zdecydować sąd apelacyjny.

Postępowanie przygotowawcze

Celem postępowania przygotowawczego jest ustalenie, czy doszło do popełnienia przestępstwa, a jeśli tak, to kto, kiedy i w jaki sposób się go dopuścił. Ponadto niezbędne jest ustalenie wszystkich osób pokrzywdzonych i zastosowanie takich środków, które zabezpieczą ich interesy (zabezpieczenie majątkowe).

Postępowanie wszczynane jest zasadniczo z urzędu przez oskarżyciela publicznego lub na wniosek (np. pokrzywdzonego). Wszczęcie postępowania na wniosek ma miejsce np. w przypadku zniesławienia.

Postępowanie przygotowawcze prowadzone jest w formie śledztwa (we wszystkich sprawach o zbrodnie, o występki i innych określonych w ustawie) lub dochodzenia. Śledztwo prowadzi prokurator lub policja w zakresie powierzonym przez prokuratora. Dochodzenie natomiast prowadzi policja (Straż Graniczna, ABW) lub prokurator, jeżeli postanowi je przejąć. Nadzór nad postępowaniem przygotowawczym sprawuje prokurator i sąd.

Postępowanie główne

Uczestnikami postępowania sądowego w postępowaniu głównym są:

• organ: sąd;

• strony: oskarżyciel publiczny (prokurator), oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny; obrońca, oskarżony;

• pełnomocnicy;

• rzecznicy interesu publicznego;

• osobowe źródła informacji: świadkowie, biegli;

• pomocnicy organów procesowych: protokolanci, woźni.

Właściwy do rozpatrywania sprawy jest sąd, w którego okręgu dokonano przestępstwa.

Sąd właściwy ze względu na kwalifikację prawną przestępstwa:

Ważniejsze prawa oskarżonego:

• do obrony, do posiadania obrońcy z wyboru lub obrońcy z urzędu;

• do porozumiewania się z obrońcą;

• nie ma obowiązku dowodzenia swojej niewinności;

• do składania wniosków (np. dowodowych) i oświadczeń;

• do przeglądania akt sprawy;

• do zadawania pytań przesłuchiwanym;

• do składania wyjaśnień oraz do ich odmowy oraz do odmowy odpowiedzi na pytanie;

• do wygłoszenia ostatniego słowa;

• do wnoszenia środków odwoławczych;

• do żądania od Skarbu Państwa odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie;

• w imieniu nieletniego wszystkie czynności procesowe na jego korzyść może podejmować przedstawiciel ustawowy.

Ważniejsze obowiązki oskarżonego:

• oddanie się oględzinom i innym badaniom (bez naruszania integralności ciała; można jednak pobrać wymazy, włos, krew i inne wydzieliny);

• poddanie się badaniom psychologicznym lub psychiatrycznym;

• stawienie się na każde wezwanie sądu;

• posiadanie obrońcy (jeśli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy lub jeżeli nie włada językiem polskim);

• udział w rozprawie głównej;

• poniesienie kosztów sądowych (chyba że sąd postanowi inaczej).

Przebieg rozprawy

Przebieg rozprawy głównej

Postępowanie odwoławcze

Stronom przysługują następujące środki odwoławcześrodek odwoławczyśrodki odwoławcze:

• środki zwyczajne – apelacja;

• środki nadzwyczajne – kasacja.

Apelacja

• może być wniesiona zarówno na korzyść oskarżonego, jak i na jego niekorzyść;

• może być złożona jedynie od orzeczeń nieprawomocnych;

• musi być uzasadniona jedną z następujących przyczyn:

1. obraza przepisów prawa materialnego;

2. obraza przepisów postępowania;

3. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, jeśli mógł mieć wpływ na treść orzeczenia;

4. rażąca niewspółmierność kary (lub niesłuszne zastosowanie albo niezastosowanie środka zabezpieczającego lub innego środka).

Przebieg postępowania apelacyjnego

Rozprawa w postępowaniu apelacyjnym jest zbliżona do rozprawy w sądzie pierwszej instancji. Istnieje jednak kilka odstępstw: przewód rozpoczyna ustne sprawozdanie złożone sędziemu sprawozdawcy o dotychczasowym postępowaniu i treści środków zaskarżenia. Sąd w tym postępowaniu nie może przeprowadzić postępowania co do istoty sprawy, a jedynie na zasadzie wyjątku przeprowadza dowód uzupełniający. W rozprawie nie musi uczestniczyć oskarżony. Strony zabierają głos w kolejności wyznaczonej przez przewodniczącego sądu, z tym że jako pierwsza wypowiada się strona skarżąca.

Postępowanie wykonawcze

Ostatnim etapem postępowania w sprawie karnej jest postępowanie wykonawcze. Rozpoczyna się ono niezwłocznie po uprawomocnieniu wyroku wydanego przez sąd.

Postępowanie to regulowane jest przez ustawę Kodeks karny wykonawczy z dnia 6 czerwca 1997 r. i odbywa się pod kontrolą sądu.

Słownik