Geny można podzielić ze względu na budowę:

Z punktu widzenia mechanizmu działania genu rozróżnia się część strukturalną genu, zawierającą informację o syntezie białek oraz część regulatorową, regulującą aktywność danego genu.

U eukariontóweukariontyeukariontów część strukturalna genu często jest nieciągła i składa się z odcinków kodujących – eksonów, przedzielonych odcinkami DNADNADNA niekodującymi – intronami. Na początku oraz na końcu genu występują części regulatorowe.

Eksony to odcinki genu złożonego (a także pierwotnego produktu jego transkrypcji), które nie są usuwane z sekwencji pierwotnego mRNAmRNAmRNA (pre‑mRNA) w procesie składania RNARNARNA. Poszczególne egzony często kodują funkcjonalne podjednostki (tzw. domeny) danego białka.

Introny są niekodującą częścią sekwencji genu rozdzielającą kodujące fragmenty (eksony). W wyniku składania RNA (zanim uzyska on pełną funkcjonalność) introny zostają usunięte.

Introny występują przede wszystkim w genach eukariontów, zarówno w genach kodujących białka (mRNA), jak i tych, które kodują inne rodzaje RNA (tRNA, rRNA). W pojedynczym genie może występować do kilkudziesięciu intronów, a ich długość waha się od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy nukleotydównukleotydnukleotydów.

Funkcja intronów nie jest do końca poznana, podobnie jak ich pochodzenie. Jednak uważa się, że introny:

• stabilizują strukturę genu,

• mają zdolność do autowycinania w RNA,

• dają okazję do alternatywnego składania eksonów co przyczynia się do wzrostu różnorodności genetycznej organizmów.

• w różny sposób regulują aktywność genów.

Części regulatorowe genu, fragmenty DNA regulujące ekspresję genu, znajdują się na jego początku i końcu. Decydują, w zależności od potrzeb, typu i stanu metabolicznego komórki, a także bodźców zewnętrznych o poziomie ekspresji danego genu. Do części regulatorowej należy: sekwencja promotorowa (promotor), która określa miejsce rozpoczęcia oraz wydajność transkrypcjitranskrypcja genówtranskrypcji, element regulatorowy określający koniec genu i decydujący o zakończeniu transkrypcji (terminator), a także sekwencja DNA otaczająca promotor, która jest rozpoznawana przez specyficzne białka regulatorowe – represory i aktywatory wpływające na przebieg transkrypcji.

Geny podzielone, nazywane są inaczej genami nieciągłymi, złożonymi lub  mozaikowatymi. Zostały odkryte niezależnie przez dwóch naukowców Richarda Johna Robertsa i Phillipa Allena Sharpa (w 1993 r. otrzymali za to odkrycie Nagrodę Nobla). Występują głównie u eukariontów i wirusów infekujących komórki eukariotyczne oraz u archebakteriiarchebakteriearchebakterii.

Geny ciągłe (niepodzielone) występują głównie u prokariontówprokariontyprokariontów, ale też w genomach mitochondrialnych i plastydowych komórek eukariotycznych. W genie tym występuje sekwencja kodująca niepodzielona intronami. Składa się ona wyłącznie z egzonów.

Więcej informacji o strukturze genów znajdziesz w materiale: Budowa genu eukariotycznego.

Słownik