Przeczytaj
Dominujące modele bezpieczeństwa międzynarodowego
Terminem często używanym w praktyce stosunków międzynarodowych jest bezpieczeństwo narodowe. Jest to stan, w którym państwapaństwa mają poczucie pewności, że nie grozi im atak militarny, polityczna presja, nacisk gospodarczy, zagrożenie ekologiczne czy utrata istotnych wartości kulturowych, tożsamości kulturowych i tożsamości narodowych. W konsekwencji zapewnia im to możliwość rozwoju, współpracy międzynarodowej i utrzymania pokoju. Bezpieczeństwo narodowe związane jest z pojęciem zewnętrznego bezpieczeństwa państwa i stanowi kategorię zmienną w czasie, ściśle wiąże się ze stanem stosunków międzynarodowych oraz dominującymi w tym obszarze strategiami politycznymi innych państw.
Historycznie ukształtowało się kilka dominujących modeli bezpieczeństwa międzynarodowego.
Według definicji ONZONZ z 1985 r. bezpieczeństwo międzynarodowe jest sumą i rezultatem bezpieczeństwa każdego z członków ONZ i wszystkich razem. Koncepcja ta zbudowana jest na idei współdziałania państw tworzących ten system. Głównym filarem bezpieczeństwa międzynarodowego jest uznanie zasady solidarności. Zatem atak na któregokolwiek z sygnatariuszy jest uznawany za atak na wszystkich. Koncepcja Narodów Zjednoczonych zakłada partnerstwo oraz przymus współdziałania w rozwiązywaniu sporów międzynarodowych. Wspólne bezpieczeństwo ma prowadzić do ograniczenia napięć i sytuacji konfliktogennych, a także groźby wojnywojny. Główną przesłanką formuły stał się wzrost zagrożenia konfliktem nuklearnym, a także słabość systemu opartego na modelu odstraszania nuklearnego.
Polityka bezpieczeństwa Unii Europejskiej
Wspólna polityka bezpieczeństwa i obronności jako jeden z filarów jednoczącej się Europy stworzył możliwość utworzenia sił szybkiego reagowania oraz kontynentalnego przemysłu zbrojeniowego. Wstępem dla budowania europejskich sił zbrojnych było powołanie przez Francję i Niemcy EUROCORPS w 1992 r. Jego kwatera główna znajduje się w Strasburgu, gdzie zatrudnionych jest ponad 900 żołnierzy i 70 osób cywilnych. Całość przydzielona została według klucza narodowościowego. Najwięcej miejsc przypadło: Francuzom – 349 przedstawicieli, Niemcom – 273, Hiszpanom – 184, Belgom – 135, Luksemburczykom – 2. Jest jeszcze grupa 33 przedstawicieli na stanowiskach rotacyjnych.
31 marca 1998 r. Prezydent Francji, Kanclerz Niemiec oraz Premier Wielkiej Brytanii popisali deklarację o utworzeniu wspólnego przemysłu obronnego z udziałem takich kompanii, jak: Daimler‑Benz Aerospace czy Aerospatiale and British Aerospace. Podczas nieformalnego szczytu Unii Europejskiej (24–25 października 1998 r.) w Portschach (Austria) po raz pierwszy podjęto problem stworzenia sił europejskich. Podpisanie wspólnej deklaracji francusko‑brytyjskiej o europejskiej polityce obronnej 4 grudnia 1998 r. stało się początkiem stworzenia wspólnych sił szybkiego reagowania. Mimo sprzeczności, jakie wystąpiły w podejściu do powyższego projektu, Francja uznała, że autonomiczne siły to podstawowy wymóg Unii Europejskiej. Wielka Brytania dowodziła natomiast, że European Security and Defence Policy (Europejska polityka bezpieczeństwa i obrony) będzie elementem spójnym w transatlantyckich stosunkach z Waszyngtonem. Proces tworzenia europejskich sił zbrojnych prowadzony był w okolicznościach wykazujących konieczność koordynowania działań z NATONATO i Stanami Zjednoczonymi. Wojna w Kosowie wykazała niezdolność technologiczną, a także słabość polityczną europejskich struktur. Klasycznym przykładem stała się pomoc technologiczna ze strony rosyjskiej i chińskiej dla reżimu Miloszewicza w Belgradzie. Waszyngtoński szczyt NATO w kwietniu 1999 r. jeszcze raz wykazał konieczność budowania europejskich struktur na podstawie transatlantyckich relacji.
Podczas szczytu w Kolonii w 1999 r. politycy Unii Europejskiej jasno sprecyzowali cele własnej polityki bezpieczeństwa: „Unia musi mieć możliwości samodzielnej akcji, wspartej wiarygodnymi siłami zbrojnymi, środki w celu użycia takowych sił, na wypadek kryzysu międzynarodowego, bez względu na stosunek do akcji Sojuszu Północnoatlantyckiego”**. 10–11 grudnia 1999 r. podczas szczytu w Helsinkach w dokumencie końcowym zarysowana została koncepcja CESDP (Common European Security and Defence Policy). Zapewniono w niej o:
rozwoju i koordynowaniu monitorowania i stworzenia środków wojskowych szybkiego reagowania;
otwarciu Kwater Głównych państw członkowskich dla wojskowych z innych państw UE;
wzmocnieniu sił szybkiego reagowania w ramach wielonarodowościowych sił europejskich;
przygotowaniu sztabu transportu lotniczego;
zwiększeniu liczby sił możliwych do rozmieszczenia;
wzmocnieniu zdolności wojsk morskich.
Na kolejnym spotkaniu UE w 2000 r. w Portugalii podjęto dalsze decyzje dotyczące wzmocnienia postanowień z Helsinek oraz zaproszenia do ewentualnych operacji państw NATO, niebędących państwami członkowskimi UE, a także Rosji i Ukrainy.
20 listopada 2000 r. podjęto decyzję o utworzeniu do 2003 r. liczących do 60‑tysięcy żołnierzy sił szybkiego reagowania – Rapid Reaction Capabilities, wyposażonych w 400 samolotów oraz 100 okrętów. Niemcy zobowiązały się do dostarczenia kontyngentu 13 500 żołnierzy, Wielka Brytania 12 500, Francja 12 000, Włochy i Hiszpania po 6000, Holandia 5000, Grecja 3500, Austria i Finlandia po 2000, Szwecja 1500, Portugalia, Belgia i Luksemburg po 1000. Pierwszy krok w trudnym procesie tworzenia własnych sił szybkiego reagowania został wykonany. Jednak z uwagi na różnice interesów poszczególnych uczestników dalsze etapy będą postępowały powoli.
22 stycznia 2001 r. wprowadzono w życie postanowienia szczytu helsińskiego o utworzeniu Komisji ds. Polityki i Bezpieczeństwa, Europejskiej Komisji ds. Wojskowych oraz Europejskiego Sztabu Wojskowego. 15 maja w Brukseli państwa wchodzące w skład Western European Armaments Group podpisały dokument, w którym strony zobowiązały się do podjęcia wspólnych (dwu- lub wielostronnych) badań w zakresie modernizacji europejskiego przemysłu wojskowego.
Kontynuacją tego etapu stała się deklaracja podpisana 29 listopada 2001 r. podczas szczytu francusko‑brytyjskiego w Londynie. Dotyczyła ona pogłębienia współpracy w dziedzinie polityki zagranicznej oraz możliwości interwencji w sytuacjach kryzysowych, bez udziału Sojuszu Północnoatlantyckiego (jako całości). Dążenie do wzmocnienia European Security and Defense Identity ponowiono podczas konferencji 19–20 listopada 2001 r., poświęconej dostosowaniu sił europejskich do globalnej sytuacji po 11 września. Dokonano podziału na grupy mające zająć się poszczególnymi sektorami związanymi z planem działania:
tankowanie w powietrzu;
ochrona przed WMD – Bronią Masowej Zagłady;
samolotem bezzałogowym.
Ponadto strony brytyjska i francuska zobowiązały się do wznowienia programu budowy samolotu transportowego A400M.
Na szczycie w Laeken w Belgii 14–15 grudnia 2001 r. przyjęto deklarację o możliwościach wspólnej polityki obronnej. Traktat amsterdamski sformułował następujące cele europejskiej polityki zagranicznej i obronnej:
obrona wspólnych wartości, fundamentalnych interesów, niezależności i integralności Unii Europejskiej, na podstawie zasad Karty Narodów Zjednoczonych;
wzmocnienie bezpieczeństwa w UE;
ochrona pokoju i wzmacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, Helsińskim dokumentem końcowym i Kartą paryską;
promocja współpracy międzynarodowej;
rozwój i konsolidacja demokracji, rządów prawa, poszanowania praw człowieka i wolności.
Ważnym elementem budowy własnej tożsamości obronnej przez Unię Europejską jest prowadzenie programów w zakresie badań nad globalnym systemem nawigacji (GALILEO i Global Orbiting Navigation Satellite System, GLONASS) oraz systemem monitorowania (Global Monitoring for Environment and Security, GMES).
Mimo deklaracji politycznych, tworzenie nowych struktur wojskowych Unii Europejskiej natrafiało na problemy budżetowe. W 2000 r. USA przeznaczyły na obronę 3% PKB, podczas gdy pięć największych państw UE średnio tylko 1,41%. W przeliczeniu na jednego mieszkańca wydatki w tych państwach (Francja, Hiszpania, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy) wynosiły 323 euro, natomiast w USA przekraczały 1000 dolarów.
Próby stworzenia sił wojskowych w ramach II Filaru UE są konsekwencją gospodarczego procesu integracji. Nie mniej jednak natrafiają one na dużo większy opór społeczeństwa przed wysyłaniem własnych obywateli w rejony konfliktów zbrojnych. Jak zauważa wielu polityków, w Europie istnieją naturalne bariery uniemożliwiające powstanie jednego systemu obrony. W głównej mierze kryzys iracki z końca 2002 r. i początku 2003 r. udowodnił, że jedna polityka zagraniczna całej Europy jest niemożliwa. Każdy kraj ma sprawy, o których chce decydować sam. Mimo tego istnieją dziedziny, w których Unia Europejska powinna występować jednolicie, mówić jednym głosem. Do takich spraw należy: kwestia Bałkanów, stosunku z Chinami czy polityka na kontynencie afrykańskim. Warunkiem realizacji takiej polityki jest współpraca ze Stanami Zjednoczonymi. Wielu polityków uważa, że polityka zagraniczna i obronna nie powinny być wymierzane przeciwko USA. Inni dochodzą do wniosku, że Europa musi w większym stopniu dzielić z USA odpowiedzialność za bezpieczeństwo w świecie.
W grudniu 2016 r. Rada Europejska przyjęła plan wdrażania działań na rzecz bezpieczeństwa i obrony. Do głównych priorytetów tego planu należą: reagowanie na konflikty i kryzysy zewnętrzne, budowanie zdolności partnerów do obrony, ochrona Unii Europejskiej i jej obywateli.
Konkretne działania na rzecz tych celów to:
Równocześnie doszło do zacieśnienia współpracy obronnej między Unią Europejską i NATO. Organizacje podpisały nową deklarację. Daje ona wyraz wspólnej wizji tego, jak UE i NATO będą współdziałać w stawianiu czoła tym samym zagrożeniom w zakresie bezpieczeństwa. Główne obszary współpracy między Unią Europejską a NATO to mobilność wojskowa, zapobieganie cyberatakom i wprowadzenie zasad ochrony przed nimi, reakcje na zagrożenia hybrydowe i ataki terrorystyczne oraz zapewnienie bezpieczeństwa kobietom i zapobieganie przestępstwom na tle seksualnym. Współpraca transatlantycka ma być, zgodnie z deklaracją, uzupełnieniem pogłębiającej się integracji europejskiej w dziedzinie bezpieczeństwa i wspólnej polityki zagranicznej. Zgodnie z nią, państwa członkowskie Unii Europejskiej, na wniosek Komisji, zobowiązały się do utworzenia wspólnego funduszu obronnego oraz wzmocnienia jednolitego rynku obronnego przez inwestowanie w rozwój przemysłu obronnego w państwach członkowskich.
Wszystkie te działania wskazują na wzrost zainteresowania instytucji UE współpracą między państwami członkowskimi w obszarze obronności i wspólnego zwalczania zagrożeń współczesnego świata (terroryzm, cyberprzestępczość, zagrożenia hybrydowe).
Słownik
stan, w którym państwa mają poczucie pewności, że nie ma zagrożenia atakiem militarnym, politycznych presji, nacisku gospodarczego, zagrożenia ekologicznego czy utraty istotnych wartości kulturowych, tożsamości kulturowych i narodowych
(ang. United Nations, UN); międzynarodowa organizacja uniwersalna z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r.; do jej głównych celów należy zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa, promowanie współpracy międzynarodowej oraz przestrzeganie praw człowieka
(ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO); organizacja o charakterze polityczno‑wojskowym, powstała w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 r. Traktatu Północnoatlantyckiego; do głównych zadań organizacji należy zapewnienie bezpieczeństwa członkom Paktu
podmiot prawa międzynarodowego, posiadający: stałych mieszkańców, suwerenną władzę, określone terytorium oddzielone od innych granicą, zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe
jedna z gałęzi prawa, obejmująca zespół norm i regulacji odnoszących się do problemów międzynarodowych; prawo międzynarodowe charakteryzuje się przede wszystkim sposobem powstawania norm i regulacji międzynarodowych oraz rodzajem podmiotów będących adresatami prawa międzynarodowego
zerwanie między państwami stosunków pokojowych i przejście do stosunków wojennych, które charakteryzują się walką zbrojną i aktami wrogimi, skierowanymi przeciwko drugiemu państwu