Zgodnie z art. 10 ust. 2 Konstytucji RP władzę wykonawczą sprawują Prezydent RP i Rada Ministrów. Poza rozdzieleniem kompetencji w obszarze władzy wykonawczej między te organy Konstytucja reguluje również zakres uprawnień głowy państwa wobec rządu.

Udział w procedurze tworzenia rządu

Prezydent RP bierze udział w procedurze tworzenia Rady Ministrów: desygnuje i powołuje Prezesa Rady Ministrów, a na jego wniosek również pozostałych członków Rady Ministrów i odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (Konstytucja RP art. 154 i 155).

RMBrLOXOVm6rM
Prezydent RP Andrzej Duda powołał Mateusza Morawieckiego na stanowisko Prezesa Rady Ministrów. Poszukaj informacji w jakich okolicznościach doszło do dymisji poprzedniego rządu.
Źródło: Krzysztof Sitkowski/KPRP, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zmiany w składzie rządu i dymisja

Głowa państwa uczestniczy w Polsce w dokonywaniu zmian w składzie Rady Ministrów, czyli rekonstrukcji rządurekonstrukcja rządurekonstrukcji rządu:

  • na wniosek premiera odwołuje ministra lub powołuje nowego członka Rady Ministrów (art. 161),

  • odwołuje ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufnościwotum nieufnościwotum nieufności (art. 159),

  • przyjmuje dymisjędymisjadymisję Prezesa lub całej Rady Ministrów (art. 158 i 162).

Prezydent RP może też odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów w przypadku, gdy składa ją Prezes Rady Ministrów z powodu własnej rezygnacji.

Odpowiedzialność konstytucyjnaodpowiedzialność konstytucyjnaOdpowiedzialność konstytucyjna ministrów

Uprawnieniem Prezydenta RP jest występowanie do Sejmu z wnioskiem o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem StanuTrybunał StanuTrybunałem Stanu (art. 156) w przypadku:

  • naruszenia przez niego Konstytucji lub ustaw,

  • przestępstwa popełnionego w związku z zajmowanym stanowiskiem.

O pociągnięciu członka Rady Ministrów do takiej odpowiedzialności ostatecznie zadecyduje jednak nie Prezydent RP, a uchwała Sejmu.

Rada Gabinetowa

Ciekawą kompetencją Prezydenta RP jest zwoływanie Rady Gabinetowej (art. 141). Choć Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obradująca pod przewodnictwem Prezydenta RP, nie przysługują jej kompetencje Rady Ministrów, czyli np. wydawanie rozporządzeń. Rada Gabinetowa zwoływana jest w sprawach szczególnej wagi, np. trudnej sytuacji gospodarczej lub wyjątkowej sytuacji na arenie międzynarodowej.

RFfWXiCm3ix4X1
Zdjęcie przedstawia salę Rady Gabinetowej z 2014 roku. Przy dużym, okrągłym stole zasiada wielu przedstawicieli rządowych. W tle widoczne są flagi Polski oraz Unii Europejskiej. Pośrodku stołu, na dywanie, duża kompozycja kwiatowa. Opis punktów znajdujących się na zdjęciu: 1. Posiedzenie Rady Gabinetowej 23 lutego 1999 „Pod przewodnictwem Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego w Pałacu Prezydenckim w Warszawie odbyło się (…) posiedzenie Rady Gabinetowej. Rada oceniła stan przygotowań Polski przed wstąpieniem do NATO oraz przebieg realizacji najważniejszych reform w państwie. Podczas posiedzenia Rady omawiano też sytuację w Kosowie. Prezydent A. Kwaśniewski podzielił opinię rządu, że Polska wypełnia minimum wymogów członkowskich stawianych przez NATO. Upoważnia to Prezydenta do złożenia podpisu pod aktem ratyfikacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Podczas spotkania z dziennikarzami, po posiedzeniu Rady Gabinetowej, Sekretarz Stanu, Szef BBN Marek M. Siwiec powiedział, że Prezydent pytał członków rządu, czy Polska będzie w stanie wypełnić swoje zadania wynikające z członkostwa w Sojuszu i czy w NATO będzie odgrywać rolę »sojusznika czy petenta«. Minister obrony narodowej Janusz Onyszkiewicz wyraził przekonanie, że „nie będziemy w peletonie, ale w czołówce”. Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, bbn.gov.pl), 2. Posiedzenie Rady Gabinetowej 23 października 2008 „Prezydent podpisał postanowienie (…), w którym zwołał na 23 października 2008 roku Radę Gabinetową, określając jako przedmiot jej obrad bieżącą sytuację gospodarczą – powiedział podczas piątkowej konferencji prasowej Kownacki. Premier Donald Tusk w dniach 24–25 października będzie przebywał w Pekinie na szczycie Azja - Europa (ASEM). (…) „Nie ma takiej możliwości, żeby premier mógł uczestniczyć w Radzie Gabinetowej 23 października. Wystarczyłoby zadzwonić i zapytać. Niestety, Kancelaria Prezydenta wszystko robi jednostronnie. Jednostronnie ustala termin Rady Gabinetowej, jednostronnie decyduje, że prezydent jedzie do Brukseli (na szczyt UE-PAP)” - ocenił rozmówca. Kownacki mówił w czwartek w radiu PIN, że podczas posiedzenia Rady Gabinetowej prezydent będzie oczekiwał od rządu przedstawienia »swoich dokonań, zamiarów, oceny sytuacji« w związku z kryzysem ekonomicznym. (…) Premier ocenił w zeszły piątek, że zwoływanie Rady Gabinetowej m.in. w sprawie kryzysu finansowego »to nie jest fortunny pomysł«. Jak argumentował, nie jest fortunne stwarzanie atmosfery, „iż dzieje się coś wyjątkowego i musimy się teraz zbierać” (wprost.pl, 10.10.2008)., 3. Posiedzenie Rady Gabinetowej 26 lutego 2013 „– Dzisiejsze zwołanie Rady Gabinetowej, w pełnym porozumieniu z panem premierem, jest przejawem wspólnej troski o sprawę strategicznie ważną dla Polski, jaką jest wyznaczenie strategii postępowania państwa polskiego w sprawie zasadniczej – powiedział prezydent [Bronisław Komorowski]. Jak wyjaśnił, chodzi o »zasady polskiego uczestnictwa w pogłębiającej się integracji europejskiej«. W ramach tego stoi bardzo poważne pytanie o perspektywy związane z wejściem do strefy euro – zaznaczył Komorowski. Nawiązał też do unijnego budżetu na lata 2014-20. – Faktem jest ewidentny sukces pana premiera i rządu (…), jeśli chodzi o kształt budżetu UE (…), to jest wielki sukces, wielka szansa i wielkie wyzwanie - ocenił prezydent”. (wiadomosci.wp.pl, 26.02.2013), 4. Posiedzenie Rady Gabinetowej 8 kwietnia 2014 „Cele strategiczne i koordynacja działań w sprawie Ukrainy, to główne tematy Rady Gabinetowej, którą zwołał Bronisław Komorowski. W posiedzeniu pod przewodnictwem prezydenta wziął udział cały rząd. (…) Bronisław Komorowski wyraził nadzieję, że z Ukrainą będzie łączyć nas coraz więcej. Dlatego od ministrów chciałby usłyszeć przegląd najważniejszych kwestii w relacjach z naszym wschodnim sąsiadem. Prezydenta interesują sprawy związane z reformą samorządową i jej konsekwencjami, zwłaszcza w kontekście postulatów federalizacji Ukrainy. Bronisław Komorowski zapowiedział, że chce także poznać perspektywę wsparcia małych i średnich przedsiębiorstw w tym kraju oraz jakie korzyści z tego tytułu może uzyskać Polska”. (gazetaprawna.pl, 08.04.2014)
Rada Gabinetowa nt. wsparcia dla Ukrainy, 2014 r. Zapoznaj się z relacjami medialnymi z przebiegu różnych posiedzeń Rady Gabinetowej. Jakimi sprawami się na nich zajmowano i jak przebiegała współpraca prezydenta z rządem?
Źródło: fot. Wojciech Olkuśnik, KPRP, licencja: CC BY-SA 3.0.

Warto również zauważyć, że akty urzędowe Prezydenta RP, poza wyjątkami objętymi prerogatywami, dla swojej ważności wymagają podpisu Prezesa Rady Ministrów (kontrasygnaty). Premier bierze w ten sposób na siebie odpowiedzialność politycznąodpowiedzialność polityczna (parlamentarna)odpowiedzialność polityczną za podpisywany akt (art. 144).

Słownik

dualizm egzekutywy
dualizm egzekutywy

podział władzy wykonawczej między dwa, względnie niezależne organy (np. głowa państwa i rząd); alternatywnym rozwiązaniem jest tzw. monizm egzekutywy/egzekutywa zamknięta, w którym rolę premiera przejmuje głowa państwa

rekonstrukcja rządu
rekonstrukcja rządu

zmiany w składzie Rady Ministrów (odwołanie ministra i powołanie innego) dokonywane przez Prezesa Rady Ministrów

wotum nieufności
wotum nieufności

specjalna uchwała Sejmu wyrażająca brak zaufania do określonego ministra, całej Rady Ministrów lub jej Prezesa, prowadząca do ich dymisji

dymisja
dymisja

zwolnienie lub rezygnacja z zajmowanego urzędu

odpowiedzialność konstytucyjna
odpowiedzialność konstytucyjna

konsekwencje, jakie można zastosować wobec osób zajmujących wysokie stanowiska w państwie, jeśli podczas wykonywania swoich obowiązków naruszyły prawo (konstytucję lub ustawy); zakres odpowiedzialności konstytucyjnej (podmiotowy, przedmiotowy i w odniesieniu do możliwych konsekwencji) określa Konstytucja

odpowiedzialność polityczna (parlamentarna)
odpowiedzialność polityczna (parlamentarna)

odpowiedzialność ponoszona przez członków Rady Ministrów przed Sejmem, który w drodze wotum nieufności może żądać usunięcia ministra lub całego rządu, kiedy nie jest zadowolony z realizowanej przez niego polityki

Trybunał Stanu
Trybunał Stanu

konstytucyjny organ władzy sądowniczej orzekający w zakresie odpowiedzialności konstytucyjnej

stan wojenny
stan wojenny

jeden ze stanów nadzwyczajnych, który można wprowadzić w Polsce w przypadku zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji

stan wyjątkowy
stan wyjątkowy

jeden ze stanów nadzwyczajnych, który można wprowadzić w Polsce w przypadku zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego

rozporządzenie z mocą ustawy
rozporządzenie z mocą ustawy

akt prawa powszechnie obowiązującego w Polsce wydawany przez Prezydenta RP w czasie stanu wojennego, jeśli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie

mobilizacja (np. sił zbrojnych)
mobilizacja (np. sił zbrojnych)

przejście sił zbrojnych państwa z formy organizacji w czasie pokoju na organizację w czasie wojny, przekształcenie gospodarki pokojowej w wojenną, dostosowanie administracji państwowej do potrzeb wojny