Przeczytaj
Biografia
Poglądy
Kartezjusz twierdził, że można stworzyć filozofię praktyczną, której podstawą będzie jednolita metodologia myślenia właściwa zarówno metafizyce, jak i fizyce i naukom szczegółowym.
Zasady filozofii(…) cała filozofia przedstawia się jako drzewo, którego korzenie tworzy metafizyka, pień fizyka, konarami zaś, które wyrastają z tego pnia, są wszystkie inne nauki, sprowadzające się do trzech podstawowych, mianowicie do medycyny, mechaniki i etyki.
Źródło: Kartezjusz, Zasady filozofii, tłum. I. Dąmbska, Kraków 1960, s. 367.
Czy poznanie zmysłowe jest wiarygodne?
Poznanie naoczne zostało przez Kartezjusza odrzucone jako łudzące i niewiarygodne. Konsekwencje odrzucenia uznanych pewników i sądów potocznych mogły zaprowadzić Kartezjusza do odrzucenia istnienia świata i istnienia Boga. Jednakże sceptycyzm poznawczysceptycyzm poznawczy nie był dla filozofa celem samym w sobie, a jedynie punktem wyjścia. Można go zatem określić jako sceptycyzm metodycznysceptycyzm metodyczny. Stawianie pytań wobec świata, które jest świadectwem wątpienia we wszystko, dało Kartezjuszowi przekonanie, że wątpi. Samo wątpienie jest pewne i świadczy o tym, że ten, kto wątpi – myśli. W ten sposób Kartezjusz doszedł do stworzenia formuły, będącej dla niego pierwszą i najwyższą zasadą filozofii: „myślę, więc jestem” (cogito ergo sum). Zgodnie z nią tym, co bezpośrednio dostępne rozumowi, jest jego własna czynność myślenia: „myśl istnieje” (cogitatio est). Myślenie jest świadectwem istnienia podmiotu. Jeśli istnieje myśl, istnieje podmiot poznania (jaźń). W procesie poznawania świadomość zdolna jest osiągnąć wiedzę pewną, bez odwoływania się do czynników zewnętrznych. Zadaniem filozofii jest dotarcie do takiej wiedzy i przedstawienie jej w sposób uporządkowany. Fundament tej wiedzy tkwi w podmiocie, jako treść świadomości.
W ten sposób filozof wprowadził do swego systemu Boga. Idea doskonałości nie może pochodzić od człowieka, a jaźń nie może być jej przyczyną. Idea ta została wytworzona przez Boga. Bóg, ponieważ jest istotą doskonałą, nie może myślącego człowieka wprowadzać w błąd, jest bowiem gwarantem prawdziwości wszystkiego, co przedstawia się umysłowi w sposób niebudzący wątpliwości. To, co jawi się jaźni jako oczywiste, jest prawdziwe, a pewność poznania wynika z rozumu.
Dla Kartezjusza miarą niezawodności były jasność i wyraźność, które jego zdaniem są cechami matematyki, zatem metoda była wzorowana na tej właśnie nauce. Jasne i wyraźne jest to, co proste. Posługując się myślami złożonymi i pogmatwanymi, można popaść w błądzenie, dlatego należy każde zagadnienie rozbić na możliwie najprostsze składniki. Podstawą myślenia dla Kartezjusza była metoda analityczna wzorowana na analizie arytmetycznej. Matematyka przedstawia relacje liczbowe, więc wszystkie nauki winny rozważać stosunki liczbowe. Przestrzeń i ruch również dają się ująć liczbowo, dlatego Kartezjusz proponował całą przyrodę rozważać w relacjach przestrzenno‑ruchowych.
Kartezjusz uznał, że wszelkie ciała, których istnienie gwarantowane jest istnieniem Boga, posiadają cechę rozciągłości jako ich podstawową własność. Przestrzeń jest wypełniona w sposób ciągły, a próżnia nie istnieje. Ciała nie mają innych własności niż przestrzenne, więc zmiany, którym podlegają, muszą mieć swe przestrzenne uwarunkowania. Ciała muszą podlegać przestrzennym zmianom, czyli ruchowi.
Człowiek dla Kartezjusza był nie tylko „substancją rozciągłą”, ale także „substancją myślącą”. Dzięki temu dualizmowidualizmowi człowiek od zwierzęcia odróżnia się umiejętnością wyrażania swych myśli poprzez mowę. Człowiek obdarzony jest „duszą rozumną”, która, zespolona z ciałem, wpływa na sferę doznań, myśli, uczuć i pragnień. Za siedlisko duszy uznał Kartezjusz centralną część mózgu, szyszynkę, skąd dusza wywiera wpływ na organy i gdzie odbierane są bodźce zewnętrzne.
Jedynym źródłem poznania był dla Kartezjusza rozum. Poznanie rozumowe miało dla niego charakter intuicyjnyintuicyjny oraz dedukcyjny. Poznanie intuicyjne odgrywało najważniejszą rolę, jako bezpośrednie doświadczanie tego, co jasne i wyraźne w przedstawianiu idei.
Według Kartezjusza istnieją trzy rodzaje przedstawień pojęciowych:
Idee wrodzone są niezależne od świata zewnętrznego; ich domeną są dusza i rozum; są jasne i wyraźne; są jednocześnie samoistnym i niezależnym tworem duszy, która posiada zdolność ich wytwarzania; filozof wyróżnia tu takie pojęcia ogólne, jak: byt, substancja, przyczyna, cel itp.,
Idee nabyte, które pochodzą z doświadczenia; należą do nich pojęcia ogólne, które sami tworzymy obserwując rzeczywistość, np. pojęcia człowieka, psa, drzewa, słońca itp.,
Idee utworzone przez nas samych konstruujemy na podstawie idei wrodzonych i nabytych; wśród przykładów wymienia Kartezjusz ideę sfinksa czy jednorożca.
Afektami nazwał Kartezjusz typ stanów świadomości, które nie są ani aktami woli, ani postrzeżeniami i które dusza wywodzi z siebie z samej, nie zaś ze świata zewnętrznego. Afekty są swego rodzaju reakcją na zdarzenia w świecie zewnętrznym, a bezpośrednim ich źródłem są „siły życiowe”, które Kartezjusz umieścił w ludzkiej krwi. Były to: miłość, nienawiść, podziw, pożądanie, radość i smutek.
Kartezjusz wybrał cztery zasady, które uczynił podstawą wszelkiego myślenia:
nie przyjmować żadnej rzeczy, dopóki nie pozna się jej jasno i wyraźnie do tego stopnia, że nie będzie można poddać jej w wątpliwość;
każdy problem należy podzielić na tyle części, na ile jest to potrzebne do lepszego jego poznania;
droga myślenia do poznania powinna wieść od przedmiotów najprostszych i najłatwiejszych do problemów bardziej złożonych, uwzględniając logiczne związki między nimi;
należy dokonywać dokładnych i powszechnych wyszczególnień, by mieć pewność, że niczego się nie pominęło.
Rozum i racjonalizm Kartezjusza
Kartezjusz za punkt wyjścia filozoficznych rozważań obrał „myślę” (cogito), a więc z umysłu, w który wszczepione są idee, drogą rozumowania wywodził wiedzę pewną. Podstawą filozofii Kartezjusza jest zatem to, co w umyśle (ratio); stąd pochodzi jej nazwa – racjonalizm.
Matematyka u Kartezjusza
Kartezjusz nawiązuje do dawnego greckiego rozumienia matematyki, które określało wszystko to, czego można się nauczyć. Matematyka była przez filozofa rozumiana jako wiedza pewna i oczywista, do której dochodzi się pracą i nauką.
Prawda w ujęciu Kartezjusza
Dla Kartezjusza prawda jest tożsama z pewnością, a poznanie prawdziwe jest poznaniem jasnym i wyraźnym, a więc pewnym.
Słownik
(gr. duo – dwa, podwójny, łac. dualis) pogląd według którego w świecie istnieją dwa zasadnicze typy bytów: duchowy i materialny; dualizm kartezjański to pogląd o podwójnej istocie człowieka: duchowej (res cogitans - rzecz myśląca) oraz cielesnej (res extensa - rzecz rozciągła), jest to ujęcie człowieka jako umysłu dokonującego autorefleksji oraz ciała, podległego prawom mechaniki
(łac. intuitio – wejrzenie) sądy oraz przekonania pojawiające się bezpośrednio; u Kartezjusza uchwycenie za pomocą umysłu prawdy w sposób jasny i wyraźny
(gr. mechané - maszyna)stanowisko forsujące przekonanie o mechanicznej i fizycznej naturze świata; pogląd, że natura jest zbudowana jak mechanizm i jest zbiorem materialnych elementów w ruchu, których zachowania wyjaśnia mechanika
(gr. sigmakappaepsilonpitauiotakappaός, skeptikós; łac. sceptici – wątpiący, rozważający) punkt wyjścia Kartezjusza, który odrzucił wszelką wiedzę pochodzącą spoza poznania rozumowego; wątpienie we wszystko nie jest dla niego negowaniem wszystkiego, lecz tylko sposobem na znalezienie tego, w co wątpić nie sposób
(gr. sigmakappaepsilonpitauiotakappaός, skeptikós; łac. sceptici – wątpiący, rozważający) pogląd filozoficzny podważający pełną wiarygodność ludzkiego poznania
samoświadome, ogólne działania i podejmowanie świadomych decyzji; dla Kartezjusza dar Boga – wolność decyzji, przejawiająca się w potwierdzaniu lub negowaniu twierdzeń