Przeczytaj
Pojęcie personalizmu
Początkowo słowo „personalizm”, występujące w języku francuskim (le personalissme) od początków XVIII w. oznaczało „indywidualizm”, a nawet „egoizm” i akcentowało jednostkowe dążenie do zaspokojenia ludzkich potrzeb i interesów. Friedrich Schleiermacher pod koniec XVIII w. użył tego pojęcia w odniesieniu do koncepcji Boga osobowego (odróżniając tę koncepcję od myśli panteistycznej). W słowniku filozoficznym jako nazwa przekonań filozoficznych słowo to zaczęło się pojawiać dopiero pod koniec XIX w.
Słowo „personalizm” pochodzi od łacińskiego wyrazu „persona”, czyli „osoba”. Można wyróżnić trzy podstawowe znaczenia tego pojęcia w filozofii:
personalizm jako nurtnurt w filozofii i humanistyce, obejmujący różne kierunki i dziedziny, połączony wspólnym podejściem do rozumienia człowieka jako istoty wartościowej i wartościotwórczej, podkreślający jego relacje z innym;
personalizm jako kierunek filozoficznykierunek filozoficzny stworzony przez Emmanuela Mouniera (1905‑1950), rozwijany głównie na łamach francuskiego miesięcznika „Esprit” („Duch”) od początku lat 30. XX w.
personalizm jako zespół poglądów skoncentrowanych wokół wartości i godności osoby ludzkiejosoby ludzkiej oraz osobowych relacji człowieka z innymi oraz ze światem.
PersonalizmPersonalizm w znaczeniu najważniejszego kierunku filozoficznego określanego tą nazwą, stworzonego przez Emmanuela Mouniera przyjmuje następujące tezy i założenia:
podstawowym obszarem zainteresowania filozofii personalistycznej jest człowiek;
personalizm akcentuje indywidualne doświadczenie życia w świecie, w szczególności doświadczenie relacji z innymi ludźmi;
człowiek traktowany jest w świetle personalizmu jako byt obdarzony wartością – w szczególności osobową godnościąosobową godnością (godność osobowa jest dopełniana przez godność osobowościowągodność osobowościową i obie składają się na godność człowieka);
człowiek jest czymś więcej niż jednostka lub element zbiorowości – ma swą autonomię wynikającą z godności;
wartość człowieka wyraża się przede wszystkim w relacjach z innymi oraz w możliwości wykraczania w tych relacjach poza siebie i swoje potrzeby oraz interesy;
Źródła personalizmu
Źródeł personalizmu można doszukiwać się we wszelkich poglądach i kierunkach, podejmujących problematykę etyczną, począwszy od refleksji Sokratesa nad dobrem w życiu człowieka. Niewątpliwą inspiracją dla tego nurtu jest myśl egzystencjalistyczna, włącznie z jej prekursorami, w szczególności refleksja Pascala czy Kierkegaarda oraz ich pytania o ludzką kondycję w świecie, o sens życia, o to, co konstytuuje wartość człowieka. Z egzystencjalizmem łączy personalizm także głębokie przekonanie, że jedynym przedmiotem refleksji jest ludzkie doświadczenie świata, ludzka podmiotowość i świadomość, a w centrum filozoficznej analizy winno znajdować się ludzkie istnienie w świecie i jego doświadczanie. Nurt ten jest także głęboko osadzony w tradycji chrześcijańskiej, w której źródło mają też pojęcia osoby (Boecjusz, Tomasz z Akwinu) i jej godności, Boga osobowego, miłości jako doskonałej relacji z innym. Tradycja ta, w szczególności tradycja chrześcijańskiego humanizmu, jest najsilniejszym źródłem jego inspiracji. Emmanuel Mounier akcentuje szeroko chrześcijański charakter tego nurtu, obejmujący koncepcje pojmowania człowieka zarówno w katolicyzmie, jak wyznaniach protestanckich. Do inspiracji personalizmu należą także wszelkie ruchy humanistyczne, także niereligijne. Bezpośrednim prekursorem personalizmu w znaczeniu nurtu filozoficznego był Charles Renouvier (1815‑1903), który jako pierwszy w historii filozofii użył nazwy personalizm do określenia zespołu przekonań na temat człowieka i świata, używając go także jako tytułu swego głównego dzieła filozoficznego – Personalizm (1903).
Charles Bernard Renouvier (1815-1903)Vocabulaire technique et critique de la philosophie [Słownik praktyki i krytyki filozoficznej] Andre Lalande’a prezentuje personalizm jako „doktrynę Renouviera polegającą na respektowaniu osobowości jako najwyższej kategorii i centrum jego koncepcji świata. W Le Personnalisme zostały szczególnie rozwinięte konsekwencje kosmologiczne tej doktryny, jeśli chodzi o warunki fizyczne osobowości i przeznaczenie osób”.
Odmiany personalizmu
W szerokim nurcie filozofii personalistycznej można wyróżnić następujące kierunki:
Największe znaczenie w filozofii XX w. odegrał personalizm Emmanuela Mouniera. Badacz filozofii personalistycznej, Wojciech Słomski omawia rozumienie pojęcia „personalizm” przez tego filozofa:
Duch personalizmuMounier w książce Co to jest personalizm? we wstępie pisał: „Można być chrześcijaninem i personalistą, socjalistą i personalistą, a też dlaczego nie? – komunistą i personalistą”. Personalizm nie jest według Mouniera systemem politycznym, nie konkuruje z innymi systemami i nie przeciwstawia się ani socjalizmowi, ani komunizmowi […]. W następnej książce – Personalizm […] Mounier pisał, że „personalizm jest filozofią i nie tylko postawą; jest filozofią, nie jest zaś systemem, nie ucieka jednak od systematyzacji, bo trzeba zachować porządek w myślach […]”.
Duch personalizmuMounier […] założył w Paryżu w 1932 r. miesięcznik „Esprit”, stanowiący do chwili obecnej trybunę „personalizmu wspólnotowego”, jak nazywano dzieło życia Mouniera. W dziele tym schodzą się w jedno tradycje francuskiego personalizmu spirytualistycznego, personalizmu o inspiracji tomistycznej, którego twórcą był Maritain, oraz wątki personalistyczne występujące we francuskim i niemieckim egzystencjalizmie. Mounier także interesował się bardzo rozwojem filozofii egzystencjalnej, zarówno jej genezą (Kierkegaard), jak i rozwojem w Niemczech (Jaspers) i we Francji (Sartre, Merleau‑Ponty, Camus). Mimo jednak daleko idących pokrewieństw nie godził się na identyfikację personalizmu z egzystencjalizmem. Nie należy również zapomnieć o związkach z personalizmem znakomitych, działających we Francji, rosyjskich prawosławnych pisarzy religijnych i teologicznych: Sołowiowa, Szestowa i Bierdiajewa.
Słownik
unikalna, niezbywalna i nienaruszalna wartość przypisywana osobie ludzkiej ze względu na jej człowieczeństwo
poczucie własnej wartości i potrzeba szacunku ze strony innych; zależna od własnych dokonań i trudu włożonego w rozwój etyczny
prąd myślowy, obejmujący filozofię jednego lub większej liczby filozofów, połączony wspólnymi założeniami i tezami
zespół kierunków filozoficznie powiązanych obszarem zainteresowań, założeniami, centralnymi kategoriami opisu
człowiek pojmowany jako jednostkowy i niepowtarzalny byt o szczególnej wartości, wynikającej z jego osobowej godności, wyróżniającej spośród wszelkich bytów innego rodzaju, a także tworzący wartości w relacji z innymi i przekraczaniu siebie w komunikacji i współdziałaniu z innymi
nurt filozoficzny, stawiający w centrum zainteresowania człowieka i jego wartość, przyznający człowiekowi szczególną rolę w świecie