Ryzykowny projekt Krzysztofa Kolumba

Słynny podróżnik Krzysztof KolumbKrzysztof KolumbKrzysztof Kolumb urodził się w 1451 r. w Genui w rodzinie tkaczy. Być może również przygotowywał się do tego zawodu, ale jego prawdziwą pasją od wczesnej młodości stały się podróże. Chętnie wsłuchiwał się w opowieści żeglarzy, czytał książki zawierające relacje podróżników, wreszcie sam zaczął pływać – początkowo jako agent handlowy i tylko po Morzu Śródziemnym. Pierwszą jego dalszą wyprawą była podróż do Anglii, która zaostrzyła jego apetyt na poznawanie nowego.

Rkzte4AIYDhXC

Obraz przedstawia mężczyznę w średnim wieku z kręconymi włosami, które widać spod nakrycia głowy w kształcie foremnego wielokąta. Mężczyzna ma duże, płytko osadzone oczy i wydatny nos. Ubrany jest w czarny płaszcz z bufiastymi rękawami i dużym wykładanym kołnierzem. Pod płaszczem widać fragment białej koszuli . Mężczyzna lewą dłonią trzyma poły płaszcza na wysokości piersi. Na górze obrazu, na jego krawędzi widnieje złoty napis w języku łacińskim,

Bardzo przybliżył go do tego celu pobyt w Portugalii, do której wyjechał w 1477 roku. Uległ panującej w tym kraju fascynacji podróżami, które Portugalczycy realizowali wzdłuż wybrzeży Afryki. Największy wpływ na jego dalsze losy miało zawarcie znajomości z Paolem dal Pozzo Toscanellim – uczonym geografem i kartografem. Pod jego wpływem Kolumb doszedł do wniosku, że do Indii można dotrzeć inną drogą niż badanym od jakiegoś czasu szlakiem dookoła Afryki – opływając Ziemię dookoła w kierunku zachodnim. Co więcej, z ich obliczeń wynikało, że droga zachodnia przez Atlantyk będzie krótsza niż ta dookoła Afryki. Według obliczeń Toscanellego do Japonii (określanej wówczas jako Zipangu) miała ona wynosić 3000 mil, a Kolumb „skrócił” ją do 2400 mil. Faktycznie wynosiła… 10 600 mil.

R1GONClDUapAL

Ilustracja przedstawia odręcznie narysowaną mapę na kawałku papieru o nierównych brzegach. Po lewej stronie widać kilka okręgów wpisanych w siebie. Na niektórych z zewnętrznych okręgów narysowane zostały pięcioramienne gwiazdki. Po prawej stronie zarys kontynentów. Symbole, cyfry i opisy. Całość mapy podzielona liniami prostymi rozchodzącymi sie koncentrycznie z kilku miejsc na mapie, oznaczonych symbolem kompasu. Linie przecinają się, tworząc pola o nierównomiernych kształtach.

W poszukiwaniu protektora i fundatora

Kolumb swoim projektem bezskutecznie próbował zainteresować króla Portugalii Jana II. Portugalia była wtedy najważniejszym kierunkiem dla żeglarzy i podróżników, bramą do nieznanych Europejczykom lądów. Rozczarowany odmową wyjechał do Hiszpanii.

RzSP8huemMwfF1

Rzeźba przedstawia dwie postaci, stojące obok siebie na schodach. Po prawej stronie stoi kobieta, zwrócona do widza przodem, po lewej stronie stoi mężczyzna, odwrócony do widza prawym profilem. Mężczyzna ma długie włosy, opadające na ramiona. Ubrany jest w pończochy, buty za kostkę, płaszcz sięgający kolan, spod którego widać fragmenty męskiej garderoby z epoki. Cały strój jest bogato zdobiony. Krawędzie są bogato zdobione. W prawym ręku trzyma czapkę i skłania lekko głowę w stronę kobiety. Postać kobiety wyposażona jest w atrybuty królewskie. Na głowie ma koronę. Ubrana jest w drapowaną, powłóczystą suknię, bogato zdobioną u góry przy dekolcie. Na suknię ma narzucony płaszcz królewski z misternie zdobionymi krawędziami.

Tam również początkowo projekt podróży przez Atlantyk traktowano z dużym sceptycyzmem i na możliwość jego realizacji Kolumb musiał poczekać kilka lat. Królowa kastylijska Izabela I dopiero po zdobyciu Grenady w 1492 r. postanowiła poprzeć ryzykowną wyprawę. Zgoda na wybór kierunku zachodniego wynikał z tego, że droga dookoła Afryki była już kontrolowana przez Portugalczyków. Królowa zaakceptowała również wygórowane warunki Kolumba, który zażądał dla siebie tytułu szlacheckiego, dziedzicznej godności admirała oceanu oraz wicekróla i gubernatora odkrytych ziem, a ponadto zapewnienia zysku w wysokości jednej dziesiątej przywiezionego z nich złota i innych bogactw oraz jednej ósmej dochodów z przedsiębiorstw, które w przyszłości będą tam działały. Zgoda królewska na te żądania wynikała po prostu z tego, że w drodze do Indii nie spodziewano się odkryć zbyt wielu nowych ziem.

Ku nowym lądom

Wyprawa Krzysztofa Kolumba wyruszyła z hiszpańskiego portu Palos 3 sierpnia 1492 roku. Składała się z trzech niewielkich okrętów: były to admiralska „Santa Maria” (karakakarakakaraka) oraz karawelekarawelakarawele „Pinta” i „Niña”, dowodzone przez braci Martína i Vicentego Pinzónów. Uczestniczyło w niej ok. 90 osób.

RhMou0JbKbVFS

Ilustracja przedstawia drewniany okręt z trzema masztami na których powiewają żagle z rysunkiem czerwonego krzyża. Na dwóch masztach widać osadzone na samym szczycie trójkątne flagi.

R1BqT3BO2OnWR

Obraz przedstawia kołyszący się na wzburzonych falach drewniany okręt trójmasztowy, który stoi u wybrzeży jakiegoś lądu. Statek ma zwinięte wszystkie żagle. Na masztach powiewają tylko flagi. Na statku widać pracujących marynarzy. Na pierwszym planie, tuż obok okrętu, płynie niewielka łódka, w której siedzi pięciu mężczyzn. W tle widać kolejne skalisty ląd. Na horyzoncie majaczą kolejne okręty.

Najpierw statki skierowano na Wyspy Kanaryjskie, a dopiero stamtąd już bezpośrednim kursem na zachód. W ten sposób udało się Kolumbowi uniknąć przeciwnych prądów morskich. Szczęście sprzyjało mu również i później – wyprawa dotarła do lądu 12 października 1492 r., po 70 dniach żeglugi, gdy zaniepokojona długą trasą załoga była już bliska buntu.

R1Aeu0slOtQYg

Ilustracja przedstawia scenę przybycia małej łodzi do lądu. Z łodzi wychodzi grupa mężczyzn ubrana po europejsku, wśród których jest między innymi ksiądz z wyciągniętym krzyżem, klęczący mężczyzna z mieczem oraz mężczyzna całujący ziemię pod stopami. W tle widać wielkie okręty. Na pierwszym planie widać ukrytych w zaroślach tubylców. przyglądających się przybyszom. Rodowici mieszkańcy są nadzy, maja długie, ciemne włosy i tatuaże na ciele.

Pierwszym dostrzeżonym lądem była wyspa Guanahani z archipelaguarchipelagarchipelagu Bahamów. Krzysztof Kolumb nazwał ją San Salvador. Tubylcy – Karaibowie, których Kolumb określił błędnie Indianami, przekonany, że dopłynął do Indii – poprowadzili jego okręty w głąb archipelagu. Żeglarze dotarli najpierw do Kuby, a następnie do Haiti, którą Kolumb nazwał Hispaniolą. Gdy „Santa Maria” utknęła na przybrzeżnej mieliźnie, z jej desek zbudowano fort, w którym zostało 39 osób z wyprawy. Kolumb z pozostałymi żeglarzami wyruszył 16 stycznia 1493 r. w podróż powrotną. W Hiszpanii witany był jako triumfator i odkrywca drogi do Indii. Przywiózł ze sobą m.in. kolorowe papugi, ziemniaki, kukurydzę oraz sześciu Indian.

Druga wyprawa, pierwsi kolonizatorzy

Kolumb, którego królowa Izabela mianowała admirałem oceanu, bezzwłocznie przystąpił do organizowania drugiej wyprawy. Wyruszyła ona już 23 września 1493 r. z Kadyksu i tym razem składała się z 17 okrętów, na których zaokrętowano 1500 ludzi. Celem było zbadanie Kuby i skolonizowanie Hispanioli, dlatego podróżnicy zabrali ze sobą nasiona zbóż, bydło, owce, trzodę chlewną i narzędzia rolnicze.

Po 20 dniach żeglugi podróżnicy dopłynęli do Małych Antyli, a następnie do szeregu wysp, m.in. Dominikany, Gwatemali i Puerto Rico. Gdy żeglarze wreszcie dotarli do Hispanioli, okazało się, że zbudowana tam podczas pierwszej podróży osada została zniszczona, a europejscy najeźdźcy wymordowani przez Karaibów. Kolumb postanowił odbudować kolonię, nie sprawdzał się jednak jako administrator. Osadnicy buntowali się, zniechęceni złymi warunkami życia oraz rozczarowani brakiem złota i srebra. Kolumb po powrocie musiał się z tego tłumaczyć przed królową kastylijską Izabelą I. Dla rdzennych mieszkańców Karaibów spotkanie z Europejczykami okazało się brzemienne w skutkach. Do połowy XVI wieku z powodu niewolniczej pracy i epidemii chorób przywleczonych z Europy wyginęła niemal cała tubylcza populacja.

Kolejne wyprawy organizowane były w warunkach zaostrzającej się rywalizacji między Portugalią a Hiszpanią. W celu uniknięcia otwartej konfrontacji 7 czerwca 1494 r. został zawarty między rywalizującymi państwami układ w Tordesillas. Hiszpanie i Portugalczycy uzgodnili w nim linię rozgraniczenia swoich wpływów i podbojów. Linia graniczna została wyznaczona na 48 stopniu długości geograficznej zachodniej. Ziemie leżące na wschód od niej zostały uznane za strefę wpływów portugalskich, a obszary leżące od niej na zachód - zostały przyznane Hiszpanii.

Przewrotna karta historii

Mimo tych trudności podróżnik zdołał przekonać królową do zorganizowania kolejnej wyprawy w latach 1498–1500. Tym razem dotarł do stałego lądu Ameryki Południowej, a następnie popłynął wzdłuż lądu w kierunku zachodnim, zbadał ujście rzeki Orinoko i wyspę Trynidad. Podczas ostatniej wyprawy, rozpoczętej w 1502 r., w której Kolumb zapowiadał okrążenie Ziemi, dopłynął do dopłynął do wybrzeży Hondurasu, Nikaragui, Kostaryki i Panamy oraz przesmyku Darién, Nie zdołał jednak znaleźć przejścia na zachód. Wrócił na Kubę, a później na Jamajkę, gdzie na skutek intryg i skarg został aresztowany i odesłany do Hiszpanii. Wkrótce został uwolniony, ale po śmierci królowej Izabeli utracił wszelkie wpływy na dworze. Rozgoryczony i opuszczony zmarł 21 V 1506 roku.

Krzysztof Kolumb do śmierci nie zdawał sobie sprawy z tego, że dotarł do nowego kontynentu. Dowiódł tego dopiero Amerigo VespucciAmerigo VespucciAmerigo Vespucci, florencki astronom i geograf w służbie hiszpańskiej, który w 1499 r. zbadał południowo‑wschodnie wybrzeże Ameryki Południowej. Pozwoliło mu to ostatecznie udowodnić, że tereny te nie są częścią Indii, lecz stanowią całkowicie nowy ląd. Na jego cześć został on nazwany Ameryką.

Odkrycie Ameriga Vespucciego nie zniechęciło Hiszpanów do dalszych poszukiwań zachodniej drogi do Indii. Pierwszym Europejczykiem, który ujrzał wody Oceanu Spokojnego, był Vasco Núñez de Balboa. Pokonał on Przesmyk Panamski lądem, drogi morskiej jednak nie znalazł.

Amerigo Vespucci

Amerigo Vespucci (1454‑1512) - włoski kupiec, żeglarz i podróżnik, jeden z największych odkrywców; najpierw, będąc w służbie hiszpańskie, podczas podróży w latach 1499‑1500 razem z Alonsem de Hojedą dotarł do Gujeny, a następnie sam dotarł do ujścia Amazonki i zbadał wybrzeża Brazylii; następnie przeszedł na służbę portugalską i opłynął wschodnie wybrzeże Ameryki Południowej; zbadane lądy nazwał Nowym Światem, a jego opisy zdobyły tak dużą popularność, że uznano go za ich odkrywcę i nazwano je od jego imienia Ameryką.

R1YdlTcZLNkgN

Ilustracja przedstawia mężczyznę w średnim wieku, z wąsami i długą siwą brodą. Mężczyzna ma na sobie płaszcz z kapturem. Na głowie ma nakrycie głowy w kształcie płaskiej misy, w typie współczesnego beretu. Mężczyzna rozwija w rękach mapę zwiniętą w rulon.

Droga morska do Indii odkryta

Tymczasem podróżnicze sukcesy Krzysztofa Kolumba zmobilizowały do większego wysiłku Portugalczyków. 8 lipca 1497 r. z Lizbony wyruszyła niewielka, licząca zaledwie cztery okręty, wyprawa pod dowództwem Vasco da GamyVasco da GamaVasco da Gamy. Wyprawa, chcąc uniknąć przeciwnych prądów, skierowała sie na pełen ocean. Nadkładając w ten sposób drogi, omijała przeciwne prądy, które uniemożliwiały podróż wzdłuż zachodnich wybrzeży Afryki.

Ri9BgOOgida11

Obraz przedstawia scenę wypłynięcia okrętów z portu. Na nabrzeżu stoi tłum ludzi. Pod baldachimem król wraz ze świtą. Obok zwykli mieszczanie. W tle widać drewniane trójmasztowe okręty z postawionymi żaglami z narysowanymi krzyżami. Od brzegu odpływają łodzie z załogą i uczestnikami wyprawy.

Po minięciu Przylądka Dobrej Nadziei okręty Vasco da Gamy ruszyły wzdłuż wschodnich wybrzeży Afryki w kierunku północnym. W Mombasie Vasco da Gama zatrudnił arabskiego pilota, który już bez większych przeszkód doprowadził portugalską flotę do Indii. 20 maja 1498 r. – osiem lat przed śmiercią Kolumba – okręty Vasco da Gamy dotarły do Kalikatu.

Ekspedycja Vasco da Gamy trwała ponad dwa lata i została okupiona stratą jednego okrętu oraz śmiercią blisko połowy z setki jej uczestników; większość zmarła na szkorbutszkorbutszkorbut. Jej sukces był jednak niewątpliwy – droga morska do Indii została odkryta. Vasco da Gama we wrześniu 1499 r. triumfalnie zawinął do portu w Lizbonie i został nagrodzony przez króla Manuela I Szczęśliwego tytułem admirała mórz indyjskich. Później do tego zaszczytu dołączył również tytuł wicekróla Indii.

R8MBdtxK40jg9

Obraz przedstawia portret starszego mężczyzny z siwymi wąsami i długą brodą. Jest ubrany w płaszcz z futrzanym kołnierzem i ma płaskie nakrycie głowy. Na jego szyi wisi krzyż, w rękach trzyma okulary i mapę.

Europa podbija Azję

W marcu 1500 r. do Indii wyruszył Pedro Álvares Cabral. Popłynął szlakiem nieco dalej na zachód niż jego poprzednicy i dzięki temu dotarł do Brazylii. Nawiązał stosunki handlowe z tubylcami, a następnie popłynął do Indii. Jego podróż trwała zaledwie 15 miesięcy i przyniosła znacznie większe zyski niż wyprawa Vasco da Gamy.

Ten ostatni w kolejną podróż do Indii wyruszył w 1502 r. Tym razem prowadził aż 20 okrętów, a celem wyprawy było wyegzekwowanie interesów portugalskich. Portugalczycy niszczyli arabskie ośrodki handlowe we wschodniej Afryce i w Indiach, a w ich miejsce tworzyli własne faktoriefaktoriafaktorie. Po dotarciu do Indii pokonali flotę arabską i przystąpili do oblężenia Kalikatu. Portugalia rozpoczęła sukcesywne budowanie morskiego imperium.

Słownik

Słowa kluczowe

Krzysztof Kolumb, Paolo dal Pozzo Toscanelli, Amerigo Vespucci, Vasco Núñez de Balboa, Vasco da Gama, Pedro Álvares Cabral, droga do Indii, wyprawy Kolumba, odkrycie Ameryki, odkrycia geograficzne Europejczyków, nowożytny kolonializm europejski

Bibliografia

Historia powszechna XIV‑XV w. Wybór tekstów, A. Wyrobisz, B. Geremek, M. Małowist, Warszawa 1964.

M.L. Pisarek, Świat oczami odkrywców, Warszawa 1971.

Wiek XVI–XVIII w źródłach, S.B. Lenard, M.Sobańska‑Bondaruk; tłum. E. Milewska, Warszawa 1999.