Początki Kościoła w Polsce

Kultura łacińska pojawiła się w Polsce wraz z przyjęciem chrześcijaństwa i od początku silnie była związana z działalnością Kościoła. Chrzest w obrządku zachodnim przyjęty przez księcia Polan Mieszka I ułatwił kształtującemu się dopiero państwu dostęp do kultury łacińskiej i dorobku kulturowego Zachodu.

Proces recepcji początkowo następował jednak powoli i miał ograniczony zasięg społeczny. Przyjęcie chrześcijaństwa zapoczątkowało tworzenie się organizacji kościelnej. Najpierw założono arcybiskupstwo i biskupstwa (w Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu), stopniowo zaczynali napływać pierwsi mnisi, powstawały dzieła kultury łacińskiej. Kościół w Polsce, mimo krótkiej historii na tych ziemiach, padł ofiarą wielkiego kryzysu pierwszej połowy XI wieku. Cała organizacja stworzona przez pierwszych Piastów została prawie całkowicie zniszczona, podobnie jak większość kościołów, a duchowni zostali w dużej części zabici. Dzieła odbudowy podjął się Kazimierz Odnowiciel, a kontynuowali je jego następcy: Bolesław Śmiały i Bolesław Krzywousty. W tym czasie nastąpiła restytucja organizacji kościelnej, wzrost liczby kościołów, do Polski zostały sprowadzone nowe zakony (np. cystersi) i ufundowanofundacjaufundowano dla nich klasztory. Jednym z pierwszych był prawdopodobnie klasztor benedyktynówbenedyktynibenedyktynów w Mogilnie.

R10NOYmoz5yFZ

Fotografia przedstawia długi dwukondygnacyjny budynek ze spadzistym dachem, po prawej stronie okrągła dobudówka i dwie wieże z krzyżami na czubkach. Na jednej wieży widać zegar.

Niedziela dniem świątecznym

RvqojXw4D4vRu1

Fotografia przedstawia dwie ceglane wieże stojące obok siebie. Każda ma po jednym oknie. Jedna jest większa od drugiej, na dachu ma szpiczasty czubek. Wokół rosną drzewa.

Rozbudowa struktur kościelnych miała przełożenie na postępy chrystianizacjichrystianizacjachrystianizacji wśród ludności. Większość społeczeństwa została objęta działalnością duszpasterską i choć może nie uczestniczyła regularnie w nabożeństwach, to na pewno przyjęła chrzest i znała przynajmniej podstawowe zasady nowej wiary. Przyjęcie chrześcijaństwa wiązało się z dużymi zmianami obyczajowymi. Wprowadzono nowy kalendarz – obowiązujący na Zachodzie, z zaznaczonymi dniami świątecznymi. Rok podzielono na dwanaście miesięcy, nadając im nowe, łacińskie nazwy. Tydzień odtąd miał liczyć siedem dni, a niedziela została uznana za dzień świąteczny. Kalendarz określany dotychczas przez harmonogram prac rolniczych został zastąpiony kalendarzem liturgicznym, wyznaczonym przez święta kościelne. Stare bóstwa i związane z nimi zwyczaje odeszły w zapomnienie. Nowa obyczajowość wprowadzona przez chrześcijaństwo spotkała się na początku z dużymi oporami ze strony społeczeństwa. Opór ten zaś był tym większy, że to właśnie społeczeństwo ponosiło największe ciężary związane z rozbudową struktur kościelnych.

Znikające ślady

RiuwKneRwWIfK1

Fotografia przedstawia wnętrze krypty. Kolumny podtrzymujące sklepienia w kształcie łuków. Pomiędzy nimi widać stojące krypty. Po środku mały ołtarz ze świecami.

Wpływ Kościoła i związanej z nim kultury łacińskiej widoczny jest m.in. w dziełach sztuki. Pierwsze budowle zaczęły powstawać wkrótce po przyjęciu chrześcijaństwa, poza nielicznymi wyjątkami niewiele po nich pozostało prócz zarysu fundamentów. Niewiele też wiadomo o pierwszych realizacjach romańskich. Styl ten dotarł na ziemie polskie wraz z kolejną falą duchowieństwa przybyłego z Zachodu. Monumentalne budowle o grubych murach z kamienia, z wieżami i małymi oknami zakończonymi tzw. łukami pełnymi szybko zaczęły się pojawiać w różnych zakątkach Polski. W nowym stylu wznoszono katedry, kościoły, klasztory. Wiele budowli nie przetrwało jednak próby czasu, padały ofiarą różnych zdarzeń losowych lub podlegały ciągłym przebudowom, w wyniku których niemal całkowicie zniknęły elementy romańskie.

R12WurXzluO09

Ilustracja przedstawia kamienna płytę na której narysowano trzy postacie, dwóch mężczyzn i kobietę modlących się, patrzących w górę.

Świątynie wczesnośredniowieczne były bogato wyposażone w naczynia i sprzęt liturgiczny. Lecz zarówno o wyposażeniu, jak i wystroju jeszcze mniej wiadomo niż o architekturze. Przypuszczalnie kościoły wewnątrz były pokryte kolorowymi polichromiamipolichromiapolichromiami, a kapitelekapitelkapitele, kolumny okazale ozdobione dekoracją rzeźbiarską. W społeczeństwie niepiśmiennym wystrój ten pełnił – prócz funkcji dekoracyjnej – także funkcję dydaktyczną. Za pośrednictwem malowideł i innych dzieł przekazywano podstawowe prawdy wiary i uczono zasad życia chrześcijańskiego.

R1bXnjjSjhh7V

Fotografia przedstawia fragment płyty, na której wyrzeźbiono postać z poświatą nad głową i modlących się do niej ludzi.

Złotem na purpurze

R1J6Akm2t2hnk1

Ilustracja przedstawia wyhaftowaną na dywanie postać mężczyzny w długich szatach z poświatą na głowie siedzącą na tronie. Wokół niego stoją ludzie, dwóch mężczyzn i dwie kobiety z koronami na głowie. Na górze widać byka, ptaka, anioła i tygrysa trzymających księgi.

Wraz z przyjęciem chrztu i przybyciem na ziemie polskie duchowieństwa z zachodu Europy w Polsce zaczęło się rozwijać piśmiennictwo. Twórcami wczesnośredniowiecznej literatury byli duchowni. Potrafili oni pisać i czytać, a przez to stanowili elitę intelektualną. Z tego też powodu w początkowym okresie piśmiennictwo pozostawało głównie na usługach Kościoła. Powstawały przede wszystkim kodeksy, które służyły kapłanom do odprawiania liturgii, zbiory modlitw, psalmów, sakramentarzesakramentarzsakramentarze, ewangeliarze zawierające fragmenty ewangelii. Były to ręcznie przepisywane i bogato iluminowaneiluminatorstwoiluminowane księgi, stanowiące prawdziwe dzieła sztuki, a praca nad nimi była bardzo wymagająca i czasochłonna.

Z czasem rosła potrzeba utrwalenia na piśmie najważniejszych wydarzeń z dziejów Polski i Europy. W rocznikach powstających przy kapitułach katedralnych obok świąt kościelnych zapisywano w lakonicznej formie najbardziej istotne informacje. Z nich wykształciła się kronika. Pierwszym kronikarzem był nieznany z imienia prawdopodobnie benedyktyn przybyły z Francji na dwór Bolesława Krzywoustego, nazwany umownie Gallem Anonimem. Jego kronika powstająca w latach 1112–1116, a opiewająca czasy od początków dynastii piastowskiej uchodzi za jedno z największych osiągnięć literatury łacińskiej swej epoki. Wkrótce też anonimowy twórca znalazł godnego następcę w osobie biskupa krakowskiego Wincentego Kadłubka. Pisana niemal sto lat później kronika była już trochę inna w wyrazie i formie.

Wiele gatunków piśmiennictwa powstałych w XII w. zostało rozwiniętych w stuleciu następnym, pojawiły się także nowe.

Słownik

Słowa kluczowe

chrześcijaństwo, sztuka romańska, cywilizacja zachodnia, obrządek łaciński, kultura, klasztor, zakony, kultura średniowieczna

Bibliografia

S. Szczur, Historia Polski. Średniowiecze, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002.

Anonim zw. Gall, Kronika polska, przekł. R. Grodecki, Wrocław 1989.