Przeczytaj
Rzeka główna, uchodząca bezpośrednio do morza, innego zbiornika wodnego lub obszaru dopływowego, płynąca naturalnym korytem, wraz ze swoimi dopływami tworzy system rzeczny. Dorzeczem nazywamy obszar odwadniany przez system rzeczny (gdzie wody spływają do rzeki).
Duże rzeki mają dorzeczadorzecza składające się z wielu zlewni. Zlewnie to dorzecza dopływów rzek lub obszary, z których wody spływają do jednego odbiornika, np. jeziora, bagna lub morza. Granicę między dwoma sąsiadującymi ze sobą dorzeczami (lub oddzielająca dorzecze od zlewiska) stanowi dział wodny (inaczej wododział). Przebiega on zazwyczaj wzdłuż najwyższych wzniesień otaczających dorzecze. Dział wodny ma wyższą rangę, jeżeli rozdziela obszary, z których wody spływają do różnych zbiorników morskich lub jeziornych.
Przepływ to objętość wody przepływającej przez dany przekrój poprzeczny cieku (rzeki, strumienia, potoku) w określonej jednostce czasu. Przepływ pozwala stwierdzić, ile wody odprowadza rzeka lub inny ciek. Jednostki natężenia przepływu: mIndeks górny 33/s, l/s, kmIndeks górny 33/rok.
Rozległe strefy zasilające np. Morze Bałtyckie lub Jezioro Aralskie nazywamy zlewiskamizlewiskami. Około połowa obszarów lądowych świata leży w zlewisku Atlantyku, zaś 1/5 stanowią obszary bezodpływowe, z których wody nie są odprowadzane do morza.
Rzadko zdarza się, że dział wodny jest bardzo niski i dochodzi na nim do rozdzielania się rzeki na dwa ramiona odprowadzające wodę do różnych dorzeczy, czyli bifurkacjibifurkacji. W ten sposób np. Casiquaire w Wenezueli dzieli swoje wody między systemy rzeczne Amazonki i Orinoko. Kolejnym przykładem, tym razem z Polski, jest fragment dorzecza Stobrawy. Równolegle do siebie ze wschodu na zachód płyną cztery dość duże rzeki: Stobrawa, jej dopływy Bogacica, Czarna Woda i Budkowiczanka. Słabe zróżnicowanie rzeźby terenu sprawia, że sieć cieków jest bardzo gęsta, a na licznych odcinkach zachodzi między nimi bifurkacja.
Systemy rzeczne kształtują się w zależności od rozmiarów lądów, ukształtowania powierzchni, budowy geologicznej oraz klimatu. W klimacie wilgotnym rzeki zbierają wiele dopływów, natomiast w suchym są ich prawie pozbawione. Przykładem jest Nil, który na odcinku ponad 3 tys. km nie ma żadnego stałego dopływu. Największy system rzeczny współczesnego świata tworzy Amazonka. Ma ona także największe dorzecze. Jej system przypomina kształtem rozgałęzione drzewo.
Rodzaj rzeki | Charakterystyka | Występowanie |
---|---|---|
stałe (permanentne) | Stałe zasilanie rzeki przez opady, roztopy, spływ powierzchniowy i wody podziemne sprawiają, że wody płyną w nich przez cały rok. | Głównie w klimacie równikowym wybitnie wilgotnym, monsunowym, w strefie umiarkowanej (np. rzeki europejskie, Amazonka, Kongo). |
okresowe (periodyczne) | Wysychają w porze suchej nawet na kilka miesięcy. W porze wilgotnej wypełniają się wodą. | Głównie w klimacie podrównikowym z jedną lub dwiema porami suchymi oraz w suchych obszarach strefy podzwrotnikowej (np. część rzek Australii). |
epizodyczne (efemeryczne) | Koryta rzek (uedy) wypełniają się wodą nieregularnie i na krótko w trakcie rzadko występujących opadów deszczu. | Charakterystyczne dla klimatu zwrotnikowego suchego (np. na Saharze czy pustyni Atakama). |
Nazwa rzeki | Długość [km] | Dorzecze [tys. km²] |
---|---|---|
Nil | 6671 | 2870 |
Amazonka | 6515 | 7300 |
Jangcy | 6380 | 1800 |
Missisipi z Missouri | 5970 | 3222 |
Parana/La Plata | 4876 | 3100 |
Wołga | 3531 | 1380 |
Ren | 1320 | 224 |
Wisła | 1047 | 194 |
Najczęściej spotykane układy sieci rzecznej.
Dendryczny – rzeki rozwijają sieć rozgałęzioną, z lotu ptaka przypomina drzewo. Najczęściej powstaje na obszarach górskich.
Promienisty – układ rzek, które rozpływają się we wszystkich kierunkach od centralnego punktu. Najczęściej są to rzeki wypływające ze stoków stożka wulkanicznego.
Koncentryczny – powstaje, gdy rzeki spływają do obszaru położonego niżej, a rzeźba ma charakter doliny koncentrycznie nachylonej.
Prostokątny – powstaje na obszarach, gdzie rzeki płyną wzdłuż wychodni skał mniej odpornych. Rzeki płyną równolegle względem siebie niemal pod kątem prostym.
Słownik
rozdzielenie się rzeki na dwa ramiona lub na kilka
ciek wodny wpadający do rzeki głównej (może być prawy lub lewy)
obszar, z którego wszystkie wody spływają do rzeki głównej
naturalny ciek wodny dużych rozmiarów wpływający bezpośrednio do oceanu, morza lub jeziora
rzeka główna wraz z dopływami
obszar, z którego wszystkie wody spływają do jednego zbiornika wodnego (oceanu, morza, jeziora)