Rzeka główna, uchodząca bezpośrednio do morza, innego zbiornika wodnego lub obszaru dopływowego, płynąca naturalnym korytem, wraz ze swoimi dopływami tworzy system rzeczny. Dorzeczem nazywamy obszar odwadniany przez system rzeczny (gdzie wody spływają do rzeki).

Duże rzeki mają dorzeczadorzecze (zlewnia)dorzecza składające się z wielu zlewni. Zlewnie to dorzecza dopływów rzek lub obszary, z których wody spływają do jednego odbiornika, np. jeziora, bagna lub morza. Granicę między dwoma sąsiadującymi ze sobą dorzeczami (lub oddzielająca dorzecze od zlewiska) stanowi dział wodny (inaczej wododział). Przebiega on zazwyczaj wzdłuż najwyższych wzniesień otaczających dorzecze. Dział wodny ma wyższą rangę, jeżeli rozdziela obszary, z których wody spływają do różnych zbiorników morskich lub jeziornych.

Przepływ to objętość wody przepływającej przez dany przekrój poprzeczny cieku (rzeki, strumienia, potoku) w określonej jednostce czasu. Przepływ pozwala stwierdzić, ile wody odprowadza rzeka lub inny ciek. Jednostki natężenia przepływu: mIndeks górny 3³/s, l/s, kmIndeks górny 3³/rok.

RigJR05AQxBNI

Na schemacie przedstawiono przykład działu wodnego. Stanowi on granicę między dwoma sąsiadującymi ze sobą dorzeczami. Schemat przedstawia sieć rzek zaznaczonych kolorem niebieskim. W niektórych miejscach wzdłuż rzek znajdują się większe zbiorniki wodne. Kolorem brązowym zaznaczono wzniesienia otaczające dorzecze – dział przebiega wzdłuż nich. Dział wodny mający wyższą rangę rozdziela obszary, z których wody spływają do zbiorników jeziornych. Zaznaczono go czerwoną nieregularną linią, zamykającą się w okrąg. Dział wodny niższego rzędu oznaczono linią przerywaną.

Rozległe strefy zasilające np. Morze Bałtyckie lub Jezioro Aralskie nazywamy zlewiskamizlewiskozlewiskami. Około połowa obszarów lądowych świata leży w zlewisku Atlantyku, zaś 1/5 stanowią obszary bezodpływowe, z których wody nie są odprowadzane do morza.

Rzadko zdarza się, że dział wodny jest bardzo niski i dochodzi na nim do rozdzielania się rzeki na dwa ramiona odprowadzające wodę do różnych dorzeczy, czyli bifurkacjibifurkacjabifurkacji. W ten sposób np. Casiquaire w Wenezueli dzieli swoje wody między systemy rzeczne Amazonki i Orinoko. Kolejnym przykładem, tym razem z Polski, jest fragment dorzecza Stobrawy. Równolegle do siebie ze wschodu na zachód płyną cztery dość duże rzeki: Stobrawa, jej dopływy Bogacica, Czarna Woda i Budkowiczanka. Słabe zróżnicowanie rzeźby terenu sprawia, że sieć cieków jest bardzo gęsta, a na licznych odcinkach zachodzi między nimi bifurkacja.

Systemy rzeczne kształtują się w zależności od rozmiarów lądów, ukształtowania powierzchni, budowy geologicznej oraz klimatu. W klimacie wilgotnym rzeki zbierają wiele dopływów, natomiast w suchym są ich prawie pozbawione. Przykładem jest Nil, który na odcinku ponad 3 tys. km nie ma żadnego stałego dopływu. Największy system rzeczny współczesnego świata tworzy Amazonka. Ma ona także największe dorzecze. Jej system przypomina kształtem rozgałęzione drzewo.

Najczęściej spotykane układy sieci rzecznej.

• Dendryczny – rzeki rozwijają sieć rozgałęzioną, z lotu ptaka przypomina drzewo. Najczęściej powstaje na obszarach górskich.

• Promienisty – układ rzek, które rozpływają się we wszystkich kierunkach od centralnego punktu. Najczęściej są to rzeki wypływające ze stoków stożka wulkanicznego.

• Koncentryczny – powstaje, gdy rzeki spływają do obszaru położonego niżej, a rzeźba ma charakter doliny koncentrycznie nachylonej.

• Prostokątny – powstaje na obszarach, gdzie rzeki płyną wzdłuż wychodni skał mniej odpornych. Rzeki płyną równolegle względem siebie niemal pod kątem prostym.

RcXF6LVanRA0p

Schemat przedstawia układy sieci rzecznej. W lewym górnym okienku przedstawiono układ dendryczny, przypominający grubą żyłę z odchodzącymi od niej licznymi rozgałęzieniami, od których odchodzą jeszcze mniejsze rozgałęzienia. W prawym górnym okienku ukazany jest układ promienisty – odnogi sieci rzecznej koncentrują się promieniście wokół jednego, centralnego punktu pośrodku obrazka, lecz nie łączą się ze sobą. Od końców każdej z odnóg odchodzą mniejsze odnogi. W lewym dolnym rogu znajduje się okienko z układem koncentrycznym. Na ukos przebiega jedna, główna odnoga rzeki, a z jej środka odchodzą w każdym kierunku mniejsze rozgałęzienia. Ostatni układ ujęty w prawym dolnym rogu to układ prostokątny. Odnogi rzeki znajdują się równolegle do siebie, od nich odchodzą krótkie, prostopadłe odnóżki, które czasem się ze sobą łączą.

Słownik