Ze względu na precyzję w rozpoznawaniu antygenów można wyróżnić dwa rodzaje odporności. W mniej selektywnej odporności nieswoistejodporność nieswoistaodporności nieswoistej biorą udział między innymi komórki żerne: makrofagi, granulocyty obojętnochłonne i kwasochłonne oraz komórki NKkomórki NKkomórki NK. Z kolei odporność swoista (nabyta). jest bardzo selektywna i precyzyjna. Ten rodzaj odporności warunkują limfocyty T i B.

Odporność swoista (nabyta) opiera się na dwóch mechanizmach działania. Pierwszy z nich to odpowiedź komórkowa, drugi to odpowiedź humoralna.

Odpowiedź humoralna jest warunkowana przez limfocyty B, które wytwarzają przeciwciała niszczące patogeny. Wytworzenie odporności nabytej humoralnej trwa kilka dni.

Po wniknięciu do organizmu patogen zostaje pochłonięty przez makrofaga. Na powierzchni swojej błony makrofag eksponuje antygen pochłoniętego patogenu. Antygeny są prezentowane limfocytom Th przez białka MHC klasy IIMHC klasy IIMHC klasy II. Białka te są jednymi z antygenów zgodności tkankowej, które tworzą zespół białek zwany głównym układem zgodności tkankowej (MHC)główny układ zgodności tkankowej (MHC)głównym układem zgodności tkankowej (MHC) (ang. major histocompatibility complex).

Powstaje kompleks obcy antygen–MHC. W ten sposób makrofagi „pokazują” limfocytom, jakie zmiany w strukturze własnych antygenów zgodności tkankowej, rozpoznawanych przez wszystkie limfocyty T, nastąpiły pod wpływem dodatkowo prezentowanego antygenu. Dzięki temu, z wielozadaniowej populacji limfocytów T są „rekrutowane” limfocyty swoiście rozpoznające prezentowany antygen.  Prezentacja antygenu limfocytowi pomocniczemu (Th) prowadzi do wytwarzania cytokin stymulujących namnażanie limfocytów B.

Aktywowane immunokompetentnekomórka immunokompetentnaimmunokompetentne limfocyty B namnażają się (proliferują). W wyniku podziałów mitotycznych powstają dwa rodzaje komórek: komórki plazmatycznekomórki plazmatycznekomórki plazmatyczne i komórki pamięcikomórki pamięcikomórki pamięci. Komórki plazmatyczne zaczynają produkcję przeciwciał. Przeciwciała docierają do miejsc, gdzie znajdują się patogeny i wiążą je w nieaktywne kompleksy antygen–przeciwciało. Następnie kompleksy te są fagocytowane przez makrofagimakrofagimakrofagi. Komórki pamięci utrzymują się w organizmie przez wiele lat od pierwotnego kontaktu z antygenem. Podczas ponownego kontaktu z tym patogenem rozwija się wtórna odpowiedź humoralna, która jest znacznie szybsza i silniejsza.

Odpowiedź komórkowa warunkowana jest przez limfocyty T i ściśle związana z działaniem makrofagów. Komórki te bezpośrednio atakują patogeny. Odpowiedź immunologiczna o podłożu komórkowym skierowana jest głównie przeciw patogenom wewnątrzkomórkowym, takim jak wirusy czy bakterie, a także przeciwko zmienionym nowotworowo komórkom organizmu. Odporność swoista komórkowa prowadzi do lizy zainfekowanej komórki, dzięki białkom cytotoksycznym oraz enzymom indukującym apoptozęapoptozaapoptozę.

Po wniknięciu obcego antygenu do organizmu następuje prezentacja antygenu limfocytom T przez zakażoną komórkę. Po rozpoznaniu antygenu limfocyt migruje do węzła chłonnego, gdzie ulega podziałom i różnicowaniu. Proces ten prowadzi do powstania dwóch rodzajów komórek: komórek pamięci immunologicznej oraz komórek wykonawczych. Komórki wykonawcze to limfocyty Th (pomocnicze) i limfocyty Tc (cytotoksyczne)limfocyty Tclimfocyty Tc (cytotoksyczne).

Limfocyty Th wytwarzają cytokiny, które pobudzają inne limfocyty do działania. Do pobudzanych przez nie limfocytów należą limfocyty Tc (cytotoksyczne).

Limfocyty cytotoksyczne uczestniczą w reakcjach przeciwko własnym zmienionym komórkom. Reakcje te są wywoływane pojawieniem się na powierzchni komórek obcych antygenów, np. bakteryjnych, wirusowych czy nowotworowych. Limfocyty Tc uczestniczą także w odrzucaniu przeszczepionych komórek, które mają odmienne antygeny zgodności tkankowej.

Przebieg odpowiedzi komórkowej z udziałem limfocytów Tc rozpoczyna się od zetknięcia się limfocytu Tc z komórką mającą obcy antygen. Do tej komórki wprowadzane są perforynyperforynyperforyny – substancje indukujące apoptozę komórki mającej obcy antygen. Perforyny niszczą błonę komórkową komórki i umożliwiają wniknięcie granzymgranzymygranzym, czyli substancji powodujących zniszczenie DNA komórki.

Martwe komórki są następnie pochłaniane przez makrofagi. Cytokiny wytwarzane i rozsyłane przez limfocyty Th pobudzają także limfocyty B, co było opisane wcześniej, w akapicie dotyczącym odporności humoralnej.

Całość reakcji komórkowej prowadzi do tzw. odpowiedzi typu późnego. Charakteryzuje się ona naciekaniem i zwiększoną aktywnością komórek zapalnych, które uczestniczą w niszczeniu patogenu i komórek zmienionych.

Mechanizmy komórkowe i humoralne ściśle ze sobą współpracują. Podział odpowiedzi nabytej na odpowiedź humoralną i komórkową jest sztuczny, ponieważ w większości zakażeń obserwuje się oba typy reakcji. Jednak ich udział w obronie organizmu może być różny. Oznacza to, że podczas reakcji skierowanej na dany antygen jeden typ odpowiedzi może dominować nad drugim.

Odporność komórkowa w pewnym stopniu uzupełnia odporność humoralną. Pobudzone limfocyty Th produkują cytokiny, które stymulują limfocyty B do szybkich podziałów komórkowych (tzw. selekcja klonalnaselekcja klonalnaselekcja klonalna). Zatem podobnie jak na wszystkich etapach odpowiedzi immunologicznej, również tutaj dochodzi do współdziałania różnych mechanizmów (w tym wypadku komórkowych i humoralnych).

Słownik