Rządy czeskie na ziemiach polskich

W 1294 r. zmarł książę gdański Mściwój II, a władzę nad Pomorzem Gdańskim objął książę wielkopolski Przemysł II. Arcybiskup gnieźnieński Jakub Świnka, nie oglądając się na Kraków, koronował go 15 sierpnia 1295 r. na króla Polski. Pół roku po koronacji Przemysł został jednak zamordowany przez nasłanych z Brandenburgii zabójców, wówczas między książętami piastowskimi Władysławem Łokietkiem a Henrykiem głogowskim (stryjecznym bratem Henryka Prawego) wywiązała się rywalizacja o spadek po królu. Ostatecznie zwycięsko wyszedł z niej Łokietek. Jeszcze pod koniec XIII w. do rywalizacji o wpływy na ziemiach polskich włączył się książę, a od 1297 r. król czeski Wacław II z dynastii Przemyślidów. Postanowił on opanować ziemie na północ od Czech. Najpierw jego celem stał się Górny Śląsk i wkrótce książęta górnośląscy złożyli czeskiemu władcy hołdy lenne. W 1290 r. po śmierci Henryka IV Probusa Wacław II przejął księstwa wrocławskie i krakowskie, a po śmierci Przemysła II także Pomorze Gdańskie i Wielkopolskę. Władysław Łokietek uciekł wówczas na Węgry. Polscy możnowładcy liczyli m.in. na to, że silny władca pomoże ukrócić anarchięanarchiaanarchię i rozbójnictwo. Król Czech w ciągu kilku lat zjednoczył prawie wszystkie ziemie należące niegdyś do Bolesława Krzywoustego. W 1300 r. arcybiskup Jakub Świnka koronował Wacława II na króla Polski, która stała się jednocześnie lennemlennolennem cesarstwa. Tuż po koronacji, aby wzmocnić prawa do korony polskiej, Wacław II ożenił się z jedyną córką Przemysła II, Elżbietą Ryksą.

RD0bj0ratZr8R

Mapa przedstawia Królestwo Przemysła drugiego od 1295 do 1296 roku. W obszar metropolii gnieźnieńskiej wchodziło Pomorze Gdańskie, Wielkopolska, Śląsk, Mazowsze oraz Małopolska. Przemysł drugi kontrolował Pomorze Gdańskie i Wielkopolskę. Władysław Łokietek od 1289 do 1292 roku kontrolował Ziemie Sandomierską i tereny wokół Sieradza i Brześcia Kujawskiego. Ziemiami Wacława drugiego od 1291 do 1296 roku była Małopolską i Górny Śląsk oraz Ziemia Sandomierska.

Gdy w 1301 r. wygasła węgierska dynastia Arpadów, król Czech i Polski w imieniu swojego syna Wacława III przyjął także koronę św. Stefana. Innym pretendentem do tronu węgierskiego był Karol Robert Andegaweński, który po trzech latach pokonał Czechów i został nowym królem Węgier. Karol Robert wsparł antyczeskie działania Łokietka, który powrócił w 1304 r. do Małopolski. W 1320 r. władca węgierski poślubił Elżbietę Łokietkównę, córkę Władysława Łokietka.

R77Rro0Y5Pgso

Na zdjęciu znajduje się awers i rewers monety. Jedna część przedstawia władcę siedzącego na tronie i ubranego w szaty i koronę. Trzyma on berło i jabłko królewskie. Druga część monety przedstawia polskie godło z orłem. Oby dwie części monety posiadają napisy na swoich brzegach.

Rządy czeskiego króla szybko rozczarowały polskie możnowładztwo. Wacław władał Polską z Pragi za pośrednictwem urzędników – starostówstarostastarostów. Byli oni bezpośrednimi przedstawicielami króla i przeważnie rekrutowali się spośród Niemców osiadłych w Czechach i na Śląsku. Każda dzielnica miała więc odtąd swojego starostę, w związku z czym możni utracili wpływ na państwo. Dlatego też w 1304 r. przyjaźnie powitali oni powrót Władysława Łokietka.

Władysławowi Łokietkowi zaczęło sprzyjać szczęście. Śmierć w 1305 r. Wacława II, a rok później jego syna Wacława III oznaczała wygaśnięcie rodu Przemyślidów i walki o tron czeski, co pozwoliło księciu kujawskiemu odnieść sukces w Polsce. Sojusz Piastów z Andegawenami został przypieczętowany małżeństwem Karola Roberta z córką Władysława, Elżbietą Łokietkówną. Władysław coraz śmielej mógł dążyć do zjednoczenia Polski, stworzenia spójnego państwa i zdobycia polskiej korony. Opanował swoje dawne ziemie i Pomorze Gdańskie, ale w Małopolsce musiał walczyć z biskupem krakowskim Janem Muskatą, zwolennikiem rządów czeskich. Tymczasem Wielkopolskę objął Henryk głogowski, rychło też, bo w 1308 r., nastąpiła utrata Pomorza – najpierw na rzecz Brandenburgii, potem zaś Krzyżaków. Jan Muskata w 1309 r. został uwięziony przez Władysława Łokietka i wyrokiem arcybiskupa Jakuba Świnki pozbawiony biskupstwa.

R84FwzWNuWN5C

Mapa Przedstawia Polskę za czasów Władysława Łokietka. Ziemia Łęczycka i sieradzka zostały oddane w lenno książętom kujawskim przez Władysława Łokietka. Księstwo Płockie oraz Śląsk został zhołdowany przez Jana Luksemburskiego. W 1320 roku w skład Królestwa Polskiego wchodziła wielkopolska, Małopolska, Kujawy, ziemia Sandomierska, sieradzka i łęczycka. W 1308 roku Krzyżacy zajęli Pomorze Gdańskie. Od 1332 do 1343 roku Krzyżacy przejściowo zajęli Kujawy i ziemię dobrzyńską. Mazowsze oraz tereny południowo zachodniego Śląska były niezależnymi księstwami piastowskimi. W 1331 roku Krzyżacy najechali na Kalisz oraz księstwo Płockie zaś Jan Luksemburski z Królestwa Czeskiego przeprawił się przez Śląsk i zaatakował Poznań.

W 1310 r. tron czeski objął Jan Luksemburski, który natychmiast zgłosił pretensje do korony polskiej. W związku z tym w 1311 r. przeciw Władysławowi zbuntowali się krakowscy mieszczanie z wójtem Albertem na czele, a do miasta przybył starosta Luksemburczyka. Dopiero po roku Łokietek zdobył Kraków. W konsekwencji przywódcy rebelii ponieśli śmierć, a miasto straciło samorząd. Z kolei w 1314 r. w Wielkopolsce wybuchł bunt rycerstwa przeciw synom zmarłego pięć lat wcześniej Henryka głogowskiego. Buntownicy wezwali Władysława, który po złamaniu oporu miast opanował dzielnicę.

Odnowienie królestwa

W ciągu kilkunastu lat udało się Władysławowi zjednoczyć Małopolskę, Wielkopolskę, Kujawy, a także ziemie łęczycką i sieradzką. Poza zasięgiem władzy Łokietka znalazły się księstwa śląskie (powiązane z Czechami), księstwa mazowieckie i Pomorze Gdańskie (zagarnięte przez Krzyżaków). Sukces ten zachęcił władcę do podjęcia starań o koronę królewską. Stolica Apostolska w obawie przed Janem Luksemburskim wyraziła tylko nieoficjalną zgodę i 20 stycznia 1320 r. w katedrze wawelskiej Władysław został koronowany na króla Polski.

RnCnaXA4HP578

Ilustracja przedstawia awers i rewers monety. Na jednej stronie znajduje się władca siedzący na tronie i trzymający berło i królewskie jabłko. Druga część monety przedstawia duchownego w aureoli, trzymającego laskę oraz wyciągniętą rękę z wyprostowanymi dwoma palcami. Obie części posiadają łacińskie napisy.

Wkrótce potem polski władca rozpoczął starania o odzyskanie Pomorza Gdańskiego: Krzyżakom wytoczono proces przed sądem papieskim. TrybunałtrybunałTrybunał, działający w latach 1320–1321 w Inowrocławiu, wprawdzie nakazał im oddać Pomorze i zapłacić odszkodowanie, ale wyrok ten nie wszedł w życie. Dlatego Władysław Łokietek podjął próbę siłowego rozstrzygnięcia sporu. W tym celu sprzymierzył się z księciem litewskim Giedyminem i podczas wielkiej rejzyrejzarejzy krzyżackiej na Litwę w 1329 r. dokonał dywersyjnej wyprawy na państwo zakonne. Doprowadziło to do wybuchu wojny między Polską a zakonem i sprzymierzonymi z nim Czechami. W 1330 r. Krzyżacy zajęli ziemię dobrzyńską, a w roku następnym dwie ich wyprawy spustoszyły ogromne połacie kraju Łokietka. Polskiego króla uratował tylko brak zaangażowania ze strony Jana Luksemburskiego, którego bardziej interesowały wewnętrzne konflikty w Czechach i spory w Niemczech niż sprawy polskie. Podczas drugiej wyprawy krzyżackiej, w 1331 r., Polacy odnieśli niewielki sukces w bitwie pod Płowcami, mimo to rok później wojska zakonne opanowały Kujawy.

Słownik

Słowa kluczowe

Polska w XIV w., Polska w okresie rozbicia dzielnicowego, Wacław II, Władysław Łokietek, zakon krzyżacki, bitwa pod Płowcami, Jakub Świnka, Polska w XIV–XV w.

Bibliografia

Wybór źródeł do historii Polski średniowiecznej (do połowy XV wieku), t. 2, Przezwyciężenie rozdrobnienia feudalnego i powstanie monarchii stanowej w Polsce, oprac. G. Labuda, B. Miśkiewicz, Poznań 1967.

By czas nie zaćmił i niepamięć. Wybór kronik średniowiecznych, oprac. A. Jelicz, Warszawa 1975.

Teksty źródłowe do nauki historii w szkole, nr 10, Powstanie państw scentralizowanych i rozwój dążeń narodowych w XIII–XV w., oprac. Z. Dąbrowska, Warszawa 1959.

B. O’Connor, Historia Polski, tłum. W. Duży, T. Falkowski, P. Hanczewski, K. Pękacka‑Falkowska, Muzeum Pałac w Wilanowie 2012.

J. Długosz, Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (ks. IX, pod 1325 r.), tłum. J. Mrukówna.

Wielka historia Polski, t. 1–10, Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.