Modele głowy państwa

Istnieją dwa podstawowe typy głów państw we współczesnych republikach, a mianowicie:

RsQgHRbXrxAWi
jednoosobowe Jednoosobowa głowa państwa to najczęściej prezydent, który stoi na czele państwa, reprezentując je w okresie pełnionej kadencji. Ojczyzną prezydentury są Stany Zjednoczone Ameryki Północnej. W Polsce obowiązuje ten sam model., kolegialne Kolegialna głowa państwa to grupa osób wspólnie podejmujących decyzje i ponoszących odpowiedzialność. Model taki powstał w państwach, w których względy praktyczne przyczyniły się do jej wyboru, np. złożoność państwa czy wieloetniczność. Przykładami państw, w których funkcjonuje kolegialna głowa państwa, są:
– Bośnia i Hercegowina (głową państwa są tutaj trzy osoby reprezentujące różne narodowości, tj. Serbów, Chorwatów i Bośniaków; w powszechnych wyborach przeprowadzanych w każdej części państwa wybiera się inną osobę na czteroletnią kadencję);
– Szwajcaria (funkcjonuje tutaj siedmioosobowa głowa państwa – Rada Państwa uważana za rząd; na czele Rady stoi jej Przewodniczący – Prezydent Konfederacji, który realizuje funkcje reprezentacyjne i ceremonialne, jest szefem rządu wybieranym rotacyjnie spośród członków Rady).
R1HQcae98YK44
Kanclerz federalny i szwajcarska Rada Związkowa, 2020 r.
Źródło: Annette Boutellier , Yoshiko Kusano, licencja: CC BY-SA 3.0.

Pozycja ustrojowa Prezydenta RP

RGUDougMLClTG1
Andrzej Duda – Prezydent RP
Źródło: Jakub Szymczuk, licencja: CC BY-SA 4.0.

Prezydent Polski jest drugim, obok Rady Ministrów, organem władzy wykonawczej. Jest wybierany na pięcioletnią kadencję w wyborach:

  • powszechnych,

  • równych,

  • bezpośrednich,

  • odbywających się w tajnym głosowaniu.

Wyboru Prezydenta RP dokonuje Naród.

Ta sama osoba może być wybrana na Prezydenta RP ponownie tylko raz.

Ważność wyboru Prezydenta RP stwierdza Sąd Najwyższy, a prezydent obejmuje swój urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem NarodowymZgromadzenie NarodoweZgromadzeniem Narodowym. Jest ona warunkiem koniecznym do objęcia urzędu i od tej daty liczy się bieg jego kadencji. W przypadku niezłożenia przysięgi prawnie niedopuszczalne jest podejmowanie jakichkolwiek aktów urzędowych przez prezydenta, a gdyby były podjęte – cechowałyby się nieważnością i nieskutecznością prawną.

bg‑gray3

Zastanów się, czy można dokonać gradacji zasad wyborów prezydenckich w Polsce. Jeżeli tak, spróbuj je przedstawić w kolejności, zaczynając od najważniejszej. Uzasadnij swoje stanowisko (także w przypadku odpowiedzi negatywnej).

Funkcje Prezydenta RP

R15J2ln5v7bfS
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: najważniejsze funkcje [br]Prezydenta RPElementy należące do kategorii najważniejsze funkcje [br]Prezydenta RPNazwa kategorii: reprezentowanie[br] PolskiNazwa kategorii: gwarantowanie [br]ciągłości władzy[br] państwowejNazwa kategorii: czuwanie nad[br] przestrzeganiem[br] polskiej konstytucjiNazwa kategorii: obrona suwerenności[br] i bezpieczeństwa RPNazwa kategorii: stanie na straży[br] nienaruszalności [br]i niepodzielności [br]terytorium RPKoniec elementów należących do kategorii najważniejsze funkcje [br]Prezydenta RP
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1KnvxDyX75Ij
Przejęcie przez Andrzeja Dudę zwierzchnictwa nad Siłami Zbrojnymi RP. Prezydent jako zwierzchnik polskiej armii m.in. w ten sposób wypełnia funkcję obrony suwerenności i bezpieczeństwa kraju.
Źródło: Andrzej Hrechorowicz, licencja: CC BY-SA 4.0.

Kompetencje Prezydenta RP

Z funkcjami Prezydenta RP wiążą się jego konkretne kompetencje określone w konstytucji i ustawach.

Dotyczą one władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej, a także realizowania funkcji głowy państwa.

RvkZyyGb6u2Sr
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: kompetencje Prezydenta RP [br]związane[br] z władzą ustawodawcząElementy należące do kategorii kompetencje Prezydenta RP [br]związane[br] z władzą ustawodawcząNazwa kategorii: zarządzanie wyborówNazwa kategorii: zwoływanie[br] pierwszego[br] posiedzenia izbNazwa kategorii: zarządzanie skrócenia [br]kadencji sejmuNazwa kategorii: udział[br] w procesie[br] ustawodawczymNazwa kategorii: prawo[br] wygłoszenia orędziaKoniec elementów należących do kategorii kompetencje Prezydenta RP [br]związane[br] z władzą ustawodawczą
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray3

Zastanów się, czy uprawnienia Prezydenta RP w ramach udziału w procesie ustawodawczym są wystarczające. A może trzeba je poszerzyć? Przedyskutuj swoje propozycje z innymi uczniami.

R1McgHBsfQKid
Mapa myśli. Lista elementów: Nazwa kategorii: kompetencje Prezydenta RP[br] związane[br] z władzą wykonawcząElementy należące do kategorii kompetencje Prezydenta RP[br] związane[br] z władzą wykonawcząNazwa kategorii: uczestniczenie [br]w powoływaniu[br] rząduNazwa kategorii: dokonywanie [br](na wniosek [br]Prezesa RM) zmian[br] w składzie rząduNazwa kategorii: przyjmowanie [br]dymisji[br]Rady MinistrówNazwa kategorii: prawo zwołania[br] Rady GabinetowejKoniec elementów należących do kategorii kompetencje Prezydenta RP[br] związane[br] z władzą wykonawczą
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
R1OUcBVC5X8q6
Posiedzenie Rady Gabinetowej w Pałacu Prezydenckim w Warszawie 07.01.2020 r.
Źródło: domena publiczna.

W relacji do władzy sądowniczej Prezydent RP:

  • powołuje sędziów,

  • powołuje organy kierownicze sądów i TK.

Bardzo istotne są kompetencje Prezydenta RP związane z realizacją funkcji głowy państwa. Realizując je, prezydent:

  • reprezentuje państwo poza jego granicami,

  • sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi,

  • dysponuje innymi kompetencjami w dziedzinie obronności (wprowadzenie stanu wojennego i stanu wyjątkowego),

  • nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na jego zrzeczenie się,

  • stosuje prawo łaski,

  • nadaje ordery i odznaczenia,

  • nadaje tytuły naukowe.

Rq5zBsAREt92o
Przemowa Prezydenta RP Andrzeja Dudy na 72. sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ
Źródło: Grzegorz Jakubowski, licencja: CC BY-SA 4.0.
bg‑gray3

Zastanów się, dlaczego to prezydent, a nie Prezes Rady Ministrów albo minister spraw zagranicznych jest najwyższym przedstawicielem RP za granicą.

Prerogatywy Prezydenta RP

Zgodnie z art. 144 konstytucji Prezydent RP, korzystając ze swoich konstytucyjnych i ustawowych kompetencji, wydaje akty urzędowe. Akty urzędowe Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wymagają dla swojej ważności podpisu Prezesa Rady Ministrów, który przez podpisanie aktu ponosi odpowiedzialność przed sejmem.

Są jednak obszary działania Prezydenta RP nie wymagające kontrasygnatykontrasygnatakontrasygnaty. Mówimy wówczas o prerogatywachprerogatywaprerogatywach Prezydenta RP. Może on wówczas całkowicie samodzielnie podejmować decyzje. Dotyczy to następujących kwestii:

  • zarządzania wyborów do sejmu i senatu,

  • zwoływania pierwszego posiedzenia nowo wybranych sejmu i senatu,

  • skracania kadencji sejmu w przypadkach określonych w konstytucji,

  • inicjatywy ustawodawczej,

  • zarządzania referendum ogólnokrajowego,

  • podpisywania albo odmowy podpisania ustawy,

  • zarządzania ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

  • zwracania się z orędziem do sejmu, do senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

  • wniosku do Trybunału Konstytucyjnego,

  • wniosku o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

  • desygnowania i powoływania Prezesa Rady Ministrów,

  • przyjmowania dymisji Rady Ministrów i powierzania jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

  • wniosku do sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

  • odwoływania ministra, któremu sejm wyraził wotum nieufności,

  • zwoływania Rady Gabinetowej,

  • nadawania orderów i odznaczeń,

  • powoływania sędziów,

  • stosowania prawa łaski,

  • nadawania obywatelstwa polskiego i wyrażania zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

  • powoływania Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

  • powoływania Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

  • powoływania Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

  • powoływania prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

  • wniosku do sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

  • powoływania członków Rady Polityki Pieniężnej,

  • powoływania i odwoływania członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

  • powoływania członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

  • nadawania statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływania i odwoływania Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

  • wydawania zarządzeń na zasadach określonych w art. 93 Konstytucji RP,

  • zrzeczenia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

R1AAjeCidFVJg
Uroczystość wręczenia odznaczeń w Pałacu Prezydenckim
Źródło: Kancelaria Sejmu/Rafał Zambrzycki, licencja: CC BY-SA 3.0.
bg‑gray3

Zaproponuj poszerzenie katalogu prerogatyw Prezydenta RP o wskazaną przez siebie kompetencję.

Słownik

kontrasygnata
kontrasygnata

dodatkowe podpisanie aktu prawnego przez drugą osobę

prerogatywa
prerogatywa

przywilej, uprawnienie wynikające z zajmowanego stanowiska

Zgromadzenie Narodowe
Zgromadzenie Narodowe

organ konstytucyjny RP składający się z posłów i senatorów obradujących wspólnie