Dane ilościowe prezentujące zjawiska geograficzne są zestawiane ze sobą w postaci tabelarycznej, która stanowi punkt wyjścia do dalszych analiz danych. Często do przedstawienia zjawisk geograficznych używa się graficznej prezentacji za pomocą diagramów w celu usprawnienia analiz i prezentacji poszczególnych zjawisk.
Na podstawie wykresów można zaprezentować ilościowe dane geograficzne. Wykresy w geografii służą do porównywania zależności między zjawiskami, zestawiania danych, określania tendencji i dynamiki zmian oraz do analiz struktury danego zjawiska.
Przykład 1
Na podstawie poniższego wykresu słupkowego prezentującego użytkowanie gruntów w krajach Unii Europejskiej w 2017 r. można zinterpretować informacje dotyczące np. użytków rolnych ogółem, powierzchni gruntów ornych czy łąk i pastwisk w poszczególnych krajach UE.
R1WaULozJvRvj
Ilustracja przedstawia wykres słupkowy poziomy przedstawiający użytkowanie gruntów w krajach Unii Europejskiej w 2017 roku. Pod wykresem znajduje się legenda. Kolor jasnozielony oznacza użytki rolne, zielony grunty orne i uprawy trwałe, a ciemnozielony łąki i pastwiska. Z kolei szare kropki obrazują jaka ilość użytków rolnych w hektarach przypada na 1 mieszkańca. Podziałka na wykresie wzdłuż osi x ma postać pionowych linii oznaczonych od zera do 32 milionach hektarów. Od góry do dołu wzdłuż osi y po lewej stronie wykresu są zapisane polskie i angielskie nazwy krajów Unii Europejskiej. Najwyżej w zestawieniu są ujęte kraje z największą ilością użytków rolnych. Pierwsza jest Francja, Polska znajduje się na 5 miejscu w zestawieniu, a ostatnia jest Malta. Do każdego kraju są przypisane po trzy poziome słupki, po jeden każdego koloru oraz szara kropka. Długość każdego słupka zależy od ilości gruntów, a miejsce zaznaczenia kropki od ilości użytków na mieszkańca w hektarach.
Uzyskiwanie gruntów w krajach Unii Europejskiej w 2017 roku
Źródło: dostępny w internecie: stat.gov.pl, domena publiczna.
Przykład 2
Na podstawie wykresu liniowego zaprezentowano dynamikę i wielkość danego zjawiska, jakim jest zmieniająca się liczba mieszkańców w ciągu kilkudziesięciu lat (1930–2020).
R1Tr73YtztzEc
Na ilustracji przedstawiony jest wykres obrazujący dynamikę liczby mieszkańców Polski w latach 1930-2020. Wykres składa się z dwóch linii – pionowej osi y oraz poziomej osi x koloru czarnego. Linie te przecinają się w lewym dolnym rogu wykresu. Na osi x ujęto kolejne lata. Oznaczono je pod wykresem i uporządkowano w sposób rosnący co 10 lat. Z kolei na osi pionowej y oznaczono liczbę mieszkańców od 22 do 40 milionów. Linia, która obrazuje liczbę ludności w danych latach, jest koloru niebieskiego. Kiedy jest skierowana ku dołowi, liczba mieszkańców w danych latach spadała, gdy ku górze - rosła. Linia zaczyna się przed 1940 rokiem i jest skierowana gwałtowanie w dół. Następnie odbija się i kieruje ku górze przed 1950 rokiem, dalej pnie się stopniowo w górę aż do okolic 1990 roku. Następnie już do 2020 roku utrzymuje stały poziom.
Wykres prezentujący dynamikę liczby mieszkańców w Polsce w latach 1930–2020
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 1.0.
Na diagramach kołowych można przedstawić i zinterpretować na ich podstawie proporcje bądź ideę danego zjawiska (diagramy strukturalnediagram strukturalnydiagramy strukturalne). Za pomocą bardziej rozbudowanych diagramów można zaprezentować właściwości danego zjawiska, np. za pomocą diagramu fazowego można zaprezentować warunki, w jakich woda przyjmuje określone stany skupienia.
Przykład 3
Na podstawie poniższego diagramu kołowego można odczytać skład procentowy powietrza. Interpretując poniższe dane, można określić, jaki związek chemiczny jest śladowy oraz jaki pierwiastek dominuje w powietrzu.
R11HsnGLgXMyl
Na ilustracji dwa diagramy kołowe przedstawiające procentowy udział związków chemicznych zawartych w powietrzu. Pierwszy, większy z nich przedstawia ogólną zawartość procentową związków chemicznych znajdujących się w atmosferze. Na wykresie są trzy kolory. Każdy z nich obrazuje inny związek. Większa część tego diagramu ma kolor fioletowy – pokazuje, że azot w powietrzu ma udział 78,084 %. Kolor niebieski oznacza tlen, w powietrzu jest go 20,946 %. Niewielka część na dole diagramu ma kolor żółty i symbolizuje argon - jest go tylko 0,9340 %. Drobny punkt na dole diagramu symbolizuje pierwiastki w ilościach śladowych występujące w ilości 0,04338 %. Odchodzą od niego dwie cienkie linie i prowadzą do mniejszego diagramu w kształcie koła. Wykres jest w większości koloru jasnoniebieskiego. Z wykresu można odczytać zawartość kolejnych gazów w powietrzu, które są oznaczone innymi kolorami. W kolejności malejącej z wykresu wynika, że dwutlenek węgla stanowi 0,0407% powietrza, neon 0,001818%, hel 0,000524%, metan 0,00018%, krypton 0,000114%, a wodór 0,000055%. Stanowi on 0,0407 % w powietrzu. Na dole mniejszego diagramu są kolejne związki oznaczone innymi kolorami.
Udział procentowy związków chemicznych zawartych w powietrzu
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 1.0.
Przykład 4
Podejmując się szerszej interpretacji diagramu fazowego dla wody w zakresie ciśnień do 1 TPa, można odczytać informacje dotyczące warunków, w jakich występują poszczególne stany skupienia wody.
RY12m6FmeAVSX
Na ilustracji diagram fazowy dla wody w zakresie ciśnień do 1 TPa. Diagram fazowy jest w kształcie kwadratu i ma trzy kolory. Kolor niebieski oznacza ciało stałe, kolor zielony ciecz a pomarańczowy parę. Na osi y diagramu są ujęte jednostki ciśnienia a na osi x jednostki temperatury. Granice temperatury i ciśnienia dla danych stanów skupienia dzielą czarne linie wykresu. Jedna z linii wykresu przyjęła kształt łuku. Przebiega on przez punkt potrójny dla trzech stanów skupienia, który jest oznaczony na wykresie, kończy się zaś na punkcie krytycznym. Punkt potrójny jest powyżej miejsca, gdzie na diagramie jest zaznaczona temperatura 0 stopni. Od tego punktu do wartości 0 stopni jest poprowadzona cienka czerwona linia. Od punktu potrójnego odchodzi kolejny czarna linia wykresu, która przebiega przez punkt zamarzania. W tym punkcie się linia przecina się z drugą prostopadłą do niej linią a. Linia a biegnie do wartości 1 bar - oznacza to, że zamarzanie zachodzi przy ciśnieniu 1 bara. Na pierwszej czarnej linii wykresu w postaci łuku jest zaznaczony punkt wrzenia. Przecinają się w tym punkcie dwa czerwone linie. Oznacza ona, że wrzenie następuje przy ciśnieniu 1 bar i przy temperaturze 100 stopni. Na samym końcu wykresu jest punkt krytyczny. Ma on wartość 373,946 stopni i przy ciśnieniu 22,064 MPa.
Diagram fazowy dla wody w zakresie ciśnień do 1 TPa
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 1.0.
Przykład 5
Jednym z charakterystycznych diagramów wykorzystywanych do interpretowania danych w geografii jest diagram Pareta, który służy do zestawiania danych opadowych przedstawionych przez słupki oraz danych odnoszących się do temperatury powietrza, którą wyznacza linia. Na podstawie poniższego diagramu przedstawiającego rozkład średniej temperatury i opadów w ciągu roku w Rzymie, można określić charakter klimatu, miesiące o maksymalnych i minimalnych wartościach opadów i temperatury powietrza.
R1aBTY2F0trIi
Na ilustracji przedstawiono diagram Pareta temperatur i opadów w Rzymie. Wykres składa się z trzech osi - dwóch pionowych równoległych do siebie oraz jeden poziomej. Pierwszy diagram pionowy ma zaznaczone wartości temperatur w stopniach Celsjusza oraz Farenheita, drugi wartości opadów w milimetrach na metr kwadratowy. Z kolei oś pozioma przedstawia kolejno liczby odpowiadające miesiącom od 1 do 12, od niej odchodzi dwanaście różnej długości pomarańczowych kolumn. Czym kolumna wyższa tym opady w danym miesiącu są większe. Najdłuższa kolumna odchodzi od cyfry 11 - największe opady były w listopadzie. Z kolei od cyfry 7 odchodzi najkrótsza kolumna - najmniejsze opady były w lipcu. Oprócz kolumn na wykresie znajduje się zielona linia oznaczająca średnią temperaturę w danym miesiącu – najwyższa przypadała na przełom lipca i sierpnia, najniższa na styczeń. Z informacji nad diagramem wyczytać można, że Rzym leży na wysokości 23 metrów, ma klimat śródziemnomorski kontynentalny, średnia roczna temperatura to 15,7 stopni Celsjusza a średnie opady wynoszą 798 mm.
Diagram Pareta rozkładu temperatur i opadów w Rzymie
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Słownik
diagram strukturalny
diagram strukturalny
statyczny diagram strukturalny przedstawiający strukturę systemu w modelach obiektowych przez ilustrację struktury klas i zależności między nimi
kartogram
kartogram
mapa przedstawiająca dane statystyczne dotyczące określonego zjawiska (np. gęstości zaludnienia, stopnia zalesienia lub uprzemysłowienia), odnoszące się do danego obszaru, podzielonego na mniejsze pola, zwane polami odniesienia