Zbigniew Sudolski Krasiński. Opowieść biograficzna

Po opuszczeniu kraju w drugiej połowie kwietnia 1833 roku, udał się poeta wprost do Wiednia. […] Mimo złego stanu zdrowia rezultat pobytu w Wiedniu był jednak imponujący – tu bowiem podjął Krasiński i bardzo zaawansował pracę nad największym utworem swego życia, nad Nie‑Boską komedią.

C1 Źródło: Zbigniew Sudolski, Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa 1997, s. 145.

Zbigniew Sudolski Krasiński. Opowieść biograficzna

Wczoraj siedząc na piasku nadbrzeżów Lido patrzałem na Wenecję w oddali i zdało mi się, że widzę potężne groby wznoszące się z morza, groby pierwszej arystokracji, która upadła spośród europejskich, mających pójść jej śladami później. To całe miasto milczące, oświecone słońcem, oblane wodami, było dla mnie straszną tajemnicą. Coś olbrzymiego przebywało w tym wyobrażeniu, jakie sobie wymarzyłem o nim. Te wszystkie wieże okrągłe i ciężkie, te wszystkie zamki czerwone, kościoły o kopułach i strzałach spiczastych, są piramidami, w których śpią męże, co niegdyś stali na czele narodów, męże gnębiciele bez trwogi, często bez sumienia, o czynach wielkich i o wielkiej chwale. Raz jeszcze powstańcie, raz jeszcze do walki, bo teraz wszyscy wasi staczają się w przepaść i gdyby znienacka (…) porwali się ze snu, czyby krzyk ich rozpaczy i zemsty nie zagrzmiał szeroko! Co by rzemieślnicy, co by doktrynerzydoktrynerdoktrynerzy, kupcy, bankiery odpowiedzieli tym ludziom, co jeśli uciskali w domu, przynajmniej za domem jak lwy się bili po lądach i morzach, stali na pokładach galer swoich podczas burzy i nie lękali się, sądzili po nocach na śmierć i tortury i nie lękali się, i mieli ideę swoję, może niesłuszną, może okropną, ale trzymali się jako na wielkie serca przystało. Wielką jest rzeczą, zda mi się, umieć zginąć, może większą niż umieć żyć, a żadna prawie arystokracja tej pierwszej tajemnicy nie rozumiała dotąd. Dzisiejsza wcale jej nie rozumie, wenecka także w tym właśnie nikczemną się okazała i wolała gnić długo, niż skończyć od razu - i poniżoną została, i stało się, że dzisiaj jej ostatnie potomki wloką się po mieście ojców swoich i żyjący patrzą na ruiny, i sami przystają na słabość swoję i nędzę swoję. (...) Jako się jedzie do Egiptu, by patrzeć na groby królów, tak tu trza jechać, by widzieć groby szlachty.

C2 Źródło: Zbigniew Sudolski, Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa 1997, s. 147–148.

Zbigniew Sudolski Krasiński. Opowieść biograficzna

Na piaszczystych brzegach Lido, skąd roztacza się jedyna, niepowtarzalna panorama błyszczącej wśród mgieł i błękitnych wód Wenecji, przeszłość i teraźniejszość jawiła się Zygmuntowi Krasińskiemu w wielkim dramatycznym zmaganiu. Niewielu poetom romantycznym, tak lubiącym rozpamiętywać o przemijaniu kultur i cywilizacji, historia odsłaniała się jako bezlitosna walka klas; niewielu potrafiło tak wnikliwie ocenić wielkość i małość szlacheckiej przeszłości i z taką pogardą mówić o teraźniejszości „rzemieślników, doktrynerów, kupców i bankierów”. Arystokratyczne wychowanie Zygmunta wyryło na nim silne piętno, ale niewątpliwie też dzięki temu wychowaniu i niezwykłym horyzontom myślowym widział jasno jak nikt ze współczesnych nieuchronny koniec szlacheckiego świata. […] 24 października 1833 roku przybył z Danielewiczem do Rzymu, gdzie zamierzał spędzić tegoroczną zimę. […] To zapewne dopiero tu zanotował poeta na rękopisie dramatu: „Zaczęte w Wiedniu na wiosnę skończone w jesieni 1833 r.” Przez cały ten kilkumiesięczny okres nadawał Krasiński artystyczny kształt przeżyciom, przemyśleniom i refleksjom, które od kilku lat nurtowały jego wrażliwą wyobraźnię. Nie było to więc nagle – „układanie dramatu” było procesem długotrwałego, ciągnącego się latami gromadzenia obserwacji i doświadczeń, kształtowania się w konfrontacji z tradycją i współczesnością, zbieraniem wniosków i  przemyśleń z obfitych lektur literackich i filozoficznych – choć autor tego niezwykłego dramatu miał dopiero 21 lat.

C3 Źródło: Zbigniew Sudolski, Krasiński. Opowieść biograficzna, Warszawa 1997, s. 148–149.