Rozwojem nazywamy przechodzenie z jednego etapu, poziomu na poziom wyższy. Rozwój kraju oznacza zmiany nie tylko ilościowe, ale także jakościowe. Rozwojem nie jest tylko wzrost liczby ludności czy wzrost PKB, ale także przemiany, które związane są ze zmianami struktur społecznych i gospodarczych.

Rozwój społeczno‑gospodarczy to ciąg procesów pozytywnych zmian w działalnościach gospodarczych, kulturowych, społecznych, społeczno‑produkcyjnych oraz polityczno‑ustrojowych, które zachodzą w ujęciu czasowym i przestrzennym.

Rozwój gospodarczy to proces zmian w gospodarce na przestrzeni czasu, który obejmuje zwiększenie produkcji, inwestycji, zatrudnienia, kapitału, dochodów, konsumpcji itd. oraz zmiany organizacji społeczeństwa i o charakterze strukturalnym.

Pojęcie rozwoju społeczno‑gospodarczego jest bardzo obszerne. Klasycznie do jego charakterystyki wykorzystuje się następujące dane:

• dynamika PKB (w cenach stałych) – rok poprzedni = 100,

• produkcja sprzedana przemysłu per capita w zł,

• udział wydatków inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego w wydatkach ogółem w %,

• liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 mieszkańców,

• liczba osób pracujących w wieku produkcyjnym na 1000 mieszkańców,

• przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej,

• stopa bezrobocia rejestrowanego w %,

• liczba podmiotów gospodarki narodowej w rejestrze REGON na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym,

• liczba podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego na 10 tys. mieszkańców,

• liczba jednostek prowadzących działalność badawczo‑rozwojową (B+R) na 100 tys. mieszkańców,

• udział przedsiębiorstw innowacyjnych w ogólnej liczbie przedsiębiorstw przemysłowych w %,

• różnica pomiędzy odsetkiem ludności korzystającej z wodociągu i odsetkiem ludności korzystającej z kanalizacji,

• urodzenia żywe na 1000 mieszkańców,

• wskaźnik obciążenia demograficznego (ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku przedprodukcyjnym),

• przeciętny miesięczny dochód rozporządzalny na 1 osobę w gospodarstwie domowym w zł,

• udział przeciętnych miesięcznych wydatków na użytkowanie mieszkania i nośniki energii w wydatkach ogółem w %,

• przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania oddanego do użytkowania w mIndeks górny 2²,

• liczba samochodów osobowych na 1000 mieszkańców,

• odsetek gospodarstw domowych wyposażonych w komputer osobisty z dostępem do internetu,

• wskaźnik zagrożenia ubóstwem relatywnym w %,

• liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców,

• liczba pielęgniarek i położnych na 10 tys. ludności,

• odsetek dzieci w wieku 0–3 lata objętych opieką w żłobkach,

• wskaźnik zaangażowania społecznego (liczba fundacji, stowarzyszeń i organizacji społecznych w rejestrze REGON na 10 tys. ludności),

• gęstość zaludnienia (ludność na 1 kmIndeks górny 2²),

• liczba miast na 1000 kmIndeks górny 2²,

• udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności w %

• zużycie energii elektrycznej w gospodarstwach domowych w miastach na 1 mieszkańca w kWh,

• gęstość dróg krajowych w km,

• odsetek długości dróg publicznych o nawierzchni twardej ulepszonej,

• linie kolejowe eksploatowane na 10 tys. mieszkańców w km,

• lesistość w %,

• udział powierzchni obszarów chronionych w powierzchni ogółem w %,

• udział oczyszczonych ścieków przemysłowych i komunalnych odprowadzonych do wód lub do ziemi w ilości ścieków wymagających oczyszczenia ogółem w %,

• udział odpadów komunalnych zebranych selektywnie w ilości odpadów komunalnych ogółem w %,

• nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska per capita w zł.

Indeks dolny Źródło: D. Michoń, Zróżnicowanie rozwoju społeczno‑gospodarczego województw ze względu na realizację celów polityki spójności, „Wiadomości Statystyczne” 2017, nr 12, s. 83–84. Indeks dolny koniec_{Źródło: D. Michoń, Zróżnicowanie rozwoju społeczno‑gospodarczego województw ze względu na realizację celów polityki spójności, „Wiadomości Statystyczne” 2017, nr 12, s. 83–84.}

Przyczyny dysproporcji w rozwoju społeczno‑gospodarczym Polski:

• historia Polski - zróżnicowanie rozwoju gospodarczego obszarów znajdujących się niegdyś pod różnymi zaborami, polityka państwa w okresie PRL, zmiana ustroju państwa i utworzenie gospodarki kapitalistycznej przyczyniającej się do zmiany stopnia uprzemysłowienia poszczególnych regionów w wyniku likwidacji nierentownych przedsiębiorstw;

• niekorzystna struktura sektorów gospodarki w poszczególnych regionach (przewaga rolnictwa w zatrudnieniu);

• duża odległość niektórych terenów od centrów rozwojowych kraju;

• niewielki udział inwestycji z kapitałem zagranicznym na niektórych terenach Polski po przystąpieniu do Unii Europejskiej.

Skutki dysproporcji w rozwoju społeczno‑gospodarczym Polski:

• wysoki poziom emigracji młodych ludzi z terenów cechujących się wysokim poziomem bezrobocia strukturalnego;

• poczucie wykluczenia i niesprawiedliwości wśród ludności zamieszkującej tereny z wysokim poziomem bezrobocia i niskim wskaźnikiem rozwoju społeczno‑gospodarczego;

• dalszy rozwój terenów atrakcyjnych dla inwestorów, zwiększający tym samym dysproporcje;

• różna wysokość przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poszczególnych województwach;

• zróżnicowanie poziomu bezrobocia.

Rozwój Polski

Potocznie Polskę dzieli się na regiony „A” i „B”, gdzie symbol „A” określa część kraju o wyższym poziomie, zaś „B” o niższym poziomie rozwoju. Symbole te mają obrazować dysproporcje w rozwoju społeczno‑ekonomicznym na obszarze kraju w takich aspektach jak przemysł, poziom infrastruktury komunikacyjnej, poziom rozwoju rolnictwa itp. Obszar Polski „A” znajduje się na zachód od Wisły, zaś tereny należące do Polski „B” na wschód.

Podział Polski na regiony lepiej i słabiej rozwinięte ma swoje źródła w okresie zaborów, gdy ziemie należące do Prus były bardzo dobrze zarządzane pod względem gospodarczym w przeciwieństwie do ziem zaboru rosyjskiego i austriackiego. Pewnym wyjątkiem jest tutaj Warszawa i większy obszar Królestwa Kongresowego, zaliczane do regionu A, znajdujące się pod zaborem rosyjskim (przez krótki czas, do kongresu wiedeńskiego, pod zaborem pruskim). Należy zauważyć, że w XIX w. na tych terenach stosunkowo intensywnie rozwijała się gospodarka. W okresie II Rzeczpospolitej ziemie Polski „A” były znacznie lepiej uprzemysłowione np. pochodziło z nich 100% produkcji stali w kraju oraz 85% energii elektrycznej.

Program Operacyjny Rozwój Polski Wschodniej został utworzony 2 października 2007 roku, a jego zadaniem jest dofinansowanie z funduszy strukturalnych i wsparcie realizacji innych programów operacyjnych w następujących województwach Polski wschodniej: warmińsko‑mazurskim, podlaskim, świętokrzyskim oraz lubelskim.

Najwyższe PKBprodukt krajowy brutto (PKB)PKB na jednego mieszkańca odnotowuje się w województwie mazowieckim – 83 123 zł, natomiast najniższe w województwie lubelskim, wynoszące 35 712 zł na osobę. Wschodnia część kraju ma niższy wskaźnik PKB niż zachodnia część z uwagi na biedniejsze ziemie objęte zaborem rosyjskim. Obszary wschodnie charakteryzują się słabym rozwojem gospodarczym wynikającym z przygranicznego położenia oraz mało żyznymi glebami. Ponadto w okresie zaborów w tych rejonach Polski nie dokonało się wiele zmian gospodarczych w przeciwieństwie do części zachodniej. Po II wojnie światowej zmiana granic wpłynęła na przesiedlanie ludności. Najwyższy wskaźnik PKB per capita występuje w mazowieckim, z uwagi na dobrze rozwiniętą stolicę pod względem społeczno‑gospodarczym.

R1JP5R10GruJ6

Na mapie Polski zaznaczono województwami produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca w 2017 roku w złotych. Produkt krajowy brutto 35712-37077 województwa: warmińsko-mazurskie, podlaskie, świętokrzyskie, lubelskie, podkarpackie. Produkt krajowy brutto 37078-43150 obejmuje województwa: kujawsko-pomorskie, zachodniopomorskie, lubuskie, opolskie. Produkt krajowy brutto 43151-50001 dotyczy województw: pomorskiego, łódzkiego, małopolskiego. Produkt krajowy brutto w przedziale 50002-57228 dotyczy województw: dolnośląskiego, wielkopolskiego, śląskiego. Produkt krajowy brutto w przedziale od 57229 do 83123 charakteryzuje województwo mazowieckie.

Jak podaje Encyklopedia PWN, bezpośrednią przyczyną bezrobociabezrobociebezrobocia jest z reguły niewystarczająca liczba wolnych miejsc pracy dla ubiegających się o nie; przyczynami mogą być również: wadliwa organizacja rynku pracy, brak odpowiednich kwalifikacji bezrobotnych, trudności mieszkaniowe uniemożliwiające przesuwanie nadwyżek siły roboczej do ośrodków wykazujących jej niedobór, oferowanie zbyt niskich stawek płac (np. w porównaniu z zasiłkiem dla bezrobotnych). Na wielkość bezrobocia wpływają wahania koniunktury (cykl koniunkturalny), sezonowe wahania poziomu zatrudnienia, wprowadzanie osiągnięć techniki do procesów produkcyjnych (automatyzacja), stopień wykorzystania zasobów siły roboczej w rolnictwie (przeludnienie agrarne); w największych rozmiarach bezrobocie występuje w okresach kryzysów ekonomicznych; w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929–33) bezrobotni stanowili (w 1933): w USA 24,9% ogółu zatrudnionych i poszukujących pracy, w Wielkiej Brytanii – 19,5%, w Niemczech – 28%, w Austrii – 29%, w Czechosłowacji – 16,9%. W Polsce w latach 30. bezrobotni stanowili ponad 20% ogółu pracowników najemnych zatrudnionych poza rolnictwem (1933 – ok. 40% ogółu zatrudnionych); trudności na rynku pracy najbardziej odczuwała młodzież, co roku brakowało miejsc pracy dla ok. 300 tysięcy młodych ludzi.

Najwyższa wartość stopy bezrobocia rejestrowanego w Polsce występuje w województwie warmińsko‑mazurskim, osiągając wartość 10,4%, natomiast najmniejszą wartość wskaźnika zaobserwować można w województwie wielkopolskim (3,2%). Analizując strukturę bezrobocia rejestrowanego, można zauważyć podział na Polskę wschodnią oraz zachodnią za wyjątkiem wysokich wskaźników bezrobocia w województwie kujawsko‑pomorskim oraz zachodniopomorskim.

RQNeNxApRyOZg

Na mapie Polski województwami zaznaczono stopę bezrobocia rejestrowanego w 2018 roku w procentach. Stopa bezrobocia poniżej 3,20% - województwo wielkopolskie; w przedziale od 3,21 do 5,20 - województwa: mazowieckie, pomorskie, dolnośląskie, śląskie, małopolskie; w przedziale od 5,21 do 6,30 dotyczy województw: lubuskiego, łódzkiego, opolskiego; w przedziale od 6,31 do 8,30 charakteryzuje województwa: zachodniopomorskie, podlaskie, lubelskie, świętokrzyskie; w przedziale od 8,31 do 10,40 dotyczy województw: podkarpackiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego.

Rozwój społeczny jest to potocznie całokształt zmian, jakim ulega dane społeczeństwo (lub nawet społeczeństwo ludzkie w ogólności). Wybrane mierniki poziomu rozwoju społecznego można podzielić na edukacyjne oraz demograficzne.

Edukacja, jak podaje Encyklopedia PWN, jest to ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności. Dostęp do edukacji ma ogromny wpływ na dorosłe życie, ponieważ przekłada się to na gospodarkę kraju, poziom życia oraz stan zdrowia.

Najwyższy wskaźnik absolwentów uczelni wyższych przypadających na 10 tys. mieszkańców w 2018 r. wystąpił w województwie małopolskim (128 osób) oraz mazowieckim (113 osób), natomiast najniższy w województwie lubuskim, wynosząc 31 osób.

RR9hHeRQx0rpb

Na mapie Polski zaznaczono województwami absolwentów uczelni wyższych przypadający na 10 tysięcy ludności w 2018 roku. Poniżej 31 osób na 10 tysięcy ludności dotyczy województwa lubuskiego, w przedziale od 32 do 61 osób województwa: zachodniopomorskie, warmińsko-mazurskie, opolskie, świetokrzyskie; w przedziale od 62 do 75 absolwentów charakteryzuje województwa: podlaskie, kujawsko-pomorskie, łódzkie, śląskie, podkarpackie; od 105 do 128 absolwentów przypadających na 10 tysięcy mieszkańców charakteryzuje województwo mazowieckie i małopolskie.

Najwięcej dzieci znajdujących się w placówkach wychowania przedszkolnego na 1 tys. dzieci w wieku 3‑5 lat występuje w województwie mazowieckim, osiągając wartość 935 dzieci, zaś najniższą wartość odnotowuje się w województwie warmińsko‑mazurskim (786 dzieci).

RiESYqRYQpOg2

Na mapie Polski województwami zaznaczono ilość dzieci w placówkach wychowania przedszkolnego na tysiąc dzieci w wieku od 3 do 5 lat. Ilość dzieci w przedziale od 786 do 792 przypada w województwach warmińsko-mazurskim i kujawsko-pomorskim; w przedziale od 793 do 844 dotyczy województw: zachodniopomorskiego, pomorskiego, lubelskiego i świętokrzyskiego; ilość dzieci w przedziale od 845 do 868 charakteryzuje województwa: lubuskie, podlaskie, łódzkie, podkarpackie; przedział od 869 do 906 dotyczy województw: wielkopolskiego, dolnośląskiego, opolskiego, śląskiego, małopolskiego; przedział do 907 do 935 charakteryzuje województwo mazowieckie.

Przyrost naturalny, zgodnie z definicją z Encyklopedii PWN, jest to różnica między liczbą urodzeń a zgonów w danym okresie i na danym terytorium, zwykle podawana w przeliczeniu na 10 tysięcy ludności, wyrażana w ‰. Przyrost naturalny dzieli się na:

• przyrost naturalny dodatni - demograficzny przyrost występujący wtedy, gdy liczba urodzeń przewyższa liczbę zgonów,

• przyrost naturalny ujemny - demograficzny przyrost występujący wtedy, gdy liczba zgonów przewyższa liczbę urodzeń.

Przyrost naturalny na 1000 ludności wg miejsca zamieszkania najwyższą wartość osiągnął w województwie pomorskim (1,8) i małopolskim (1,6), natomiast najniższy przyrost zaobserwować można w województwie łódzkim (-3,5) oraz świętokrzyskim (-3,1).

RbkguULWNasFB

Na mapie Polski województwami zaznaczono przyrost naturalny na 1000 ludności według miejsca zamieszkania w 2018 roku. Najniższy przyrost naturalny - ujemny, w przedziale od minus 3,50 do minus 3,10 występuje w województwach łódzkim i świętokrzyskim, następnie przedział od minus 3,09 do minus 1,70 charakteryzuje województwa: zachodniopomorskie, dolnośląskie, opolskie, śląskie, lubelskie, przedział od minus 1,69 do minus 0,90 dotyczy województw: lubuskiego, kujawsko-pomorskiego, warmińsko-mazurskiego, podlaskiego; przedział od minus 0,89 do 1 charakteryzuje województwa: wielkopolskie, mazowieckie, podkarpackie. Dodatni przyrost naturalny w przedziale od 1,01 do 1,80 na 1000 ludności jest w województwie pomorskim i małopolskim.

Słownik