Przeczytaj
Aby dowiedzieć się więcej na temat filozofii analitycznej, zapoznaj się z poniższymi materiałami:
Czym zajmuje się filozofia analityczna?Czym zajmuje się filozofia analityczna?
Wprowadzenie
Filozofowie nigdy nie byli ze sobą zgodni i od zawsze dzielili się na szkoły i obozy. Sokrates i Platon w imię obiektywnych norm moralnych zwalczali w starożytnej Grecji sofistówsofistów, którzy stali na stanowisku relatywistycznym. Sto lat później, już w epoce hellenistycznej, stoicy w sporze o istotę szczęścia spierali się z epikurejczykami – pierwsi stawiali na doskonałość moralną, drudzy – na przyjemność. W epoce średniowiecznej toczono spór o uniwersaliauniwersalia, a filozofowie dzielili się na realistów i nominalistów. We wczesnej nowożytności linia podziału przebiegała w obszarze epistemologii – czy prawdę poznajemy raczej rozumem czy raczej zmysłami? W zależności od udzielanej odpowiedzi filozofowie podzielili się na racjonalistówracjonalistów bądź empirystówempirystów. To tylko wybrane wielkie rozłamy w filozofii.
Wydaje się, że w filozofii współczesnej analogiczną linię demarkacyjną znajdujemy w podziale na filozofię analityczną i nieanalityczną. Granica nie jest ostra, pojęcia nie są precyzyjne. Spór jednak jest zażarty i dzieli filozofów. Niektórzy traktują go na tyle poważnie, że znajdując się po jednej jego stronie, odmawiają swoim oponentom miana prawdziwych filozofów. I tak, filozofowie analityczni zarzucają nieanalitycznym (np. Husserlowi i jego następcom) mętność, niejasność oraz mylenie pojęć. Filozofia nieanalityczna to dla nich bardziej poezja niż prawdziwa filozofia. Z kolei ze strony przeciwnej padają zarzuty o jałowość i sterylność. Henryk Elzenberg, polski filozof, aksjologaksjolog, wyraził się następująco: „Im czyściej racjonalna wypowiedź, tym mniej chwyta rzeczywistość”.
Filozofia analityczna
Definicja wyrażenia filozofia analitycznafilozofia analityczna i jego zakres znaczeniowy są przedmiotem spornym. Z jednej strony podawane są definicje o bardzo szerokim zakresie, wskazujące na dbałość o precyzję myślenia oraz szczegółowe uzasadnianie głoszonych poglądów jako cechę charakterystyczną tej tradycji myślowej. Przy takim definiowaniu za pierwszych filozofów analitycznych należałoby uznać już Sokratesa i Platona. Z drugiej strony podawane są definicje bardzo wąskie, utożsamiające filozofię analityczną z logiczną analizą języka, tj. z definiowaniem i wyjaśnianiem znaczeń pojęć abstrakcyjnych używanych w języku nauki i języku potocznym oraz zachodzących między nimi zależności logicznych. Przyjęcie tej definicji skutkuje usunięciem poza obręb filozofii analitycznej takich filozofów jak Bertrand RussellBertrand Russell czy George Edward MooreGeorge Edward Moore, którzy nie utożsamiają analizy filozoficznej z logiczną analizą języka, a są jednak dość powszechnie uznawani za ojców współczesnej filozofii analitycznej.
Filozofia analityczna jako kierunek współczesnej myśli nie ma więc dających się jasno wytyczyć granic. Najogólniej rzecz ujmując, przez filozofię analityczną rozumiemy grupę współczesnych nurtów filozoficznych koncentrujących się na krytycznej analizie istniejących prawd (filozoficznych, potocznych, naukowych) pod kątem logicznym i znaczeniowym, bez aspirowania do formułowania nowych prawd oraz formułowania nowych syntez wiedzy. Można natomiast określić specyficzne cechy metodologiczne i doktrynalne filozofii analitycznej. Są to:
Ta ostatnia cecha często przyjmuje postać przekonania, że filozofia analityczna nie udziela odpowiedzi na żadne z doniosłych pytań filozoficznych, ale raczej rozjaśnia znaczenie tych pytań, przy okazji je pomnażając oraz dając poczucie zdziwienia czy cudowności świata.
Problemy filozofiiFilozofia, nawet jeśli nie jest w stanie odpowiedzieć na tak wiele pytań, jak moglibyśmy sobie tego życzyć, posiada przynajmniej zdolność stawiania pytań, które czynią świat ciekawszym i ukazują dziwność i cudowność skrytą tuż pod powierzchnią nawet najzwyklejszych rzeczy, z jakimi stykamy się na co dzień.
Tak rozumiana filozofia analityczna rozwija się w Europie, począwszy od mniej więcej lat trzydziestych XX w. Za jej prekursorów uważa się Gottloba FregegoGottloba Fregego i Franza BrentanęFranza Brentanę. Głównymi ośrodkami były początkowo uniwersytety brytyjskie (George Edward Moore, Bertrand Russell, Ludwig WittgensteinLudwig Wittgenstein), a na kontynencie europejskim – Koło Wiedeńskie (Moritz SchlickMoritz Schlick, Rudolf CarnapRudolf Carnap, Otto NeurathOtto Neurath) oraz szkoła lwowsko‑warszawska (Kazimierz TwardowskiKazimierz Twardowski, Stanisław Leśniewski, Jan Łukasiewicz, Alfred TarskiAlfred Tarski, Kazimierz Ajdukiewicz, Tadeusz Kotarbiński). W drugiej połowie XX w. filozofię analityczną rozwijały twórczo głównie ośrodki w Stanach Zjednoczonych, w Wielkiej Brytanii, a także w krajach skandynawskich, Nowej Zelandii, Australii oraz w Polsce.
Filozofia analityczna określana jest też często mianem filozofii krytycznej lub anglosaskiej (gdyż jest szczególnie popularna w tradycji myśli anglosaskiej) i jako taka przeciwstawiana jest filozofii spekulatywnej, kontynentalnej (uprawianej przeważnie na kontynencie europejskim) czy humanistycznej. Nie wszyscy filozofowie analityczni całkowicie odrzucają tradycję filozofii spekulatywnej. Niektórzy przyznają jej pewną ograniczoną wartość – pod warunkiem, że opiera się na rzetelnej analizie i nie rości sobie pretensji do ostatecznej ważności swoich ustaleń. Wówczas wartość filozofii nieanalitycznej polega na tym, że pozwala spojrzeć na świat z ogólniejszej, całościowej perspektywy.
Słownik
(gr. aksios — godny, cenny + logos — słowo, nauka) nauka o wartościach i o kryteriach wartościowania; też: konkretny system wartości
(gr. philosophia — umiłowanie mądrości, gr. análysis — rozluźnienie, rozwiązanie, rozbiór) jeden z głównych nurtów filozofii współczesnej jego przedstawiciele głoszą, że podstawowym celem filozofii jest analiza pojęć, twierdzeń i problemów filozoficznych. Ponieważ pojęcia te i twierdzenia są wyrażane w języku, filozofia analityczna jest analizą języka; bywa także określana mianem filozofii lingwistycznej
(gr. empeiría – doświadczenie) stanowisko epistemologiczne, zgodnie z którym wyłącznym lub głównym źródłem wiedzy jest doświadczenie
(łac. ratio — rozum) kierunek filozoficzny przyznający rozumowi główną bądź wyłączną rolę w procesie poznania
(gr. sophistes – mędrzec, od sophia – mądrość) działający w Atenach w V i IV w. p.n.e. nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego, wykładający retorykę, politykę, filozofię i etykę; zainteresowania badawcze sofistów skupiały się na człowieku i jego działalności (historia, społeczeństwo, język); w teorii poznania opowiadali się za metodą empiryczno‑indukcyjną i głosili relatywizm epistemologiczny
(łac. universalis – odnoszący się do ogółu, całości) odpowiedniki nazw i pojęć ogólnych, mające cechy wspólne danej klasie przedmiotów konkretnych, np. człowiek w ogóle (a nie człowiek jako jednostka)