Wszystkie żywe komórki zwierzęce muszą usuwać zbędne produkty przemiany materii powstające w wyniku syntezy lub przemian ATPATPATP, aminokwasów, białek, kwasów nukleinowych, węglowodanów i innych związków. Część tych produktów jest toksyczna dla komórki i, nieusunięta, mogłaby spowodować jej śmierć. Jednokomórkowe organizmy zwierzęce (np. protistyprotistyprotisty) mają struktury wewnątrzkomórkowe – wodniczki tętniącewodniczka tętniącawodniczki tętniące – które usuwają zbędne związki przemiany materii i nadmiar wody z cytoplazmy poza błonę komórkową. U wyżej zorganizowanych zwierząt występują specjalne narządy pełniące funkcje wydalnicze. Ich poprawne działanie warunkuje życie i zdrowie organizmu.

Środowisko życia zwierząt wpływa na wiele aspektów budowy ich ciał i funkcjonowania – także na system wydalniczy oraz strategię syntezy zbędnych produktów przemiany materii. Zwierzęta lądowe i wodne wydalają różne substancje.

Produktami przemiany tłuszczów oraz węglowodanów są głównie woda i dwutlenek węgla − substancje, które z łatwością są usuwane przez zwierzęta wodne i lądowe, np. przez układ oddechowy. Większym wyzwaniem jest wydalanie metabolitów białek, aminokwasów i zasad azotowych. W wyniku ich przemian powstają szkodliwe dla organizmu związki azotowe: amoniak, mocznik i kwas moczowy.

W zależności od związku, który jest głównym składnikiem przemian azotowych i będzie wydalany poza organizm, zwierzęta klasyfikuje się jako amonioteliczne, ureoteliczne i urykoteliczne.

Zwierzęta amonioteliczne

Zwierzęta amonioteliczne

U zwierząt amoniotelicznych głównym produktem przemian związków azotowych jest amoniak, który w takiej formie jest usuwany z organizmu. Jest on silnie toksyczny – dlatego zwierzęta wodne (wodne bezkręgowce, ryby kostnoszkieletowe i larwy płazów) wydalają go z dużą ilością wody, rozcieńczony, bezpośrednio do środowiska wodnego, gdzie ulega dalszemu rozcieńczeniu.

R4mtoX1Ox4ion

Zdjęcie przedstawia ślimaka winniczka poruszającego się po skalistej powierzchni. Posiada on żółto szarawe ciało, które pokryte jest przez ciemnobrązową, stożkowatą muszlę.

Zwierzęta ureoteliczne

Zwierzęta ureoteliczne

U zwierząt ureotelicznych, np. ssaków, ryb chrzęstnoszkieletowych i dorosłych form płazów, głównym produktem usuwanym z organizmu jest mocznik. Substancja ta jest mniej toksyczna niż amoniak, dlatego może być wydalana z mniejszą objętością wody. Fakt ten ma duże znaczenie w szczególności dla dorosłych form płazów prowadzących lądowy tryb życia. Na lądzie gospodarka wodna, ze względu na ryzyko odwodnienia organizmu, jest dużo bardziej restrykcyjna. Wydalanie mocznika zmniejsza znacząco utratę wody.

RZtvKAGKQ2Fur

Zdjęcie przedstawia piłę drobnozębną. Jej ciało jest wydłużone, spłaszczone grzbietobrzusznie, zwłaszcza w przedniej części. Pysk silnie wydłużony w charakterystyczny sposób, przypominający kształtem długi miecz lub piłę.

Zwierzęta urykoteliczne

Zwierzęta urykoteliczne

Kwas moczowy, praktycznie nierozpuszczalny w wodzie, jest zbędnym produktem przemiany materii o względnie najmniejszej toksyczności. Jest usuwany w postaci zawiesiny lub w formie krystalicznej (stałej). Zwierzęta urykoteliczne wydalają kwas moczowy przy minimalnej utracie wody, ale przemiana metaboliczna do kwasu moczowego wymaga wiele energii. Z tego sposobu wydalania korzystają więc tylko te zwierzęta, których gospodarka wodna jest bardzo oszczędna, np. owady, gady, ptaki.

R3rHS5uyizRHn

Grafika przedstawia zimorodka zwyczajnego. Jest to niewielki ptak z nieproporcjonalnie dużą głową, długim dziobem i krótkim ogonem. Jego głowa oraz dziób są niemal tej samej długości co tułów. Jego upierzenie jest zróżnicowane. Grzbiet jest jasnoniebieski, skrzydła zielonkawe. Brzuch ma pomarańczową barwę natomiast szyja białą. Na policzkach ma pomarańczową plamkę, a na boku szyi białą.

Człowiek wydala głównie mocznik pochodzący z rozkładu aminokwasów, a także, w mniejszych ilościach, kwas moczowy, który powstaje podczas metabolizmu zasad azotowych. W procesach rozkładu innych związków, takich jak tłuszcze czy węglowodany, metabolitami są m.in. woda i dwutlenek węgla – mogą być one wydalane przez płuca i skórę.

Słownik