Przeczytaj
Typ płazińce (Platyhelminthes) dzieli się na trzy gromady. Pierwszą tworzą wolno żyjące wirki (Turbellaria). Zasiedlają one głównie środowiska wodne. Pozostałe dwie gromady to przywry (Trematoda) i tasiemce (Cestoda), które są pasożytami zwierząt (wodnych skorupiaków, ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków).
Płazińce prawdopodobnie pochodzą od parzydełkowców, a ich przodek był podobny do planuli (larwy parzydełkowców).
Ciała wszystkich płazińców przybierają wydłużony i spłaszczony grzbietobrzusznie kształt, dlatego zwierzęta te niejednokrotnie określa się mianem robaków płaskich, helmintówhelmintów.
Łacińska nazwa płazińców – Platyhelminthes – pochodzi od słów: (gr.) platús – płaski, (gr.) hélmins – robak.
Środowisko życia płazińców
Płazińce potrzebują do życia wilgotnego środowiska. W związku z tym, można je spotkać w glebie, wodzie słonej i słodkiej oraz w organizmach żywicieli.
Środowisko życia wirków (Turbellaria)
Wirki zasiedlają wiele środowisk. Występują głównie w środowiskach wodnych – w morzach i wodach słodkich, zarówno w jeziorach, jak i drobnych stawach, rzekach, górskich potokach i wolno płynących strumieniach oraz gorących źródłach z wodą do temperatury 45°C. W morzach bytują głównie w strefie dennej (bentosowej), natomiast w wodach słodkich są obecne również w otwartej toni wodnej (pelagialu).
Morskie wirki często występują w towarzystwie parzydełkowców lub w zaroślach protistów roślinopodobnych. Gatunki z rodzaju Stylochus można spotkać we wnętrzach muszli zamieszkałych przez pustelniki (Paguroidea). Niektóre gatunki wiodą najprawdopodobniej pasożytniczy tryb życia, np. Castradella granea znaleziona w komorze lęgowej ośliczki wodnej (Asellus aquaticus), czy też Varsoviella kozminskii pasożytująca na skrzelach kiełża (Gammarus ischnus).
Niewielka liczba gatunków żyje na lądzie. Zwykle chronią się one przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych, np. wśród opadłych liści, na podmokłych łąkach oraz wśród mchów.
Środowisko życia przywr (Trematoda)
Przywry są gatunkami wyłącznie pasożytniczymi. Bytują we wnętrzu ciał swoich żywicieliżywicieli (np. wewnątrz naczyń krwionośnych czy jamy brzusznej) lub na powierzchni ich skóry. W związku ze środowiskiem życia u przywr przeważa metabolizm beztlenowy.
Jeden gatunek przywry w zależności od stadium rozwojowego może być pasożytem różnych bezkręgowców (ślimaków) lub kręgowców (ryb, płazów, gadów i ssaków). Na przykład przywry kocie (Opisthorchis viverrini) w trakcie swojego cyklu życiowego atakują ślimaka z rodzaju zagrzebka (Bithynia) – jest to pierwszy żywiciel pośredniżywiciel pośredni, a następnie rybę z rodziny karpiowatych (Cyprinidae) – jest to drugi żywiciel pośredni. Żywicielem ostatecznymŻywicielem ostatecznym przywry kociej jest ssak: kot, pies, lis, rzadziej człowiek lub świnia.
Prawie wszystkie narządy żywiciela mogą być miejscem pasożytowania przywr, jeżeli nie przez osobniki dorosłe, to przez ich larwy. Najczęściej spotykane są w przewodzie pokarmowym i gruczołach z nim związanych. Dużą grupę stanowią także pasożyty krwi z rodziny Schistosomatidae.
Przywry występują również w płucach (np. Paragonimus westermani), a także workach powietrznych ptaków (np. Morishitium polonicum), nerkach (np. Paratanaisia bragai), zatokach nosa (np. Prouterina wescotti) oraz oczach (np. Philophthalmus gralli).
Rozmieszczenie geograficzne przywr jest ściśle związane z miejscem występowania ich żywicieli pośrednich i ostatecznych. W przypadku braku żywiciela pierwotnego może nastąpić przystosowanie do nowego żywiciela.
Środowisko życia tasiemców (Cestoda)
Tasiemce to pasożyty wewnętrznepasożyty wewnętrzne, w związku z czym procesy metaboliczne przebiegają u nich przeważnie bez udziału tlenu. Większość ich cyklu życiowego przebiega w ciałach kolejnych żywicieli.
Wyłącznie ich pierwsza larwa (onkosfera) żyje w środowisku zewnętrznym. Jest ona zamknięta w otoczkach jajowych lub w członie oderwanym od organizmu macierzystego i wydalonym z kałem. Do wyjątków należy koracydiumkoracydium gatunków z rodziny Diphyllobothriidae, które zostaje uwolnione z otoczek w środowisku wodnym i, jeśli nie zostanie połknięte przez żywiciela pośredniego, ginie po kilkunastu godzinach.
Tasiemce w trakcie rozwoju osobniczego kilka razy zmieniają środowisko życia, przechodząc ze środowiska zewnętrznego do kolejnych żywicieli: pośredniego (lub pośrednich) i ostatecznego. Żyją w ciele człowieka, a także innych kręgowców: ryb, płazów, gadów i ssaków. Także w ciele żywicieli pośrednich mogą zmieniać swoją lokalizację. W zależności od gatunku i etapu rozwoju bytują m.in. w przewodzie pokarmowym (np. dorosła postać tasiemca uzbrojonego (Taenia solium)), tkankach nerwowych i mięśniach (np. larwa cysticerkus tasiemca uzbrojonego (Taenia solium)).
Budowa ciała i funkcje życiowe płazińców
Ogólna budowa ciała płazińców
W rozwoju płazińców pojawia się mezodermamezoderma, zatem należą one do zwierząt trójwarstwowych (Triploblastica). U zwierząt tych wykształciły się narządy i ich układy. Ciało płazińców cechuje symetria dwuboczna, w związku z czym wyróżnia się w nim strony: grzbietową i brzuszną oraz przednią i tylną. Płazińce to zwierzęta acelomatyczne – nie mają wtórnej jamy ciała. Wolne przestrzenie w ich ciele wypełnia parenchymaparenchyma.
Parenchyma jest tkaną łączną, znajduje się między worem powłokowo‑mięśniowym a narządami. Ma charakter syncytium, w którym występuje wiele jąder komórkowych. Pełni liczne funkcje, do których zalicza się:
przyswajanie i magazynowanie pokarmu;
wydalanie ubocznych produktów przemiany materii;
regenerację.
Pokrycie ciała i ruch
Ciało płazińców pokryte jest worem powłokowo‑mięśniowym zbudowanym z jednowarstwowego nabłonka i kilku warstw włókien mięśniowych. U wirków występują mięśnie okrężne, skośne i podłużne. U tasiemców – jedynie mięśnie podłużne i okrężne.
Nabłonek różni się budową u poszczególnych gromad płazińców. Żyjące w akwenach śródlądowych i morskich wirki poruszają się bardzo aktywnie, dlatego komórki ich nabłonka mają rzęski, a ciało pokrywa śluz wytwarzany przez komórki gruczołowe. Rzęski odgrywają rolę podczas ruchu – pędzą wodę ku tyłowi, dając wirkom napęd do przodu. Śluz chroni ciało przed urazami oraz zmniejsza opór wody, ułatwiając poruszanie się. Niektóre wirki wykształciły rabdityrabdity – ziarniste twory komórek nabłonka, które służą im do obrony. Rabdity są także wykorzystywane w celu ataku na zdobycz – polujący wirek wyrzuca je w kierunku ofiary.
Nabłonek pasożytniczych płazińców wytwarza oskórekoskórek. Jest on niewrażliwy na uszkodzenia mechaniczne i działanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym zwierząt, na których pasożytują płazińce. To zabezpieczenie przed strawieniem w organizmie żywiciela zapewnia im syncytiumsyncytium (tegument) – wielojądrowe, zlane ze sobą komórki nabłonka. Syncytium ma ochronną otoczkę z glikoprotein – węglowodanów połączonych z białkami, tworzących glikokaliks. Nabłonek tasiemców i przywr nie jest orzęsiony i nie występują w nim komórki gruczołowe.
Odżywianie
Układ nerwowy
Wirki trawią substancje pokarmowe na dwa sposoby: zewnątrzkomórkowo (w gardzieli i świetle jelita) oraz wewnątrzkomórkowo (w komórkach jelita). Trawienie zewnętrzne jest możliwe dzięki gruczołom jadowym i ślinowym uchodzącym do gardzieli. Częściowo strawiony pokarm trafia stamtąd do jelita, którego komórki wydzielają enzymy trawienne. Rozłożony pokarm zostaje wchłonięty przez komórki nabłonka jelitowego na drodze fagocytozy.
Wydalanie i osmoregulacja
Wymiana gazowa i krążenie u płazińców
Formy pasożytnicze oddychają beztlenowo, a wirki – tlenowo. U zwierząt tych nie wykształcił się układ oddechowy. Do wymiany gazowej dochodzi bezpośrednio przez całą powierzchnię ciała, bez udziału wyspecjalizowanych narządów.
Płazińce nie mają układu krążenia. Substancje odżywcze rozprowadzane są przez płyn, w którym zanurzone są komórki parenchymy.
Rozmnażanie i rozwój
Płazińce najczęściej rozmnażają się płciowo, u wielu gatunków wirków, obok rozrodu płciowego, występuje rozród bezpłciowy, który polega na podziale poprzecznym, w wyniku którego odradzają się brakujące narządy.
Wirki przechodzą rozwój prosty, a tasiemce i przywry rozwój złożony.
Rozwój prosty zachodzi, gdy forma młodociana różni się od dorosłej jedynie mniejszymi rozmiarami i niezdolnością do rozrodu. W rozwoju tym nie występuje stadium larwy i poczwarki.
W rozwoju złożonym forma młodociana (larwa) różni się od dorosłego osobnika niezdolnością do rozrodu, wymiarami, ale także budową, a często również środowiskiem życia i sposobem odżywiania się. Larwa opuszczająca jajo jest zdolna do samodzielnego życia.
Płazińce są obojnakamiobojnakami z zapłodnieniem wewnętrznym. Przeważa u nich zapłodnienie krzyżowezapłodnienie krzyżowe, które następuje gdy komórka jajowa i plemnik pochodzą od różnych osobników. Tasiemce wykazują zdolność do samozapłodnieniasamozapłodnienia (łączące się gamety pochodzą od tego samego osobnika).
Większość tasiemców jest w stanie regenerować się z głowy (skoleksuskoleksu) i okolicy szyi. Ta właściwość często komplikuje proces leczenia chorób pasożytniczych, ponieważ w wyniku leczenia może dojść do wyeliminowania tylko strobili (członowanego ciała tasiemca). Skoleks może pozostać przyczepiony narządami czepnymi do ściany jelita żywiciela.
Wirki znoszą ok. 200 jaj w ciągu całego swojego życia, podczas gdy w jednym tylko członie tasiemca znajduje się ok. 100 tys. jaj! Motylica wątrobowa (przedstawiciel przywr) wytwarza od 6 do 25 tys. jaj dziennie przez całe (trwające nawet 11 lat) życie.
Więcej o cyklach rozwojowych płazińców pasożytniczych w e‑materiale Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierzątCykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt.
Słownik
receptor wrażliwy na bodźce chemiczne pochodzące ze środowiska zewnętrznego (smakowe, węchowe) i bodźce wewnętrzne organizmu
(gr. hélmins – robak) nazwa grupy pasożytów zaliczanych do: płazińców, nicieni, kolcogłowów, nitnikowców
(łac. coracidium) pierwsze stadium larwalne bruzdogłowca szerokiego, orzęsiona larwa (onkosfera) zdolna do aktywnego pływania w wodzie
receptor wrażliwy na bodźce mechaniczne, tj. dotyk, ucisk, rozciąganie
(gr. mésos – środkowy; dérma – skóra) trzeci listek zarodkowy (środkowa warstwa komórek zarodka), który wytwarza się pomiędzy ekto- i endodermą w trakcie procesu gastrulacji
inaczej hermafrodyta; osobnik, który ma jednocześnie męskie i żeńskie narządy rozrodcze, dzięki którym może wytwarzać zarówno plemniki, jak i komórki jajowe
(gr. onkos – haczyk, spharia – kula) pierwsza, wylęgająca się z jaja postać larwalna tasiemców
wytwór naskórka wielu bezkręgowców (począwszy od płazińców) i niższych strunowców
regulacja stężenia wody lub roztworu przez komórkę lub organizm polegająca na przenikaniu wody z roztworu o niższym stężeniu do roztworu o stężeniu wyższym przez błonę półprzepuszczalną
pierwotna gąbczasta tkanka łączna wywodząca się z mezodermy, wypełniająca wnętrze ciała organizmów acelomatycznych; pełni rolę szkieletu osmotycznego, a jej inne funkcje to gromadzenie zapasów pokarmowych oraz rozprowadzanie produktów przemiany materii na drodze osmozy
organizm cudzożywny żyjący wewnątrz żywiciela, który stanowi dla pasożyta źródło pożywienia
(łac. relictus – pozostawiony) gatunek, który niegdyś miał szeroki zasięg występowania, jednak z powodu niekorzystnej zmiany warunków środowiskowych obszar ten znacznie się zawęził
pręcikowate twory załamujące światło i produkujące śluz; wytwarzane przez komórki gruczołowe nabłonka większości wirków
zapłodnienie komórki jajowej przez plemnik pochodzący z tego samego organizmu
główka, przednia część ciała tasiemców będąca narządem czepnym, wyposażona w przyssawki, haki, bruzdy
narządy zmysłu równowagi u wielu bezkręgowców i u osłonic
czynny metabolicznie nabłonek powłokowy ciała przywr i tasiemców
proces połączenia jąder komórki jajowej i plemnika pochodzących od różnych osobników; zachodzi u zwierząt, u których narządy rozrodcze męskie i żeńskie rozwijają się w jednym osobniku
zwierzę lub roślina (zwana też rośliną żywicielską), w których ciele żyje i z którego czerpie pożywienie inny organizm
żywiciel, w którym pasożyt rozmnażający się płciowo osiąga dojrzałość płciową i rozmnaża się
każdy żywiciel, w którego ciele pasożyt rozwija się przed osiągnięciem dojrzałości płciowej i przed rozmnażaniem płciowym; konieczny w rozwoju osobnika danego gatunku pasożyta