Typ płazińce (Platyhelminthes) dzieli się na trzy gromady. Pierwszą tworzą wolno żyjące wirki (Turbellaria). Zasiedlają one głównie środowiska wodne. Pozostałe dwie gromady to przywry (Trematoda) i tasiemce (Cestoda), które są pasożytami zwierząt (wodnych skorupiaków, ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków).

Płazińce prawdopodobnie pochodzą od parzydełkowców, a ich przodek był podobny do planuli (larwy parzydełkowców).

Ciała wszystkich płazińców przybierają wydłużony i spłaszczony grzbietobrzusznie kształt, dlatego zwierzęta te niejednokrotnie określa się mianem robaków płaskich, helmintówhelmintyhelmintów.

Płazińce potrzebują do życia wilgotnego środowiska. W związku z tym, można je spotkać w glebie, wodzie słonej i słodkiej oraz w organizmach żywicieli.

Wirki zasiedlają wiele środowisk. Występują głównie w środowiskach wodnych – w morzach i wodach słodkich, zarówno w jeziorach, jak i drobnych stawach, rzekach, górskich potokach i wolno płynących strumieniach oraz gorących źródłach z wodą do temperatury 45°C. W morzach bytują głównie w strefie dennej (bentosowej), natomiast w wodach słodkich są obecne również w otwartej toni wodnej (pelagialu).

RRe6wj9xdiIbR

Zdjęcie przedstawia wypławka alpejskiego. Posiada podłużne, brązowo‑zielone ciało, o tępo zakończonym przodzie, z dwoma wyraźnymi czułkami.

RqC6uLX089Kwh

Zdjęcie przedstawia wypławka białego. Posiada podłużne, półprzeźroczyste ciało, z widocznymi narządami o tępo zakończonym przodzie, z dwoma wyraźnymi czułkami.

Morskie wirki często występują w towarzystwie parzydełkowców lub w zaroślach protistów roślinopodobnych. Gatunki z rodzaju Stylochus można spotkać we wnętrzach muszli zamieszkałych przez pustelniki (Paguroidea). Niektóre gatunki wiodą najprawdopodobniej pasożytniczy tryb życia, np. Castradella granea znaleziona w komorze lęgowej ośliczki wodnej (Asellus aquaticus), czy też Varsoviella kozminskii pasożytująca na skrzelach kiełża (Gammarus ischnus).

Niewielka liczba gatunków żyje na lądzie. Zwykle chronią się one przed bezpośrednim działaniem promieni słonecznych, np. wśród opadłych liści, na podmokłych łąkach oraz wśród mchów.

R13c2tP6V1Dnk

Grafika przedstawia wypławka o jasnym, żółto‑białym ubarwieniu pośród opadłych liści.

RVfA8McAuGnct

Zdjęcie przedstawia wypławka lądowego spoczywającego na zielonym liściu. Ma on podłużne, żółte ciało pokryte podłużnymi czarnymi pasami, zakończone półokrągłą, spłaszczoną strukturą.

Przywry są gatunkami wyłącznie pasożytniczymi. Bytują we wnętrzu ciał swoich żywicieliżywicielżywicieli (np. wewnątrz naczyń krwionośnych czy jamy brzusznej) lub na powierzchni ich skóry. W związku ze środowiskiem życia u przywr przeważa metabolizm beztlenowy.

Jeden gatunek przywry w zależności od stadium rozwojowego może być pasożytem różnych bezkręgowców (ślimaków) lub kręgowców (ryb, płazów, gadów i ssaków). Na przykład przywry kocie (Opisthorchis viverrini) w trakcie swojego cyklu życiowego atakują ślimaka z rodzaju zagrzebka (Bithynia) – jest to pierwszy żywiciel pośredniżywiciel pośredniżywiciel pośredni, a następnie rybę z rodziny karpiowatych (Cyprinidae) – jest to drugi żywiciel pośredni. Żywicielem ostatecznymżywiciel ostatecznyŻywicielem ostatecznym przywry kociej jest ssak: kot, pies, lis, rzadziej człowiek lub świnia.

Prawie wszystkie narządy żywiciela mogą być miejscem pasożytowania przywr, jeżeli nie przez osobniki dorosłe, to przez ich larwy. Najczęściej spotykane są w przewodzie pokarmowym i gruczołach z nim związanych. Dużą grupę stanowią także pasożyty krwi z rodziny Schistosomatidae.

Rrq8NeIdiRRZD

Zdjęcie mikroskopowe przedstawia larwy przywry żylnej. Kształtem przypomina plemnik. W jej budowie możemy wyróżnić główkę oraz ogonek.

Przywry występują również w płucach (np. Paragonimus westermani), a także workach powietrznych ptaków (np. Morishitium polonicum), nerkach (np. Paratanaisia bragai), zatokach nosa (np. Prouterina wescotti) oraz oczach (np. Philophthalmus gralli).

Rg47FyA1Riako

Cztery zdjęcia ukazują przywrę. Na zdjęciu oznaczonym literą A jest podłużna forma przywry. Jej ciało jest zaokrąglone na końcach, na jednym końcu szersze, na drugim węższe. Na zdjęciu oznaczonym literą B są struktury zbudowane z podłużnych elementów zbudowanych z przylegających do siebie owali. Na ilustracji oznaczonej literą C jest zbliżenie na jeden z końców przywry - szerszy. Widoczne są pomarańczowe plamy oraz podłużne elementy. Na zdjęciu oznaczonym literą D jest zbliżenie na okrągły element z kreską biegnącą w głąb.

Rozmieszczenie geograficzne przywr jest ściśle związane z miejscem występowania ich żywicieli pośrednich i ostatecznych. W przypadku braku żywiciela pierwotnego może nastąpić przystosowanie do nowego żywiciela.

RktaMxC4HDzGp

Grafika przedstawia motylicę wątrobową. Jej czerwone ciało o liściastym zarysie jest spłaszczone. Przód ciała jest silnie zwężony, na jego szczycie znajduje się otwór gębowy.

Tasiemce to pasożyty wewnętrznepasożyt wewnętrznypasożyty wewnętrzne, w związku z czym procesy metaboliczne przebiegają u nich przeważnie bez udziału tlenu. Większość ich cyklu życiowego przebiega w ciałach kolejnych żywicieli.

Wyłącznie ich pierwsza larwa (onkosfera) żyje w środowisku zewnętrznym. Jest ona zamknięta w otoczkach jajowych lub w członie oderwanym od organizmu macierzystego i wydalonym z kałem. Do wyjątków należy koracydiumkoracydium, koracidiumkoracydium gatunków z rodziny Diphyllobothriidae, które zostaje uwolnione z otoczek w środowisku wodnym i, jeśli nie zostanie połknięte przez żywiciela pośredniego, ginie po kilkunastu godzinach.

Tasiemce w trakcie rozwoju osobniczego kilka razy zmieniają środowisko życia, przechodząc ze środowiska zewnętrznego do kolejnych żywicieli: pośredniego (lub pośrednich) i ostatecznego. Żyją w ciele człowieka, a także innych kręgowców: ryb, płazów, gadów i ssaków. Także w ciele żywicieli pośrednich mogą zmieniać swoją lokalizację. W zależności od gatunku i etapu rozwoju bytują m.in. w przewodzie pokarmowym (np. dorosła postać tasiemca uzbrojonego (Taenia solium)), tkankach nerwowych i mięśniach (np. larwa cysticerkus tasiemca uzbrojonego (Taenia solium)).

RYJuNAY3r6ILE

Zdjęcie przedstawia prostokątne, białe segmenty ciała tasiemca na tkance

W rozwoju płazińców pojawia się mezodermamezodermamezoderma, zatem należą one do zwierząt trójwarstwowych (Triploblastica). U zwierząt tych wykształciły się narządy i ich układy. Ciało płazińców cechuje symetria dwuboczna, w związku z czym wyróżnia się w nim strony: grzbietową i brzuszną oraz przednią i tylną. Płazińce to zwierzęta acelomatyczne – nie mają wtórnej jamy ciała. Wolne przestrzenie w ich ciele wypełnia parenchymaparenchymaparenchyma.

Parenchyma jest tkaną łączną, znajduje się między worem powłokowo‑mięśniowym a narządami. Ma charakter syncytium, w którym występuje wiele jąder komórkowych. Pełni liczne funkcje, do których zalicza się:

• przyswajanie i magazynowanie pokarmu;

• wydalanie ubocznych produktów przemiany materii;

• regenerację.

Ciało płazińców pokryte jest worem powłokowo‑mięśniowym zbudowanym z jednowarstwowego nabłonka i kilku warstw włókien mięśniowych. U wirków występują mięśnie okrężne, skośne i podłużne. U tasiemców – jedynie mięśnie podłużne i okrężne.

Nabłonek różni się budową u poszczególnych gromad płazińców. Żyjące w akwenach śródlądowych i morskich wirki poruszają się bardzo aktywnie, dlatego komórki ich nabłonka mają rzęski, a ciało pokrywa śluz wytwarzany przez komórki gruczołowe. Rzęski odgrywają rolę podczas ruchu – pędzą wodę ku tyłowi, dając wirkom napęd do przodu. Śluz chroni ciało przed urazami oraz zmniejsza opór wody, ułatwiając poruszanie się. Niektóre wirki wykształciły rabdityrabdityrabdity – ziarniste twory komórek nabłonka, które służą im do obrony. Rabdity są także wykorzystywane w celu ataku na zdobycz – polujący wirek wyrzuca je w kierunku ofiary.

Nabłonek pasożytniczych płazińców wytwarza oskórekoskórekoskórek. Jest on niewrażliwy na uszkodzenia mechaniczne i działanie enzymów trawiennych w przewodzie pokarmowym zwierząt, na których pasożytują płazińce. To zabezpieczenie przed strawieniem w organizmie żywiciela zapewnia im syncytiumsyncytium, tegumentsyncytium (tegument) – wielojądrowe, zlane ze sobą komórki nabłonka. Syncytium ma ochronną otoczkę z glikoprotein – węglowodanów połączonych z białkami, tworzących glikokaliks. Nabłonek tasiemców i przywr nie jest orzęsiony i nie występują w nim komórki gruczołowe.

Formy pasożytnicze oddychają beztlenowo, a wirki – tlenowo. U zwierząt tych nie wykształcił się układ oddechowy. Do wymiany gazowej dochodzi bezpośrednio przez całą powierzchnię ciała, bez udziału wyspecjalizowanych narządów.

Płazińce nie mają układu krążenia. Substancje odżywcze rozprowadzane są przez płyn, w którym zanurzone są komórki parenchymy.

R15SvxQYlqklM1

Budowa układu rozrodczego wypławka białego (Dendrocoelum lacteum). U wypławka występuje zapłodnienie krzyżowe, które polega na wymianie męskich gamet między dwoma osobnikami. Po zapłodnieniu wypławek składa jaja w kokonach chroniących przed warunkami zewnętrznymi. Najczęściej są one umieszczane na liściach roślin wodnych.

Płazińce najczęściej rozmnażają się płciowo, u wielu gatunków wirków, obok rozrodu płciowego, występuje rozród bezpłciowy, który polega na podziale poprzecznym, w wyniku którego odradzają się brakujące narządy.

Wirki przechodzą rozwój prosty, a tasiemce i przywry rozwój złożony.

Rozwój prosty zachodzi, gdy forma młodociana różni się od dorosłej jedynie mniejszymi rozmiarami i niezdolnością do rozrodu. W rozwoju tym nie występuje stadium larwy i poczwarki.

W rozwoju złożonym forma młodociana (larwa) różni się od dorosłego osobnika niezdolnością do rozrodu, wymiarami, ale także budową, a często również środowiskiem życia i sposobem odżywiania się. Larwa opuszczająca jajo jest zdolna do samodzielnego życia.

Płazińce są obojnakamiobojnakobojnakami z zapłodnieniem wewnętrznym. Przeważa u nich zapłodnienie krzyżowezapłodnienie krzyżowezapłodnienie krzyżowe, które następuje gdy komórka jajowa i plemnik pochodzą od różnych osobników. Tasiemce wykazują zdolność do samozapłodnieniasamozapłodnieniesamozapłodnienia (łączące się gamety pochodzą od tego samego osobnika).

R1R2trbEuw4Kj

Grafika przedstawia dojrzały człon tasiemca z elementami układu rozrodczego. W jego budowie możemy wyróżnić podłużne kanały wydalnicze. Po całym segmencie luźno rozrzucone są jądra. Przedsionek płciowy wychodzący na zewnątrz segmentu połączony jest z prąciem. Od prącia odchodzi pochwa połączona z jajnikami oraz nasieniowód.

Więcej o cyklach rozwojowych płazińców pasożytniczych w e‑materiale Cykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierzątPVTDJxUDpCykle rozwojowe płazińców pasożytniczych człowieka i zwierząt.

Słownik