Jan Błoński Duch powieści i wąs Stalina

Gra znaczeniami, którą uprawia Huelle, jest – rzecz jasna – najzupełniej świadoma. Historię Dawidka opowiada on tak, aby wszystko wyjaśnić: rozsypane na początku fakty składają się stopniowo na ściśle dopasowaną całość. Ale jednocześnie tak, aby nie wyjaśnić niczego: jeśli nie da się powiedzieć, kim był naprawdę Weiser, to dlatego po prostu, że nie można orzec, jaki jest „naprawdę” świat. Huelle podpisuje się więc – całkiem po swojemu – pod opinią Kundery, mówiącego, że „duchem powieści jest duch złożoności”.

bło Źródło: Jan Błoński, Duch powieści i wąs Stalina, „Tygodnik Powszechny” 1987, nr 44.

Paweł Huelle Weiser Dawidek

Właściwie jak to się stało, że poznaliśmy Weisera? Widzieliśmy go wcześniej nieraz, chodził do tej samej szkoły co my, biegał po tym samym podwórku i kupował w tym samym sklepie Cyrsona lepkie butelki z oranżadą, które dorośli nazywali krachlami. Nigdy jednak nie uczestniczył w naszych zabawach, stojąc z boku i najwyraźniej nie mając ochoty być jednym z nas. Kiedy graliśmy w piłkę na trawie obok pruskich koszar, zadowalał się milczącym kibicowaniem, a kiedy spotykaliśmy go na plaży w Jelitkowie, mówił, że nie umie pływać, i szybko znikał w tłumie plażowiczów, jakby się tego wstydził. Spotkania te były krótkie i beztreściowe, co odpowiadało jego fizjonomii. Był niewielkiego wzrostu, bardzo chudy i lekko przygarbiony, miał przy tym chorobliwie białą cerę, dla której jedynym godnym uwagi kontrastem były nienaturalnie duże, szeroko otwarte i bardzo ciemne oczy. Dlatego chyba wyglądał tak, jakby czekał na kogoś lub coś, co przyniesie mu złą nowinę. Mieszkał ze swoim dziadkiem pod jedenastką, a na drzwiach do ich mieszkania widniała żółta tablica z napisem „A. Weiser. Krawiec”. I to było właściwie wszystko, co mogliśmy o nim powiedzieć, zanim przyszło lato tamtego roku, zapowiadane majowymi chrabąszczami i ciepłym wiatrem z południa. Więc jak to się stało, że poznaliśmy Weisera?

wei Źródło: Paweł Huelle, Weiser Dawidek, Londyn 1992, s. 10.

Paweł Huelle Weiser Dawidek

Jeżeli wszystko ma swój początek, to w tym wypadku musiał to być dzień Bożego Ciała, który przypadał wyjątkowo późno. W kurzu i spiekocie czerwcowego przedpołudnia szliśmy w procesji oddzieleni od proboszcza Dudaka grupą ministrantów i świeżo komunikowanych trzeciaków, śpiewając jak wszyscy:

Witaj Jezu, Synu Mary‑i,

Tyś jest Bóg prawdziwy w świętej Hosty‑i

i patrząc na ruchy kadzielnicy z nieukrywanym nabożeństwem. Bo najważniejsza była kadzielnica (...) ze złotej blachy na grubym łańcuchu tego samego koloru i woń kadzidła, drażniąca nozdrza, ale też dziwnie mdła i łagodna. W nieruchomym powietrzu obłoki te utrzymywały się, długo nie zmieniając kształtu, a my przyspieszaliśmy kroku, następując poprzednikom na pięty, by schwytać je, zanim rozpłyną się w nicość.

I wtedy właśnie zobaczyliśmy Weisera po raz pierwszy w roli dla niego charakterystycznej, roli, którą sam sobie wybrał, a następnie narzucił nam wszystkim, o czym, rzecz jasna, nie mogliśmy nic wiedzieć. Tuż przed ołtarzem, który rokrocznie wznoszony był obok naszego domu, proboszcz Dudak zamachał potężnie kadzielnicą, wypuszczając wspaniały obłok, na który czekaliśmy z drżeniem i napięciem. A kiedy szary dym opadł, zobaczyliśmy Weisera stojącego na małym wzgórku po lewej stronie ołtarza i przypatrującego się wszystkiemu z nieukrywaną dumą. To była duma generała, który odbiera defiladę. Tak, Weiser stał na wzgórku i patrzył, jakby wszystkie bractwa, śpiewy, sztandary, obrazy i wstęgi były przygotowane specjalnie dla niego, jakby nie było innego powodu, dla którego ludzie przemierzali ulice naszej dzielnicy z zawodzącym śpiewem na ustach. Dzisiaj wiem ponad wszelką wątpliwość, że Weiser musiał być taki zawsze, a wtedy, gdy opadł kadzidlany dym, wyszedł jedynie z ukrycia, ukazując nam po raz pierwszy swoje prawdziwe oblicze. Nie trwało to zresztą długo. Gdy rozwiała się ostatnia smuga kadzidlanego zapachu i umilkły słowa pieśni intonowanej piskliwym głosem proboszcza Dudaka, a tłum ruszył dalej do samego kościoła, Weiser zniknął z pagórka i nie towarzyszył nam już. Jaki bowiem generał podąża za oddziałami po skończonym przeglądzie?

wei1 Źródło: Paweł Huelle, Weiser Dawidek, Londyn 1992, s. 11–12.

Małgorzata Parzych „Weiser Dawidek” jako klucz do twórczości Pawła Huelle

Jan BłońskiJan BłońskiJan Błoński, recenzując Weisera Dawidka, wskazał odczytanie tej powieści jako paraboli o Polsce lat osiemdziesiątych [...]. Lektura powieści Huellego potwierdziła zasygnalizowane przez Błońskiego możliwości czytania tej książki jako powieści obyczajowej i inicjacyjnejpowieść inicjacyjnainicjacyjnej. Obydwie te perspektywy okazały się wstępem do odczytania Weisera Dawidka jako książki o historii PRL‑u oraz wtajemniczeniu młodych ludzi w dorosłość, co w rzeczywistości Polski lat osiemdziesiątych oznaczało także inicjację w przeszłość, między innymi w te obszary dziejów Gdańska, które były przez komunistów ukrywane pod nośnymi hasłami propagandowymi o powrocie do macierzy. Potwierdziła się też sugestia Błońskiego, by historię Dawida Weisera interpretować jako opowieść o „Solidarności”.

2 Źródło: Małgorzata Parzych, „Weiser Dawidek” jako klucz do twórczości Pawła Huelle, Białystok 2015, s. 22.