System polityczny Szwajcarii można określić mianem parlamentarno‑komitetowego (system konwentu – rządów Zgromadzenia). Ze względu jednak na jego specyfikę, polegającą na znacznej roli i niezależności kantonówkantonkantonów i gmin, bywa także określany jako system parlamentarno‑kantonalny. System ten oparty jest przede wszystkim na instytucjach demokracji bezpośredniej.

Demokracja bezpośrednia

Demokracja bezpośredniademokracja bezpośredniaDemokracja bezpośrednia jest realizowana za pomocą dwóch instrumentów: inicjatywy ludowej oraz referendumreferendumreferendum. Instytucje te wykorzystywane są zarówno na szczeblach lokalnych (tj. w kantonach i gminach), jak i na forum federalnym.

W Szwajcarii właściwie każda ustawa federalna i lokalna może być poddana pod referendum, które pozwala obywatelom zweryfikować decyzję parlamentu na szczeblu ogólnokrajowym i zmusić instytucje ustawodawcze do modyfikacji danego aktu. Jest to więc specyficzna forma społecznej kontroli władzy przedstawicielskiej, z którą muszą liczyć się rządzący i elity polityczne.

W Szwajcarii funkcjonują dwa rodzaje referendum: obligatoryjne oraz fakultatywne.

Referendum fakultatywne jest efektem zgłoszenia weta ludowegoweto ludoweweta ludowego. Zwołuje się je w celu wyrażenia sprzeciwu wobec rozwiązań przyjętych w obowiązującym systemie prawa. Instytucja ta jest stosowana przeciwko uchwalonemu aktowi prawnemu. Za jego przeprowadzeniem musi opowiedzieć się 50 tys. osób lub co najmniej osiem kantonów. Wymagana liczba podpisów pod wnioskiem o przeprowadzenie referendum musi być zebrana w okresie 100 dni od ogłoszenia (publikacji) w Dzienniku Federalnym (Bundesblatt) tekstu aktu prawnego będącego przedmiotem głosowania.

Drugą formą szwajcarskiej demokracji bezpośredniej jest inicjatywa ludowainicjatywa ludowainicjatywa ludowa, której przedmiotem może być całkowita lub częściowa rewizja Konstytucji Federalnej. Zmiana ustawy zasadniczej może być zaproponowana przez 100 tys. obywateli uprawnionych do głosowania, którzy w ciągu 18 miesięcy zbiorą wymagane podpisy. Wyróżnia się: inicjatywę ludową mającą na celu przyjęcie nowej konstytucji oraz inicjatywę umożliwiającą wniesienie poprawek konstytucyjnych (kontrprojekt).

Ostatnim elementem demokracji bezpośredniej w Szwajcarii jest  zgromadzenie ludowe. Jest to swego rodzaju zebranie uprawnionych obywateli, którzy gromadzą się na wolnym powietrzu na centralnym placu kantonu (Landsgemeindeplatz), aby debatować i decydować o najważniejszych dla kantonu kwestiach. Przedmiotem każdego zgromadzenia ludowegozgromadzenie ludowezgromadzenia ludowego są sprawy istotne dla mieszkańców. Każdy uczestnik ma możliwość zabrania głosu w debacie. Głosowanie odbywa się przez podniesienie ręki i każdorazowo jest traktowane jako referendum o charakterze obligatoryjnym.

Z powodów praktycznych Landsgemeinde zniesiono we wszystkich kantonach z wyjątkiem dwóch – Glarus i Appenzell Innerrhoden, gdzie nadal jest najwyższą instytucją polityczną na szczeblu kantonalnym.

Do kompetencji zgromadzenia należą m.in. uchwalanie budżetu gminy i zatwierdzanie jego wykonania, istotnymi zadaniami są uchwalanie podatków, wybór władz gminnych i nadzór nad ich działalnością oraz przyjmowanie sprawozdań z działalności organów gminnych.

Dzięki tym specyficznym instrumentom demokracji bezpośredniej i ich częstemu stosowaniu Szwajcarzy prawdziwie są suwerenem mającym głos w każdej ważnej kwestii. Tak duży wpływ grup interesów i obywateli na organy władzy nie znajduje odpowiednika w żadnym innym państwie na świecie.

Legislatywa

Władzę ustawodawczą, wyrażającą się w uchwalaniu poprawek do konstytucji i ustaw, sprawuje dwuizbowy parlament, zwany Zgromadzeniem Federalnym. Powoływany jest na czteroletnią kadencję, składa się z Rady Narodu (Narodowej – izba niższa) i Rady Kantonów (izba wyższa).

Deputowani do Rady Narodowej wybierani są w wyborach powszechnych i proporcjonalnych. Okręgami wyborczymi do Rady Narodowej są kantony, a liczba wybieranych przez nie deputowanych powinna być, zgodnie z zasadą równości wyborów, proporcjonalna do liczby mieszkańców.

Deputowani do Rady Kantonów wybierani są na okres od roku do czterech lat, w zależności od kantonu, przez zgromadzenia ustawodawcze poszczególnych kantonów. Każdy kanton wybiera po dwóch reprezentantów do izby wyższej, natomiast mniejsze kantony – jednego reprezentanta.

Zgromadzenie Federalne

System polityczny Szwajcarii funkcjonuje przede wszystkim na zasadzie suwerenności narodu realizowanej przez instytucje demokracji bezpośredniej. Dlatego dla realizacji zasady demokratyzmu ustroju nie jest konieczne zachowanie tradycyjnego monteskiuszowskiego trójpodziału władzy (obywatele nie oddają za dużo władzy w ręce przedstawicieli, nie muszą więc ich tak bardzo kontrolować), a w jego miejsce realizowana jest zasada jednolitości władzy państwowej, skupionej w rękach parlamentu, mającego przewagę w strukturze organów władzy państwowej.

Dwuizbowość parlamentu ma duże znaczenie ze względu na federalną strukturę państwa. Parlament tworzą Rada Narodowa (reprezentanci narodu) i Rada Kantonów (reprezentanci kantonów). W Zgromadzeniu Federalnym obie izby są równorzędne, co oznacza, że procedurę legislacyjną może wszcząć każda izba. Do zaakceptowania ustawy jest konieczna zgodność obydwu izb, co świadczy o wadze kantonów w procesie podejmowania decyzji na szczeblu konfederacji.

Wszystkie organy państwa działają w granicach prawa i w dobrej wierze, a ich kompetencje są podzielone między władze federalne i kantonalne. Pierwsze z tych władz wypełniają tylko te zadania, które wyraźnie przekazuje im konstytucja, a spory kompetencyjne rozwiązuje się przez rokowania lub mediacje. Oba szczeble władzy wzajemnie się przenikają, ale każdy kanton ma własne organy, konstytucję i prawo. Jest to rodzaj zdecentralizowanego federalizmu opartego na zasadzie subsydiarności.

Egzekutywa

Funkcję rządu pełni Rada Federalna. W jej skład wchodzi siedmiu ministrów i pełni ona rolę bardziej koordynatora (komitetu wykonawczegokomitet wykonawczykomitetu wykonawczego parlamentu) niż klasycznego rządu znanego z innych państw demokratycznych. Organ ten jest powoływany na cztery lata przez Zgromadzenie Narodowe.

Rada Federalna jest organem kolegialnym, co oznacza, że każda wiążąca decyzja musi zapaść na posiedzeniu, na którym obecni są wszyscy członkowie, a głosowanie poprzedzone jest dyskusją.

Z powodu mnogości zadań parlament powołuje departamenty federalne, będące odpowiednikami ministerstw z szefami departamentów na czele, z których każdy jest jednocześnie członkiem Rady Federalnej. Działalność departamentów podlega kontroli i krytyce parlamentu, a konkretnie – jego fachowych komisji.

Do zadań szwajcarskiego rządu należy:

• troska o sprawy zagraniczne, w tym o kwestię neutralności;

• sprawy wewnętrzne i bezpieczeństwo, w którego zakres wchodzi zwierzchnictwo nad armią;

• sprawowanie nadzoru nad działaniem wszystkich urzędników administracji federalnej.

Rada nie funkcjonuje jako klasyczny rząd, ponieważ nie odpowiada politycznie przed parlamentem (brak instytucji wotum nieufności). Parlament ogranicza się jedynie do kontroli i krytyki rządu oraz jego posunięć. Konstytucja nie przewiduje możliwości udzielenia rządowi wotum nieufności. Brak odpowiedzialności politycznej ma uzasadnienie w systemie kooperacji partii politycznych reprezentowanych w rządzie i w dążeniu do konsensusu.

Szwajcarski system polityczny jest wyjątkowy nie tylko pod względem nietypowego dla państw europejskich rozwiązania sposobu funkcjonowania egzekutywy, ale także ze względu na sposób konstruowania Rządu Federalnego. Sposób ten pozostaje w ścisłym związku z regulacjami dotyczącymi funkcjonowania szwajcarskiego systemu partyjnego.

Konkurencyjność polityczną zachowuje się jedynie w fazie wyborów, jest ona natomiast zawieszana w sferze rządzenia. Szwajcaria jest demokracją konsensualną. Rząd, czyli siedmioosobowa Rada Federalna, nie jest tworzony na podstawie przetargów partyjnych.

Zasady te nazywa się „magiczną formułą”, a konieczność znajdowania w tak powstałym rządzie rozwiązań konsensualnych – konkordancjąkonkordancjakonkordancją.

Judykatywa

Najwyższą władzę sądowniczą pełni powoływany na pięcioletnią kadencję Trybunał Federalny, będący najwyższą instancją federacji w sprawach karnych, cywilnych, administracyjnych i konstytucyjnych.

Zadaniem Trybunału jest zapewnianie jednolitego stosowania prawa federalnego w poszczególnych kantonach. Jest on też niezależną instytucją pełniącą funkcję administracyjnego organu nadzoru nad federalnymi sądami pierwszej instancji: Federalnego Sądu Karnego, Federalnego Sądu Administracyjnego i Federalnego Sądu Patentowego.

Słownik