Przemysł obejmuje głównie produkcję opartą na surowcach i materiałach przetworzonych. Jest to wytwarzanie dóbr na skalę masową i z użyciem urządzeń mechanicznych. Więcej informacji o przemyśle znajdziesz w lekcjach „Kryteria podziału i funkcje przemysłuPctKRTWvuKryteria podziału i funkcje przemysłu” oraz „Rozwój przemysłu i jego przemianyPhW4yCwSVRozwój przemysłu i jego przemiany”. Światowy przemysł cechuje się nierównomiernym rozmieszczeniem ośrodków związanych z przemysłem. Koncentruje się głównie w miejscach, w których istnieją dogodne warunki do rozwoju tej dziedziny. Czynniki lokalizacji przemysłu są przeróżne. Więcej na temat lokalizacji i czynników wpływających na rozmieszczenie przemysłu znajdziesz w e‑materiałach „Czynniki przyrodnicze lokalizacji przemysłuPlhENRNHoCzynniki przyrodnicze lokalizacji przemysłu” oraz „Czynniki pozaprzyrodnicze lokalizacji przemysłuP12nCzxGoCzynniki pozaprzyrodnicze lokalizacji przemysłu”.

Na świecie istnieje kilka obszarów, na których przemysł miał szczególnie korzystne warunki rozwojowe. Skupiska działalności przemysłowej z definicji nazywane są okręgami przemysłowymiokręg przemysłowyokręgami przemysłowymi. Aby miejsce koncentracji przemysłu można było nazwać okręgiem, musi ono posiadać wymienione niżej cechy:

• składa się z siatki zakładów przemysłowych – z zasady okręgi przemysłowe tworzone są w miejscu nagromadzenia licznych ośrodków przemysłowych,

• potencjał wytwórczy skupia się na niewielkim obszarze, gdzie cała powierzchnia okręgu przemysłowego jest stosunkowo duża,

• obszar okręgu przemysłowego jest silnie zurbanizowany,

• zakłady przemysłowe wchodzące w skład okręgu ściśle ze sobą współpracują,

• obszar koncentracji różnych gałęzi przemysłu jest silnie ze sobą powiązany przestrzenie, technicznie i ekonomicznie,

• ludność zamieszkująca obszar okręgu przemysłowego w znaczącym odsetku zatrudniona jest w przemyśle.

Charakterystyczną cechą przemysłu jest jego nierównomierne rozmieszczenie. Przykładem tego rozmieszczenia jest jego kilkadziesiąt skupisk wyraźnie widocznych na mapie świata.

Okręgi przemysłowe ze względu na główną przyczynę odpowiadającą za rozwój koncentracji przemysłu na danym obszarze dzielimy na:

• surowcowe – czyli o genezie surowcowej. Okręgi te powstały i rozwijają się dzięki eksploatacji złóż mineralnych, głównie rud węgla, żelaza i metali nieżelaznych. W okręgach tych rozwija się przede wszystkim przemysł paliwowy, energetyczny, hutniczy, chemiczny, metalowy i przemysł maszynowy;

• transportowe (portowe) – okręgi powstałe na skrzyżowaniu ciągów komunikacyjnych. Rozwijające się ze względu na dogodne położenie komunikacyjne, gwarantujące łatwy dowóz surowców i wywozów towarów gotowych. W strukturze okręgów transportowych dominuje hutnictwo, przemysł maszynowy, petrochemia i przemysł chemiczny;

• miejskie (wielkomiejskie) – czyli okręgi powstałe dzięki ogromnym zasobom siły roboczej i dostępowi do potężnych rynków zbytu. Struktura gałęziowa tych okręgów skupia się głównie na niechłonnych surowcowo branżach, m.in. na przemyśle elektromechanicznym, środków transportu, farmaceutycznym, perfumeryjno‑kosmetycznym, odzieżowym i poligraficznym;

• poligenetyczne – okręgi o zróżnicowanej genezie. Okręgi te łączą w sobie poprzednio wymienione czynniki, decydujące o ich powstaniu i rozwoju;

Donbas – Donieckie Zagłębie Węglowe – surowcowy

Okręg przemysłowy znajdujący we wschodniej Ukrainie i południowo‑zachodniej Rosji. Głównymi ośrodkami miejskimi tego obszaru są: Donieck – uznawany za nieoficjalną stolicę tego skupiska przemysłu, Makiejewka, Gorłówka, Jenakijewe, Kadijewka, Ałczewsk, Chrustalnyj oraz Konstantynówka. Przemysł w okręgu donieckim opiera się na wydobyciu węgla kamiennego, żelaza i niklu. Przez obecność surowców najbardziej rozwiniętymi gałęziami przemysłu są:

• hutnictwo, którego głównymi ośrodkami są: Donieck, Jenakijewe, Kramatorsk, Mariupol,

• przemysł elektromaszynowy w Kramatorsku i Gorłówce,

• przemysł spożywczy w Donbasie,

• produkcja paliw płynnych,

• przemysł spożywczy, głównie produkcja środków piorących.

RPIrx2erBEhzl

Zdjęcie przedstawia płaski teren, przez który płynie rzeka. Na pierwszym planie nad rzeką jest wyrobisko. W tle na drugim brzegu rzeki są liczne zabudowania.

Keihin – transportowy

Jest największym obszarem przemysłowym w Japonii. Leży nad Zatoką Tokijską. Główne ośrodki miejskie to: Tokio, Kawasaki, Jokohama i Chiba. Zamieszkuje w nim, w porównaniu do innych obszarów metropolitalnych, najwięcej ludzi na świecie (ok. 30 mln). Obszar charakteryzuje się nowoczesną infrastrukturą komunikacyjną. Dominującymi gałęziami przemysłu są: przemysł maszynowy i środków transportu, chemiczny i petrochemiczny, elektroniczny i elektrotechniczny, włókienniczy i spożywczy. Ośrodek rozwija się prężnie głównie dzięki swojemu położeniu.

R12wVyOxrCHZA

Zdjęcie przedstawia widok z lotu ptaka na teren przemysłowy położony nad zbiornikiem wodnym. Teren jest rozległy. Znajdują się na nim liczne kominy, zbiorniki, budynki. Z kominów unosi się dym.

Londyński – wielkomiejski

Znajduje się w Europie, w najstarszym kraju przemysłowym świata – Wielkiej Brytanii. Nazwa obszaru pochodzi od głównego ośrodka miejskiego, Londynu. Swoją genezę okręg zawdzięcza występowaniu dużej ilości wykwalifikowanej siły roboczej, dostępowi do ogromnych rynków zbytu i napływającego kapitału. Obecnie okręg ten jest największym na wyspie. Duże znaczenie ma baza edukacyjna (Uniwersytet Cambridge). Obszar ten jest bardzo dynamiczny pod względem rozwojowym. Dominują tu: przemysł elektroniczny i przetwórstwa danych, elektrotechniczny, lekki (włókienniczy, odzieżowy, obuwniczy) i chemiczny. Obszar ten nie wykorzystuje zaplecza surowcowego, gdyż koncentracja nowoczesnych przemysłów skupia się głównie na wysoko wykwalifikowanej kadrze pracowniczej.

R1GF6Wc1ed6iY

Zdjęcie przedstawia widok na miasto z lotu ptaka. Nad miastem wschodzi słońce. Przez środek miasta płynie rzeka - tworzy zakola. Na jej lewym i prawym brzegu jest gęsta zabudowa miasta.

Rz996sNFLtDZc

Zdjęcie przedstawia duże miasto z gęstą zabudową. Po lewej stronie zdjęcia jest rzeka, przez którą prowadzi most.

Okręg Północno‑Wschodni, nazywany również Nadatlatyckim – poligenetyczny

Znajduje się na północno‑wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. Głównie ośrodki miejskie tego okręgu to: Filadelfia, Nowy Jork, Boston, Baltimore oraz Newark. Okręg przemysłowy zbudowano na podstawie działalności wydobywczej, po restrukturyzacji rozwija się dzięki dostępności wysoko wykwalifikowanej kadry i wielu rynków zbytu. Obecne są tu złoża węgla kamiennego, rud żelaza, manganu, cynku i ołowiu w paśmie górskim Appalachów. Obecnie wytwarza się tu automaty przemysłowe, kompletne linie technologiczne, biotechnologiczne, dominuje wyrób dóbr precyzyjnych. W strukturze gałęziowej obszaru przeważa przemysł petrochemiczny, elektroniczny, poligraficzny i fonograficzny.

RiGiUrc7Xkbna

Zdjęcie satelitarne przedstawia obszar dużego miasta nocą. Liczne światła wskazują na gęstą zabudowę. Pomiędzy podłużnymi pasmami lądu jest woda.

Największe obszary przemysłowe na świecie

Analizując rozmieszczenie produkcji przemysłowej na świecie, można wyróżnić kilka różniących się od siebie regionów, gdzie przemysł, dzięki występującym tam warunkom, rozwinął się spektakularnie.

Są to:

• Europa Środkowo‑Wschodnia – kraje tego regionu przodują w przemyśle ciężkim, który po wieloletnim wykorzystaniu potrzebuje restrukturyzacji; kraje Europy Środkowo‑Wschodniej mają ogromny potencjał przemysłowy;

• państwa najbardziej rozwinięte gospodarczo: Stany Zjednoczone, Japonia i Europa Zachodnia; państwa te zajmują się głównie przemysłem high‑tech;

• Azja Południowo‑Wschodnia - państwa skupiające swoją produkcję przemysłową na elektronice; posiadają ogromny kapitał przemysłowy w postaci zasobów ludzkich – tania siła robocza;

• kraje Bliskiego Wschodu - na ich terenie wydobywa się ropę naftową i gaz ziemny – najważniejsze surowce w światowym przemyśle;

• Rosja, Chiny, państwa Ameryki Łacińskiej i Afryki – państwa z bogatym zapleczem surowcowym; na ich terenie wzrasta wydobycie poszczególnych złóż, na których oparty jest przemysł.

Słownik