Rozwój zarodkowy zwierząt może mieć różny przebieg i zachodzić w różnych środowiskach. Młode osobniki mogą powstawać w jajach lub rozwijać się wewnątrz organizmu matki.

JajorodnośćjajorodnośćJajorodność to najpowszechniejsza forma rozrodu w świecie zwierząt. Wiąże się z wykształceniem specjalnych osłon, w których rozwija się zarodek. Jajorodne są już niektóre płaszczki i rekiny, składające jaja w wodzie (niektóre z nich są jednak jajożyworodne lub żyworodne i dochodzi u nich do zapłodnienia wewnętrznego). Samice ryb i płazów składają do wody jaja (komórki jajowe), które zostają zapłodnionezapłodnieniezapłodnione plemnikami samca zawartymi w wydalanym przez niego mleczu. Niektóre ryby i płazy opiekują się potomstwem, jednak należy to do rzadkości. Większość stosuje strategię życiową (rozrodczą) typu r – składają tak duże ilości jaj, że nawet strata ich części nie jest zagrożeniem dla przetrwania gatunku.

R1JyeXhy9aqgU

Fotografia przedstawia żabę z gatunku pętówka babienica. Samiec posiada kolor brunatny w ciemniejsze plamy. Ma krótkie kończyny przednie i dłuższe tylne, służące do skakania. Jego głowa ma trójkątny kształt oraz parę wyłupiastych, bursztynowych oczu. Posiada owinięty dookoła swoich tylnych nóg skrzek w postaci sznura, który wcześniej złożyła samica. Skrzek stanowią niewielkie, kuliste jaja w czarnym kolorze.

Właściwe jaja – takie, z którymi mamy najczęściej styczność – są składane przez owodniowców. Gady, ptaki i ssaki stekowce (kolczatka i dziobak) to organizmy, w których jajach występują błony płodowebłony płodowebłony płodowe. Chronią one zarodek przed uszkodzeniem, a ponadto zapewniają wymianę gazową i dostęp pokarmu na czas rozwoju.

Osłony jajowe mogą być zmineralizowane aragonitem (żółwie) lub kalcytem (krokodylowate i ptaki). Błoną bezpośrednio łączącą się z wewnętrzną powierzchnią osłony jaja jest kosmówka. Zapewnia ona wymianę gazową pomiędzy rozwijającym się organizmem a środowiskiem zewnętrznym. Niezależnie od tego, czy mamy do czynienia z otoczonymi wapienną skorupką jajami ptaków czy ze skórzastymi osłonami jaj gadzich, zawsze znajdują się w nich drobne pory. Umożliwiają one przepływ tlenu (ze środowiska do jaja) i dwutlenku węgla (z jaja na zewnątrz).

Drugą błoną płodową jest owodnia, która otaczając zarodek, tworzy wypełnioną płynem jamę owodni. Zapewnia ona zarodkowi stabilne środowisko niezbędne dla jego rozwoju.

Trzecia błona płodowa to omocznia. Są w niej odkładane zbędne produkty przemian metabolicznych zarodka. Jama tej błony stopniowo się wypełnia, zwiększając swoją objętość.

W jaju znajduje się połączona z zarodkiem kula żółtkowa. Otaczająca ją błona tworzy pęcherzyk żółtkowy, który zwiera materiał zapasowy dla rozwijającego się organizmu. Pęcherzyk z czasem zmniejsza swoją objętość. Po zakończeniu rozwoju zarodka, tuż przed opuszczeniem jaja, błony tracą z nim połączenie i przylepiają się do wewnętrznej powierzchni osłony jaja.

Jajorodne kręgowce składają jaja w otaczającym środowisku i zapewniają im optymalną temperaturę inkubacji. Samice mogą owijać się wokół złożonych jaj (węże) i w przypadku spadku temperatury ogrzewać je ciepłem wywołanym falami skurczów przebiegających przez ich ciało. Krokodylowate budują kopce z butwiejących i gnijących szczątków roślinnych, które – rozkładając się – podnoszą temperaturę kopca. Jeżeli kopiec nadmiernie się nagrzeje, samica może go rozkopać, co obniży temperaturę. Po wylęgu młodych przenosi je w pysku do zbiornika wodnego i przez pewien czas się nimi opiekuje. Większość samic jaszczurek i żółwi kilka tygodni po zapłodnieniu składa jaja do wykopanej norki. Do inkubacji zarodków wystarczy temperatura otoczenia i odpowiednia wilgotność podłoża.

Rko7v3qeNAIwQ

Na zdjęciu znajdują się żółwie wodne tuż po wykluciu, które kierują się ku morzu. Żółwie mają czarne skorupy z białymi pasami ciągnącymi się od głowy do ogona. Zwierzęta posiadają niewielkie głowy, spore kończyny przednie oraz mniejsze tylne. Znajdują się na piasku, kierują się w stronę spienionej, płytkiej wody.

Niektóre gatunki jaszczurek są jajożyworodnejajożyworodnośćjajożyworodne. Jaja nie zostają złożone, a inkubacja przebiega w drogach rodnych samicy. W momencie składania jaj młode rozrywają osłony i wydostają się na zewnątrz. Czasem może dochodzić do zaniku osłon jajowych i powstania pseudołożyska, łączącego rozwijający się organizm z matką. Zjawisko jajożyworodności związane jest z miejscem występowania gatunku. Jaszczurka żyworodna występująca na południu Europy składa jaja do wykopanej norki. Jaszczurki tego gatunku występujące na północy kontynentu lub wysoko w górach inkubują jaja w swoim ciele, aby podnieść temperaturę rozwijającego się zarodka.

R1IsZuuQrbghG

Ilustracja przedstawia jaszczurkę żyworodną siedząca na drewnianym pomoście. Jaszczurka ma podłużną głowę z czarnymi oczami, długie ciało oraz długi, wąski ogon. Z obu jej stron odchodzą symetrycznie dwie pary krótkich nóżek. Skóra jaszczurki ma kolor brązowy, z jasnymi, wąskimi szlaczkami biegnącymi wzdłuż ciała.

ŻyworodnośćżyworodnośćŻyworodność jest zjawiskiem charakterystycznym dla ssaków. Komórka jajowa zostaje zapłodniona w drogach rodnych samicy. Zapłodnienie poprzedzone zostaje zaplemnieniemzaplemnieniezaplemnieniem – wprowadzeniem plemników do pochwy samicy narządem kopulacyjnym samca, czyli prąciem. U ssaków niższych płód rozwija się w torbie lęgowej samicy. U łożyskowców rozwój zarodka i płodu zachodzi w macicy samicy. Zarodek implantuje się w śluzówce macicy, a rozwijający się organizm łączy się z ciałem matki za pomocą łożyska.

Łożysko dostarcza zarodkowi substancji odżywczych i gazów oddechowych. Współtworzy je część matczyna – błony śluzowe macicy – oraz część płodowa – kosmówka i omocznia (łożysko kosmówkowo‑omoczniowe) lub kosmówka i pęcherzyk żółtkowy (łożysko kosmówkowo−żółtkowe). Płód otacza worek owodniowy wypełniony płynem owodniowym. Po zakończeniu ciąży worek płodowy pęka, z szyjki macicy odchodzi czop śluzowy i zaczyna się poród. Młode ssaki pozostają pod opieką dorosłych, a pierwszym pokarmem, którym się odżywiają, jest mleko matki.

Słownik