Czy filozofia jest nauką?

Analizując metody filozofii, można zastanowić się, czy filozofia jest nauką. Co by to miało znaczyć? Myśląc o nauce, bardzo często mamy na myśli dyscypliny takie jak biologia, chemia czy fizyka. Są to tzw. nauki ścisłe. Zajmują się one badaniem faktów i ich wyjaśnianiem. Nauki te posługują się metodą eksperymentalną, czyli za pomocą doświadczeń sprawdzają, czy dana teoria dobrze wyjaśnia jakieś zjawisko, czy też nie.

W dziejach filozofii istnieli myśliciele, którzy uważali, że metodologia nauk ścisłych powinna być kryterium naukowości wiedzy. Pozytywiści – bo o nich mowa – uważali, że jedynie taka wiedza ma sens, którą można w sposób empiryczny sprawdzić. Wszystko inne, ich zdaniem, nie jest warte uwagi.

Oczywiste jest, że tak wąskie definiowanie nauki wyklucza większą część koncepcji filozoficznych. Dla przykładu, filozofii Immanuela Kanta nie da się sprawdzić przy pomocy badań laboratoryjnych. Nie taki był też sens tej filozofii. Kant stawiał sobie za cel nie tyle stworzenie naukowego opisu świata, ale bardziej tego, w jaki sposób ten świat poznajemy i co o nim sensownie możemy powiedzieć. Filozofia, w jego ujęciu, była zatem refleksją o naszej wiedzy i jej granicach.

RqCmAD5cET9Zu1

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna ma krótkie, zaczesane na bok, ciemne włosy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma małe, okrągłe, druciane okulary. Ubrany jest w garnitur, koszulę.

Pytanie o to, czy filozofia jest nauką, jest z natury swojej filozoficzne. Dla działalności naukowej charakterystyczne jest to, że wytwarza ona specjalistyczny język oraz stosuje określoną metodę. Jak już wspomniano, język jest istotnym filozoficznym narzędziem.

Oczywiście wielość koncepcji filozoficznych oznacza, że ciężko wskazać na jedną, uniwersalną metodę filozofowania. To co charakterystyczne dla metodycznego uprawiania filozofii, to fakt, że każdy może przeprowadzić daną argumentacjęargumentargumentację samodzielnie. Zarówno Platon, pisząc dialogi, jak i Kartezjusz, pisząc swoją słynną rozprawę, zakładał, że jego czytelnik będzie w stanie przeczytać, zrozumieć i zgodzić się z jego argumentacją. Założeniem każdej filozoficznej koncepcji jest przekonanie, że stoją za nią solidne argumenty, które każdy – po przeanalizowaniu – będzie mógł uznać za wiążące. Filozofowanie polega zatem na argumentacji.

Czy zawsze mam prawo do własnej opinii?

Warto pamiętać, że argumentowanie nie polega tylko na przedstawianiu własnego zdania. Często można spotkać się z przekonaniem, że każdy ma prawo do swojej opinii. Oczywiście, każdy z nas ma prawo lubić daną książkę lub jej nie lubić albo zgadzać się lub nie zgadzać z jakąś wypowiedzią. Jest to rodzaj wolności myśli, którą posiada każdy człowiek.

Należy jednak pamiętać, że opinia bez uzasadnienia nie jest zbyt wiele warta – szczególnie w filozofii. Platon nie napisał bowiem, że istnieją idee, bo taka jest jego opinia. Podobnie Kartezjusz odkrył zasadę „myślę, więc jestem” nie dlatego, że taką miał opinię. Oboje do tej opinii w jakiś sposób doszli i w jakiś sposób ją uzasadniali.

Argumentowanie to taki rodzaj wypowiedzi, który polega na przedstawieniu jakiejś tezy oraz udowodnieniu jej za pomocą argumentów. Istnieją różne rodzaje argumentów, a ich badaniem zajmuje się retorykaretorykaretoryka.

Obiektywizm i subiektywizm

RhOQjMgdDHDlZ1

Zdjęcie przedstawia marmurową płaskorzeźbę. W ramce o kształcie rombu siedzi na ławie młoda kobieta. Kobieta ma długą suknię, w prawej ręce trzyma miecz, w lewej tarczę.

Argumenty, by były przekonujące, powinny być obiektywne. Oznacza to, że są one bezstronne, niezależne od tego, kto je wypowiada. Tylko dzięki temu mogą one zostać uznane przez drugą osobę. Przykładowo możemy argumentować, że kłamstwo jest czasami dopuszczalne, odwołując się do zdarzenia lub okoliczności, które podziela nasz rozmówca. Tylko obiektywne kryterium pozwala na prowadzenie racjonalnej rozmowy.

Przeciwieństwem obiektywizmu jest subiektywizm – stanowisko, wedle którego podanie takiego obiektywnego kryterium jest niemożliwe, a wszelkie argumenty mają charakter stronniczy.

Czy mam więc prawo do własnej opinii? Tak, ale zawsze powinienem zadbać, by opinia ta posiadała uzasadnienie.

Nurty i paradygmaty w filozofii

Mimo że filozofia jest działalnością abstrakcyjną, to filozofowie nie działają w próżni. Na sposób uprawiania filozofii wpływają warunki społeczne i polityczne, a także moda. To dlatego możemy mówić o różnych szkołach filozoficznych lub też próbować wskazywać trendy filozoficzne.

Do opisu różnych nurtów filozofii pomocne będzie pojęcie paradygmatuparadygmatparadygmatu. Pochodzi ono z refleksji nad historią nauki. Pojęcie to oznacza zbiór założeń, które stanowią podstawy danej dziedziny nauki. Nauka nie rozwija się bowiem w sposób przypadkowy. Badacze prowadzą swoje działania, przyjmując (świadomie lub nie) pewne założenia, przekonania o słuszności pewnych teorii, a także same pojęcia.

Założenia, które stoją u podstaw paradygmatu, nie są zbyt często kwestionowane przez praktykę badawczą. Stanowią raczej ramę, w ramach której dana dyscyplina się rozwija. Przykładem może być teoria geocentryczna, według której Ziemia znajduje się w centrum wszechświata. Przez stulecia astronomowie nie podważali tego założenia i prowadzili obserwacje przyjmując taką właśnie wizję świata. Oczywiście z czasem coraz więcej obserwacji podważało dominujące założenia. Doszło wtedy do rewolucji naukowej i zmiany paradygmatu na inny – heliocentryczny.

RbQd8d3OSsqbU1

Zdjęcie przedstawia portret mężczyzny w średnim wieku. Mężczyzna jest lekko łysiejący, ma wysokie czoło. Jego włosy są krótkie, przylegają do głowy. Jego nos jest duży. Mężczyzna ma duże okulary w ciemnych, plastikowych oprawkach. Ubrany jest w garnitur, koszulę. Pod szyją ma zawiązany krawat.

Podobne zmiany można zaobserwować w historii filozofii, chociaż należy pamiętać, że jest to jednak uproszczenie. Podane nurty w filozofii występowały od samego jej początku, chociaż z różnym natężeniem.

Pierwszy paradygmat w filozofii miał charakter ontologiczny. Był to dominujący sposób uprawiania filozofii w starożytności i średniowieczu. W tym paradygmacie filozofowie pytali przede wszystkim o to, jaki jest świat, czyli co istnieje. Było to główne pytanie, z jakim zmagali się Platon, Arystoteles czy św. Tomasz.

Kolejnym paradygmatem był mentalistyczny i wiązał się z rozwojem refleksji epistemologicznych. Począwszy od Kartezjusza filozofowie zastanawiali się bardziej nad tym, co mogę wiedzieć i czy w ogóle mogę poznać świat. Dominującym przedmiotem refleksji był więc nie byt, ale charakter ludzkiej wiedzy.

RmLhLPu2EnWwT1

Zdjęcie przedstawia starszego mężczyznę. Mężczyzna jest łysiejący. Włosy przylegają mu do głowy. Mężczyzna ma pociągłą twarz. Uśmiecha się. Ma gęste, siwe brwi, oczy głęboko osadzone. Mężczyzna ma wąsy i krótką brodę hiszpankę. Jest ubrany w kraciastą koszulę i marynarkę.

Kolejny zwrot w filozofii nastąpił na początku XX wieku, kiedy wzrosło filozoficzne zainteresowanie językiem jako medium komunikacji i refleksji. Od tego czasu mowa o paradygmacie lingwistycznym. Filozofowie, którzy działali w tym nurcie, zwracali szczególną uwagę na analizę języka – zarówno języka logiki, jak i języka potocznego. Pytali nie o to, jaki jest świat, nie o to, czy mogę świat zrozumieć, ale o to, czy nasze wypowiedzi mają w ogóle sens. Niektórzy filozofowie dochodzili przy tym do wniosku, że tradycyjne problemy filozoficzne są problemami sztucznymi. Wynikają one z niezrozumienia natury języka.

Słownik