Przeczytaj
Dzieje ludzkości od Adama i Ewy do Abrahama
Księga Rodzaju przedstawia dzieje ludzkości od stworzenia Adama i Ewy do znalezienia się plemion izraelskich w Egipcie. Okres ten bywa dzielony na trzy części:
od powstania świata do przymierza Boga z Noem po potopie,
od czasów Noego do przymierza Boga z Abrahamem,
od czasów Abrahama do zamieszkania Żydów w Egipcie.
Pierwszą z nich można nazwać dziejami przedhistorycznymi, ponieważ wiedza o tych wydarzeniach nie opiera się na żadnych świadectwach. Natomiast Abraham miałby być tą ważną postacią biblijną, której działania można udokumentować. Efekty tych działań widzieli Żydzi spisujący Biblię i zamieszkujący ziemię kiedyś nazywaną KanaanKanaan a później Ziemią Obiecaną czy JudeąJudeą i IzraelemIzraelem. Wyjaśnienie powodów, dla których wybrali te tereny do życia, zawiera właśnie opowieść o losach Abrahama i jego potomstwa.
Historia Abrahama
Abraham występuje tylko w Biblii. Nie wspominają go żadne inne dokumenty starożytne. Nie znaczy to jednak, że jest postacią fikcyjną. Bibliści biorą pod uwagę fakt, że zawarte w Piśmie Świętym opowiadania pochodzą z różnych przekazów. Z tego powodu wśród uczonych trwają dyskusje na temat czasu, w którym żył Abraham – sytuuje się go między XXI a XV w. p.n.e.
Z większą dokładnością można określić drogę, jaką biblijny patriarchapatriarcha przebył do kraju Kanaan. Jeden z wersetów Księgi Rodzaju zawiera słowa, które Bóg miał powiedzieć do AbramaAbrama: Ja jestem Pan, który ciebie wywiodłem z Ur chaldejskiego
(Rdz 15, 7). Ur to miasto, które w drugim tysiącleciu p.n.e. należało do najważniejszych w południowej Babilonii. Tam mieszkał Abram, lecz prawdopodobnie jego rodzina wywodziła się z leżącego na północ od Ur CharanCharan. Z nieokreślonego powodu Abram z całym swym rodem wrócił do Charan. Właśnie wtedy usłyszał głos Boga, by porzucić ojczyste ziemie i pójść dalej. To wezwanie rozpoczęło długotrwałą wędrówkę, podczas której Abraham zamieszkiwał w różnych miejscach, m.in. w Hebronie, Negebie, a także w Egipcie.
W Biblii podkreśla się, że Abraham wyruszył w drogę na wyraźny rozkaz Boga, który wybrał go jako nosiciela Bożego błogosławieństwa dla wszystkich narodów: Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukaże. Uczynię bowiem z ciebie wielki naród. [...] Przez ciebie będą otrzymywały błogosławieństwa ludy całej ziemi
(Rdz 12, 1‑3). Abraham bezwarunkowo uwierzył słowu Boga i udał się na wędrówkę, pozostawiając dom i znane sobie ziemie. Zrobił tak, mimo że w jego czasach opuszczenie swojego klanu i znalezienie się w obcej przestrzeni oznaczało narażanie się na niechybną śmierć.
Głos Boga, który usłyszał Abraham, nakazał mu całkowicie zmienić swój los. Miał on najpierw opuścić znane sobie ziemie Babilonii, a następnie osiąść w jednym miejscu, a więc zrezygnować z wędrownego życia. Miał również odrzucić swoich dotychczasowych bogów i stać się wyznawcą tego Boga, który obiecał mu KanaanKanaan i liczne potomstwo.
Postawa absolutnego zawierzenia Bogu spowodowała, że nie tylko wśród wyznawców judaizmu, ale również wśród chrześcijan, muzułmanówmuzułmanów i bahaitówbahaitów Abraham stał się wzorem: pokazuje on, że prawdziwa wiara polega na całkowitym zaufaniu i gotowości odrzucenia wszystkiego na wezwanie Boga.
Relację między Bogiem a Abramem‑Abrahamem symbolizuje trasa, jaką przebył z Ur do Hebronu, gdzie zmarł. O zawierzeniu słowom Boga świadczy nie tylko wytrwałość Abrahama w trwającej kilkadziesiąt lat wędrówce, ale także fakt, że był gotów złożyć w ofierze swojego syna.
(2) rozstanie z bratem Lotem: „Lot, który szedł z Abramem, miał również owce, woły i namioty. Kraj nie mógł utrzymać ich obu, bo zbyt liczne mieli trzody; musieli więc się rozłączyć. A gdy wynikła sprzeczka (...) rzekł Abram do Lota: «Niechaj nie będzie sporu między nami, między pasterzami moimi a pasterzami twoimi, bo przecież jesteśmy krewni. Wszak cały ten kraj stoi przed tobą otworem. Odłącz się ode mnie!»”. (Rdz 13, 5-9), 6. Dolina Szawe Dolina Szawe – (1) obietnica wielkiego potomstwa: „I poleciwszy Abramowi wyjść z namiotu, rzekł: «Spójrz na niebo i policz gwiazdy, jeśli zdołasz to uczynić»; potem dodał: «Tak liczne będzie twoje potomstwo»” (Rdz 15,5).
(2) Zawarcie przymierza między Bogiem a Abramem: „Wtedy to właśnie Pan zawarł przymierze z Abramem, mówiąc: «Potomstwu twemu daję ten kraj, od Rzeki Egipskiej aż do rzeki wielkiej, rzeki Eufrat»” (Rdz 15, 18)., 7. Mamre Mamre – zapowiedź narodzin Izaaka: „O tej porze za rok znów wrócę do ciebie, twoja zaś żona Sara będzie miała wtedy syna”. (Rdz 18,10), 8. Moria Moria – polecenie złożenia Izaaka w ofierze: „Weź twego syna jedynego, którego miłujesz, Izaaka, idź do kraju Moria i tam złóż go w ofierze na jednym z pagórków, który ci wskażę” (Rdz 22,2)., 9. Hebron Hebron – śmierć Abrahama: „Zmarł w późnej, lecz szczęśliwej starości, sytości życia i połączył się ze swoimi przodkami” (Rdz 25,8). „Jego synowie, Izaak i Izmael, pochowali ojca w pieczarze Makpela, obok jego żony Sary” (Rdz 25,10).
Anonimowy XIX‑wieczny twórca tak przedstawił wędrówkę Abrahama i jego rodu do Kanaan. Obraz nie jest dokładnym odzwierciedleniem biblijnych słów. Co można uznać za malarski „naddatek” w stosunku do Księgi Rodzaju?
Rdz 12, 1–712. 1 Pan rzekł do Abrama: „Wyjdź z twojej ziemi rodzinnej i z domu twego ojca do kraju, który ci ukażę. 2 Uczynię bowiem z ciebie wielki naród, będę ci błogosławił i twoje imię rozsławię: staniesz się błogosławieństwem”. […] 4 Abram udał się w drogę, jak mu Pan rozkazał, a z nim poszedł i LotLot. Abram miał siedemdziesiąt pięć lat, gdy wyszedł z Charanu. 5 I zabrał Abram z sobą swoją żonę SarajSaraj, swego bratanka Lota i cały dobytek […]. Gdy zaś przybyli do Kanaanu, 6 Abram przeszedł przez ten kraj aż do pewnej miejscowości koło SychemSychem, do dębu MoreMore. […] 7 Pan, ukazawszy się Abramowi, rzekł: „Twojemu potomstwu oddaję właśnie tę ziemię”. Abram zbudował tam ołtarz dla Pana, który mu się ukazał.
Źródło: Rdz 12, 1–7, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 33.
Ephraim Moses Lilien (1874–1925) urodził się w rodzinie żydowskiej zamieszkałej na terenach dawnej Rzeczpospolitej. Przez pewien czas pobierał nauki u Jana Matejki. Duża część jego dokonań artystycznych została zainspirowana Starym Testamentem. Na jednej z grafik przedstawił Abrahama kontemplującego gwiazdy.
Rdz 17, 1–1917. 1 A gdy Abram miał dziewięćdziesiąt dziewięć lat, ukazał mu się Pan i rzekł do niego: „Jam jest Bóg Wszechmogący. Służ Mi i bądź nieskazitelny, 2 chcę bowiem zawrzeć moje przymierze pomiędzy Mną a tobą i dać ci niezmiernie liczne potomstwo”. 3 Abram padł na oblicze, a Bóg tak do niego mówił: 4 „Oto moje przymierze z tobą: staniesz się ojcem mnóstwa narodów. 5 Nie będziesz więc odtąd nazywał się Abram, lecz imię twoje będzie Abraham, bo uczynię ciebie ojcem mnóstwa narodów. 6 Sprawię, że będziesz niezmiernie płodny, tak że staniesz się ojcem narodów i pochodzić będą od ciebie królowie. […] 8 I oddaję tobie i twym przyszłym potomkom kraj, w którym przebywasz, cały kraj Kanaan, jako własność na wieki, i będę ich Bogiem”. […] 15 I mówił Bóg do Abrahama: „Żony twej nie będziesz nazywał imieniem Saraj, lecz imię jej będzie SaraSara. 16 Błogosławiąc jej, dam ci i z niej syna, i będę jej nadal błogosławił, tak że stanie się ona matką ludów i królowie będą jej potomkami”. 17 Abraham, upadłszy na twarz, roześmiał się; pomyślał sobie bowiem: „Czyż człowiekowi stuletniemu może się urodzić syn? Albo czy dziewięćdziesięcioletnia Sara może zostać matką?” […] 19 A Bóg mu na to: „[…] Żona twoja, Sara, urodzi ci syna, któremu dasz imię Izaak. Z nim też zawrę przymierze, przymierze wieczne z jego potomstwem, które po nim przyjdzie. […]
Źródło: Rdz 17, 1–19, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 36.
W Księdze Rodzaju nie nazywa się trzech gości Abrahama aniołami, ale tradycja przedstawia ich właśnie w takiej postaci. Współtworzył ją hiszpański malarz barokowy Juan Antonio de Frías y Escalante . Goście na jego obrazie posiadają skrzydła i wyglądają jak duchy niebiańskie. Warto jednak pamiętać, że w języku hebrajskim słowo anioł oznaczało posłańca.
Rdz 18, 1–1618. 1 Pan ukazał się Abrahamowi pod dębami MamreMamre, gdy ten siedział u wejścia do namiotu w najgorętszej porze dnia. 2 Abraham spojrzawszy dostrzegł trzech ludzi naprzeciw siebie. […] 8 Po czym, wziąwszy twaróg, mleko i przyrządzone cielę, postawił przed nimi, a gdy oni jedli, stał przed nimi pod drzewem. […] 9 Zapytali go: „Gdzie jest twoja żona, Sara?” - Odpowiedział im: „W tym oto namiocie”. 10 Rzekł mu [jeden z nich]: „O tej porze za rok znów wrócę do ciebie, twoja zaś żona Sara będzie miała wtedy syna”. Sara przysłuchiwała się u wejścia do namiotu […]. 11 Abraham i Sara byli w bardzo podeszłym wieku. Toteż Sara nie miewała przypadłości właściwej kobietom. 12 Uśmiechnęła się więc do siebie i pomyślała: „Teraz, gdy przekwitłam, mam doznawać rozkoszy, i mój mąż starzec?” 13 Pan rzekł do Abrahama: „Dlaczego to Sara śmieje się i myśli: Czy naprawdę będę mogła rodzić, gdy już się zestarzałam? 14 Czy jest coś, co byłoby niemożliwe dla Pana?” […]. 15 Wtedy Sara zaparła się, mówiąc: „Wcale się nie śmiałam” – bo ogarnęło ją przerażenie. Ale Pan powiedział: „Nie. Śmiałaś się!” 16 Potem ludzie ci odeszli i skierowali się ku Sodomie.
Źródło: Rdz 18, 1–16, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 37.
Dramatyczna historia o niedoszłym zabójstwie Izaaka stała się źródłem inspiracji wielu dzieł sztuki. Jedno z nich wykonał współczesny austriacki malarz i rzeźbiarz Adi Holzer.
Rdz 22, 1–1822. 1 A po tych wydarzeniachwydarzeniach Bóg wystawił Abrahama na próbę. Rzekł do niego: „Abrahamie!” A gdy on odpowiedział: „Oto jestem” – 2 powiedział: „Weź twego syna jedynego, którego miłujesz, Izaaka, idź do kraju MoriaMoria i tam złóż go w ofierze na jednym z pagórków, jakie ci wskażę”. 3 Nazajutrz rano Abraham osiodłał swego osła, zabrał z sobą dwóch swych ludzi i syna Izaaka, narąbał drzewa do spalenia ofiary i ruszył w drogę do miejscowości, o której mu Bóg powiedział. 4 Na trzeci dzień Abraham, spojrzawszy, dostrzegł z daleka ową miejscowość. 5 I wtedy rzekł do swych sług: „Zostańcie tu z osłem, ja zaś i chłopiec pójdziemy tam, aby oddać pokłon Bogu, a potem wrócimy do was”. 6 Abraham, zabrawszy drwa do spalenia ofiary, włożył je na syna swego Izaaka, wziął do ręki ogień i nóż, po czym obaj się oddalili. 7 Izaak odezwał się do swego ojca Abrahama: „Ojcze mój!” A gdy ten rzekł: „Oto jestem, mój synu” – zapytał: „Oto ogień i drwa, a gdzież jest jagnię na całopalenie?” 8 Abraham odpowiedział: „Bóg upatrzy sobie jagnię na całopalenie, synu mój”. I szli obydwaj dalej. 9 A gdy przyszli na to miejsce, które Bóg wskazał, Abraham zbudował tam ołtarz, ułożył na nim drwa i związawszy syna swego Izaaka położył go na tych drwach na ołtarzu. 10 Potem Abraham sięgnął ręką po nóż, aby zabić swego syna. 11 Ale wtedy Anioł Pański zawołał na niego z nieba i rzekł: „Abrahamie, Abrahamie!” A on rzekł: „Oto jestem”. 12 [Anioł] powiedział mu: „Nie podnoś ręki na chłopca i nie czyń mu nic złego! Teraz poznałem, że boisz się Boga, bo nie odmówiłeś Mi nawet twego jedynego syna”. 13 Abraham, obejrzawszy się poza siebie, spostrzegł barana uwikłanego rogami w zaroślach. Poszedł więc, wziął barana i złożył w ofierze całopalnej zamiast swego syna. 14 I dał Abraham miejscu temu nazwę Pan widziPan widzi […]. 15 Po czym Anioł Pański przemówił głośno z nieba do Abrahama po raz drugi: 16 „Przysięgam na siebie, wyrocznia Pana, że ponieważ uczyniłeś to, a nie oszczędziłeś syna twego jedynego, 17 będę ci błogosławił i dam ci potomstwo tak liczne jak gwiazdy na niebie i jak ziarnka piasku na wybrzeżu morza; potomkowie twoi zdobędą warownie swych nieprzyjaciół. 18 Wszystkie ludy ziemi będą sobie życzyć szczęścia [takiego, jakie jest udziałem] twego potomstwa, dlatego że usłuchałeś mego rozkazu”.
Źródło: Rdz 22, 1–18, [w:] Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, oprac. Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Benedyktynów Tynieckich, Poznań 1980, s. 40–41.
Słownik
królestwo Judy – państwo żydowskie powstałe po rozpadzie Izraela, który miał miejsce po śmierci Salomona; jego stolicą była Jerozolima; istniało od X do VI w. p.n.e.kraina nad Morzem Śródziemnym, której południową część zajęli potomkowie Abrahama i gdzie powstało starożytne państwo żydowskie
kraina nad Morzem Śródziemnym, której południową część zajęli potomkowie Abrahama i gdzie powstało starożytne państwo żydowskie
(gr. nomás - pasterski, koczownik) - człowiek prowadzący koczowniczy tryb życia
(hebr. Awot) – legendarni praojcowie ludzkości i Izraela; zalicza się do nich Abrahama, Izaaka i Jakuba, od których zaczyna się historia narodu żydowskiego oraz dzieje jego przymierza z Bogiem
Saraj to pierwsza żona Abrahama, matka Izaaka; imię Sara (hebr. Szarratu – Księżniczka) Bóg nadał jej po zawarciu przymierza z Abrahamem
państwo żydowskie, które powstało pod koniec XI w. p.n.e., po śmierci Salomona zostało podzielone na królestwo Judy (na południu) i królestwo Izraela (obejmujące północ dawnego kraju, z ważnymi ośrodkami w Betel i Dan)