Pseudonaukowe podwaliny Holokaustu

W środowisku nazistowskim plan wyeliminowania europejskich Żydów funkcjonował pod kamuflującą jego zbrodniczy charakter nazwą „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”. Współcześnie używamy słowa „Holokaust”, w biblijnym ujęciu nawiązującego do całopalnej ofiary składanej Bogu, lub terminu „Shoah” − po hebrajsku oznaczającego katastrofę. W języku polskim ich odpowiednik stanowi „Zagłada”.

Ważnym czynnikiem prowadzącym do Holokaustu był rasistowski charakter ideologii narodowosocjalistycznejnarodowy socjalizmideologii narodowosocjalistycznej, która nie tylko usprawiedliwiała, ale wręcz zalecała wykluczanie Żydów z życia społecznego, pozbawianie ich praw, a w końcowym etapie – mordowanie. W książce Mein Kampf (Moja walka) Adolf Hitler podkreślał, że życie społeczne regulują zasady obowiązujące w świecie przyrody. Powołując się na teorię ewolucji Karola Darwina, Hitler twierdził, że poszczególne gatunki (rasy) rywalizują ze sobą i tylko najsilniejsi przetrwają. W tak wyobrażonym świecie równość nie istniała, a dążenie do niej z góry skazane było na niepowodzenie. W hitlerowskiej hierarchii ras na samej górze znajdowali się najbardziej wartościowi AryjczycyAryjczykAryjczycy, a na najniższym szczeblu drabiny zaliczeni do „podludzi” Żydzi. Pozbawienie ich człowieczeństwa miało utwierdzać opinię publiczną w przekonaniu, że stanowią element niepożądany, wręcz niebezpieczny, a przemoc wobec nich czy nawet ich zabicie jest czymś moralnie uzasadnionym.

R14wQgDLmshfe

Fotografia przedstawia okładkę Mein Kampf z 1933 roku. Znajduje się na niej zdjęcie Adolfa Hitlera. Jest to jasnooki mężczyzna o ciemnych, zaczesanych na bok włosach, pod nosem posiada wąskie wąsy. Ubrany jest w garnitur i koszulę z ciemnym krawatem. Nad wizerunkiem mężczyzny widnieje biały napis: Adolf Hitler, okładkę książki przecina biały napis na czerwonym tle: Mein Kampf, a pod spodem mniejszą czcionką widnieje napis: Eher Verlag.

Zdaniem Hitlera powodzenie znacznej części społeczności żydowskiej, która wykonywała wolne zawody i odnosiła sukcesy w biznesie, było dziejową niesprawiedliwością. Pogląd ten padł na podatny grunt. Po przegranej I wojnie światowej w Niemczech panowało poczucie upokorzenia. Elitom politycznym oraz dużej części społeczeństwa trudno było pogodzić się z utratą statusu mocarstwa, oddaniem ważnych terytoriów i koniecznością spłacania wysokich kontrybucjikontrybucjakontrybucji. Hitler przekonywał, że porażka była bezpośrednim skutkiem zaburzenia równowagi społecznej − twierdził, że w trakcie wojny wystarczyło uśmiercić kilka tysięcy niemieckich Żydów, żeby odwrócić rozkład sił i przywrócić wiodącą rolę Niemców. Co więcej, aby scenariusz ten się nie powtórzył, należało osłabić globalną potęgę Żydów przez pozbawienie ich wpływów politycznych, gospodarczych, jak również kulturowych na świecie. Według Hitlera o ile rasy niższe, m.in. Słowianie, miały oddać Niemcom swoje ziemie i pracować na rzecz swoich panów, o tyle Żydów należało unicestwić, aby „oczyścić” ludzkie umysły z promowanych przez nich „szkodliwych” idei, takich jak komunizm, pacyfizm, liberalizm, demokracja i parlamentaryzm. Hitler uparcie kłócił się z pojawiającymi się w latach 20. i 30. XX w. teoriami agronomicznymiagronomiaagronomicznymi, w myśl których za pomocą odpowiednich ulepszeń technologicznych (jak np. tworzenie nowych rodzajów zbóż, stosowanie nawozów sztucznych i pestycydów, nawadnianie) można zwiększyć wysokość plonów i wyżywić ludzkość. Jego zdaniem Żydzi celowo głosili tego typu teorie, aby powstrzymać Niemców od zdobywania nowych terenów. Ponadto według Hitlera w tym czasie Żydzi (stanowiąc zaledwie 1 proc. całego społeczeństwa!) mieli przygotowywać ofensywę zmierzającą do unicestwienia narodu niemieckiego.

Kolonialne zapędy

Oprócz walki rasowej istotnym punktem w zbudowanej przez Hitlera ideologii była „przestrzeń życiowa” (niem. Lebensraum). Termin ten nawiązywał do nauk przyrodniczych − w języku polskim jego odpowiednik znajdujemy w słowie „siedlisko”. Hitler odnosił go do odpowiednio dużej powierzchni przypadającej na jednego człowieka, zapewniającej mu wysoką jakość życia. Ekspansja terytorialna miała przynieść Niemcom samowystarczalność gospodarczą i dobrobyt. Było to szczególnie ważne w obliczu utraty kolonii w AfryceAfrykaAfryce po I wojnie światowej. Próba ich odzyskania wymagałaby ogromnych nakładów finansowych, a do tego mogła doprowadzić do konfliktu z Brytyjczykami, dlatego Hitler nie zamierzał jej podejmować. Kolonialne zapędy Niemców miała więc zaspokoić Europa Wschodnia. Granice nowego germańskiego imperium sięgałyby Wołgi, obejmowałyby również ziemie wchodzące w skład Związku Sowieckiego. Według nazistów teren ten był swego rodzaju „naturalnym” kierunkiem podboju. W końcu mieszkali tu niżsi rasowo Słowianie oraz największa w Europie grupa „podludzi” − Żydzi. W narodowosocjalistycznych interpretacjach Słowianie – Polacy, Ukraińcy, Białorusini i Rosjanie – zostali zrównani z niewolnikami. Większość powinna umrzeć śmiercią głodową, a pozostali mieli pracować na rzecz osiedlających się na wschodzie Niemców. Najpierw jednak należało „uporać się” z Żydami.

Etapy Zagłady

Ideologia nazistowska od początku zakładała wykluczanie Żydów z życia publicznego, ich dyskryminację i zastraszanie oraz wyzysk. Przejawami tej polityki były m.in. bojkot sklepów żydowskichbojkot sklepów żydowskichbojkot sklepów żydowskich z kwietnia 1933 r., ustawy norymberskieustawy norymberskieustawy norymberskie z września 1935 r. oraz „noc kryształowanoc kryształowanoc kryształowa”. Sprawa skomplikowała się wraz z wybuchem wojny w 1939 r., kiedy pod okupacją niemiecką znalazło się największe skupisko europejskich Żydów. Momentem przełomowym okazała się rozpoczęta 22 czerwca 1941 r. wojna niemiecko‑sowiecka: masowe mordy dokonywane przez oddziały Wehrmachtu oraz posuwające się za nimi jednostki Einsatzgruppen. Ponieważ rozstrzeliwanie ogromnej liczby osób okazało się nieekonomiczne, a bezpośredni udział w zbrodni wywoływał negatywne skutki psychologiczne u sprawców, zdecydowano się na wykorzystanie innego sposobu zabijania. W sierpniu 1941 r. przystąpiono do prac modyfikacyjnych przy tzw. mobilnych komorach gazowych, a w grudniu tego roku odszedł pierwszy transport Żydów z getta łódzkiego do obozu zagłady w Kulmhof (Chełmno nad Nerem), gdzie urządzenia te zastosowano. Eksperymenty nad znalezieniem najbardziej skutecznego środka uśmiercającego w pomieszczeniach obozowych rozpoczęto jesienią 1941 r. w Auschwitz.

„Fabryki śmierci” spełniały swoje zadanie. W ciągu zaledwie jednego roku Niemcy zamordowali ok. 80 proc. Żydów przebywających w gettach na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W 1943 r. zlikwidowali ostatnie dzielnice żydowskie, a do lata 1944 r. przetrwało wyłącznie getto łódzkie. Nawet w obliczu nieuchronnej klęski prowadzili politykę eksterminacji ludności żydowskiej. Od maja do lipca 1944 r. w komorach gazowych nazistowskiego obozu Auschwitz‑Birkenau zginęła większość spośród 438 tys. deportowanych tam Żydów węgierskich. Wobec zbliżającej się armii sowieckiej hitlerowcy przystąpili do zacierania śladów swoich zbrodni. Rozbierali baraki, burzyli komory gazowe i krematoria, a więźniów ewakuowali, transportując ich do obozów w Rzeszy koleją lub zarządzając tzw. marsze śmierci. Spośród ok. 700 tys. więźniów, którzy je rozpoczęli, zginęło ok. 250 tys., w tym 100 tys. Żydów.

Straty osobowe ludności żydowskiej w nazistowskich ośrodkach zagłady na okupowanych ziemiach polskich w latach 1941–1945

Indeks dolny Źródło: Robert Szuchta, Piotr Trojański, Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów, Warszawa 2012, s. 230. Indeks dolny koniec_{Źródło: Robert Szuchta, Piotr Trojański, Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów, Warszawa 2012, s. 230.}

Indeks dolny Na podstawie danych z tabeli wskaż obóz, w którym zginęło najwięcej Żydów spoza okupowanych ziem polskich. Indeks dolny koniec_{Na podstawie danych z tabeli wskaż obóz, w którym zginęło najwięcej Żydów spoza okupowanych ziem polskich.}

Oprócz 6 mln Żydów (tyle liczy współcześnie populacja Danii) Niemcy zniewolili i zamordowali miliony innych ludzi: Cyganów, Polaków, żołnierzy sowieckich, ludzi niepełnosprawnych psychicznie i fizycznie, działaczy związków zawodowych, politycznych oponentów, homoseksualistów. Po wojnie czołowi nazistowscy przywódcy stanęli przed Międzynarodowym Trybunałem Wojskowym w Norymberdze, a w latach 1946−1949 przeprowadzono 12 procesów dodatkowych przed amerykańskimi trybunałami wojskowymi. Procesy sprawców Zagłady toczyły się w wielu krajach, także w Polsce. Do najbardziej znanych należy proces Adolfa Eichmanna, który odbywał się w Izraelu w roku 1971. Wielu zbrodniarzom udało się jednak uniknąć odpowiedzialności.

R1793bCm5hAhz

Czarno‑białe zdjęcie portretowe przedstawia Adolfa Eichmanna w stopniu podpułkownika ubranego w mundur SS. Wykonano je w 1942 roku. Jest to mężczyzna w średnim wieku o jasnych oczach i wąskim nosie. Na głowie ma nazistowską czapkę z czarnym daszkiem, wizerunkiem trupiej czaszki i symbolem Trzeciej Rzeszy; spod czapki wystają krótkie włosy. Mundur mężczyzny uszyty jest z jasnego materiału i zapinany na guziki, ma czarny kołnierz.

REe1iiUalCalh

Nagranie filmowe przedstawiające proces Adolfa Eichmanna w Izraelu.

Nagranie filmowe przedstawiające proces Adolfa Eichmanna w Izraelu.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DoLBYvV3j

Nagranie filmowe przedstawiające proces Adolfa Eichmanna w Izraelu.

Słownik

Słowa kluczowe

Holokaust, Zagłada, III Rzesza, Shoah, NSDAP, Adolf Hitler, Żydzi, antysemityzm, rasizm, kolonializm, getto, II wojna światowa

Bibliografia

P. Longerich, Konferencja w Wannsee. Droga do „ostatecznego rozwiązania”, tłum. B. Nowacki, Warszawa 2018.

M. Maranda, Nazistowskie obozy zagłady. Opis i próba analizy zjawiska, Warszawa 2002.

R. Rosenbaum, Wyjaśnianie Hitlera. W poszukiwaniu źródeł zła, tłum. A. Siewior‑Kuś, Warszawa 2001.

T. Snyder, Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie, tłum. B. Pietrzyk, Kraków 2015.

R. Szuchta, P. Trojański, Zrozumieć Holokaust. Książka pomocnicza do nauczania o zagładzie Żydów, Warszawa 2012.