Bezkręgowce jako grupa zwierząt ewolucyjnie starsza od kręgowców posiada prostsze mechanizmy odpornościowe. Z tego powodu mają prostsze mechanizmy odpornościowe. Ograniczają się one do odporności wrodzonejodporność wrodzonaodporności wrodzonej. Ich pierwszą i najważniejszą częścią są powłoki ciała, których zadaniem jest zatrzymanie patogenów na zewnątrz organizmu.

Kiedy powłoki zawiodą – patogeny napotkają kolejną linię obrony: komórki immunokompetentnekomórki immunokompetentnekomórki immunokompetentne obecne w płynach ciała bezkręgowców. Są nimi m.in. hemocyty i celomocyty (amebocyty, eleocyty), które mogą przeprowadzać fagocytozę patogenów oraz syntetyzować czynniki humoralnej, wrodzonej odpowiedzi immunologicznej.

Jednym z ważniejszych mechanizmów odpowiedzi humoralnej uczestniczących w eliminacji patogenów jest układ profenoloksydazy. Profenoloksydaza występuje w obrębie komórek immunokompetentnych. Wykrycie przez te komórki patogenów, a także zranienie lub przerwanie ciągłości tkanki uruchamia kaskadę reakcjikaskada reakcji kaskadę reakcji prowadzących do powstania substancji zaangażowanych w obronę organizmu. Do najważniejszych należą opsoniny, proteinazy oraz melanina.

Aktywacja profenoloksydazy wpływa dodatnio na obronę komórkową, poprzez wspomaganie fagocytozy oraz ułatwia leczenie zranień. Układ profenoloksydazy pełni funkcję podobną do funkcji układu dopełniaczaukład dopełniaczaukładu dopełniacza u kręgowców. Oba systemy należą do odpowiedzi wrodzonej, humoralnej.

Kręgowce mają bardziej rozbudowany układ immunologiczny od bezkręgowców, bo oprócz odporności wrodzonej mają też i nabytąodporność nabytanabytą.

Odporność wrodzona (nieswoista) kręgowców opiera się na podobnych mechanizmach jakie występują u bezkręgowców. Przede wszystkim są to bariery fizyczne (mechaniczne). Należy do nich skóra (naskórek, który jest wielowarstwowy i regularnie się złuszcza), komórki błon śluzowych układu oddechowego i pokarmowego oraz moczowo‑płciowego. Odporność wrodzona jest dodatkowo wspomagana wydzielinami takimi, jak łzy, ślina, pot, wydzielina gruczołów łojowych, soki żołądkowe – wszystkie one zawierają substancje niszczące obce bakterie, wirusy i inne cząsteczki. W skład odporności wrodzonej wchodzą też komórki układu immunologicznego: żerne – makrofagi, granulocyty i komórki dendrytyczne. Tak jak u bezkręgowców i tu komórki żerne przeprowadzają fagocytozę, usuwając z organizmu komórki bakteryjne i własne martwe komórki organizmu.

Słabą stroną odporności wrodzonej jest, że nie ma ona pamięci immunologicznej, czyli nie uczy się przeciwstawiania kolejnym, nowym zagrożeniom, np. nowym mutacjom wirusów. Taką zaletą wykazuje się za to oporność nabyta (swoista, adaptacyjna). Zapamiętuje pojawienie się nowego antygenu, dzięki czemu podczas kolejnego kontaktu z nim reakcja organizmu jest bardziej skuteczna.

Odpowiedź nabyta ma dwa mechanizmy działania. W odpowiedzi komórkowej zabijane są komórki z antygenem rozpoznanym przez limfocyty T. Mogą to być obce lub własne komórki, na przykład zainfekowane wirusem lub te, które dotknęły zmiany nowotworowe. W tej fazie główną rolę pełnią limfocyty cytotoksyczne. Litera T oznacza tutaj grasicę (ang. thymus) i odnosi się do miejsca ich dojrzewania.

Odpowiedź humoralna polega na wytworzeniu przeciwciał, które mają walczyć z rozpoznanym antygenem. Przeciwciała, czyli immunoglobiny, to białka, które mają zdolność wyeliminowania antygenu. Podczas odpowiedzi humoralnej limfocyty B namnażają się i dzielą. W ten sposób powstaje mnóstwo limfocytów, które wiedzą, jakiego przeciwciała potrzebuje organizm. Litera B oznacza tu szpik kostny (ang. bone marrow).

Limfocyty B, które po podzieleniu się tworzą mnóstwo przeciwciał, to plazmocyty. Te limfocyty B, które przeciwciał nie produkują, stanowią komórki pamięci immunologicznej. Jeśli dany antygen pojawia się w organizmie po raz pierwszy, uruchamia się pierwotna odpowiedź immunologiczna. Jeżeli zaś pojawił się już kiedyś, zostaje dzięki komórkom pamięci prędko rozpoznany – reakcja organizmu jest błyskawiczna, a liczba przeciwciał znacznie większa, dzięki czemu nie dochodzi do zachorowania. Ten proces to wtórna odpowiedź immunologiczna.

Rxe9sTcVwrGRT1

Grafika przedstawia makrofaga w powiększeniu mikroskopowym. Ma on kulistą, nieregularną powierzchnię oraz żółtą barwę.

Makrofagi są komórkami żernymi, których główną rolą w organizmie człowieka jest przeprowadzanie fagocytozy, czyli pochłaniania i niszczenia między innymi drobnoustrojów, mikroorganizmów oraz uszkodzonych, nieprawidłowych lub obumierających komórek. Odgrywają one bardzo istotną rolę w reakcji odpornościowej organizmu człowieka (zarówno wrodzonej, jak i nabytej), rozpoczynają i regulują proces zapalny, niszczą drobnoustroje, a także eliminują nieprawidłowe komórki (np. nowotworowe) i inicjują proces regeneracji tkanek.

Słownik