Przeczytaj
Sprzedaż urzędów za Henryka IV Burbona
Jednym ze sposobów zapewnienia koronie niezależności finansowej było oficjalne usankcjonowanie sprzedaży urzędów. Ich nabywcami byli z reguły wzbogaceni mieszczanie, którzy tym sposobem awansowali w szeregi szlachty, podnosząc swój społeczny prestiż. Zakupione urzędy podlegały dziedziczeniu, można też było je odsprzedawać, a ich posiadacze mieli uiszczać skarbowi królewskiemu corocznie 1/60 ich wartości. Pozytywną konsekwencją tego systemu był wzrost liczby urzędników związanych z władcą. Grupa ta w razie potrzeby mogła być przeciwstawiona arystokracjiarystokracji rodowej. Jednak urzędnicy dziedziczni nie zawsze pozostawali lojalni wobec korony i często trzeba było uciekać się do gróźb ograniczenia prawa dziedziczenia, by w ten sposób wymusić od nich dodatkowe opłaty.
Polityka kardynała Richelieu
Zabójstwo Henryka IV, dokonane w 1610 r. przez niezrównoważonego psychicznie zamachowca, oznaczało dla Francji najpierw niesprawne rządy regencyjnerządy regencyjne, a następnie walkę o dominację w otoczeniu Ludwika XIII. Zwycięsko wyszedł z niej kardynał Armand de Richelieu, który od 1624 r. piastował urząd pierwszego ministra.
Wśród głównych celów jego polityki znalazło się zniszczenie autonomii hugenockiejhugenockiej. Richelieu nie kierował się niechęcią wyznaniową, lecz względami państwowymi. Znajdujące się w rękach innowierców twierdze mogły bowiem stanowić punkty oporu wobec władzy. Zarządzane przez hugenockich urzędników i wielmożów miasta i terytoria były wyjęte spod władzy królewskiej i można na nich było werbować zaciężne armiezaciężne armie na wzór wojsk prywatnych biorących udział w wojnach religijnych. W latach 1627–1629 zbrojnie przywrócono zwierzchność królewską na terenach dotąd hugenockich. Kończący walki edykt łaski zawierał jednak gwarancję wolności sumienia.
Kolejnym celem Richelieu było uporządkowanie administracji poprzez podporządkowanie urzędników dziedzicznych funkcjonariuszom lojalnym wobec króla i kardynała. W tym celu stworzono urząd intendenta mianowanego przez władcę na określony czas i wyposażonego w ściśle wytyczone kompetencje. Nie było to posunięcie popularne, protestowali przeciw niemu zarówno arystokraci, jak i niżsi urzędnicy. Mimo to kardynałowi udało się przeforsować swój plan, choć ze względów finansowych nie zaprzestano sprzedaży urzędów.
Niektóre plany Richelieu stały ze sobą w sprzeczności, nie można było bowiem uzdrowić finansów państwa i jednocześnie uczestniczyć w wojnie trzydziestoletniejwojnie trzydziestoletniej. Przeważyła więc chęć osiągnięcia zdobyczy kosztem Rzeszy i Hiszpanii. Dążący do nadania Francji splendoru kardynał okazał się nieodrodnym człowiekiem swej epoki, widzącej świetność przede wszystkim w zbrojnych triumfach, ekspansji terytorialnej i monumentalnych budowlach. Skutkiem wojny i hojnego wspierania sojuszników subsydiami był kilkakrotny wzrost podatków, co z kolei wywołało po 1630 r. serię nieskoordynowanych lokalnych buntów, określanych przez historyków mianem FrondyFrondy ludowej.
Regencja Anny Austriaczki i kardynała Mazarina
Po śmierci Richelieu w 1642 r. i Ludwika XIII – rok później – rządy regencyjne objęła w imieniu swego czteroletniego syna Ludwika królowa Anna Austriaczka, przy której pierwszym ministrem został kardynał Jules Mazarin (wł. Giulio Mazzarini), z pochodzenia Włoch. Musiał on stawić czoła najpoważniejszemu w XVII‑wiecznej Francji buntowi przeciw władzy centralnej, nazwanemu Frondą, którego wybuch w 1648 r. nie przypadkiem zbiegł się z zakończeniem wojny trzydziestoletniej.
W ostatnich miesiącach walk każda ze stron pragnęła osiągnąć decydujące sukcesy, które przyniosłyby jej najkorzystniejsze warunki traktatu pokojowego, to zaś wymagało pieniędzy. Mazarin zdecydował się nie tylko na zmuszenie dziedzicznych urzędników do płacenia podwyższonych opłat, lecz chciał je także pobierać z góry na kilka lat. Kardynał napotkał w tej sprawie na opór parlamentu paryskiego, któremu przysługiwało prawo zgłaszania poprawek do wydawanych przez króla lub w jego imieniu rozporządzeń. Kiedy Mazarin usiłował zbyć protesty, przerodziły się one w jawny bunt, zakończony zdobyciem miasta przez wojska królewskie i całkowitą wymianą składu stołecznego parlamentu.
W 1649 r. do Frondy parlamentarnej dołączyli arystokraci krytyczni wobec polityki Richelieu, Mazarina zaś traktujący z pogardą jako „włoskiego przybłędę”. Fronda książąt zmusiła pierwszego ministra do chwilowego opuszczenia kraju, a nawet zbrojnie zajęła Paryż. Jednak brak wspólnoty celów między dziedzicznymi urzędnikami, zwanymi szlachtą togi, a rodową arystokracją, czyli szlachtą szpady, umożliwił kardynałowi odzyskanie władzy w 1653 r., choć za cenę przejściowych ustępstw w postaci zniesienia urzędu intendenta.
Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/DotPUAD8M
Film nawiązujący do Francji kardynałów i Ludwika czternastego.
Parlamenty we Francji, czyli sądy apelacyjne
W nowożytnej Francji parlamenty były sądami apelacyjnymi. Miejsca w nich sprzedawano, a więc zasiadali w nich urzędnicy dziedziczni, najbardziej dotknięci fiskalnymi planami kardynała Mazarina. Ponieważ od 1614 r. Stany Generalne nie były zwoływane, a zastępujące je doraźnie Zgromadzenie Notablów, tzn. najwyższych urzędników, zebrało się tylko raz, parlamenty – szczególnie najważniejszy z nich parlament paryski – gotowe były uważać się za rodzaj reprezentacji poddanych.
Panowanie Ludwika XIV
Wyjaśnij, jak rozumiesz słowa „Państwo to ja”.
Po śmierci Mazarina w 1661 r. władzę objął Ludwik XIV, dotąd tylko nominalny król Francji. Mając w pamięci zbuntowany Paryż epoki Frondy, przeniósł rezydencję królewską poza stolicę, do Wersalu, gdzie wokół niego zgromadzono całą francuską arystokrację. Początek jego panowania to okres budowania administracji: przywrócono urząd intendenta i rozbudowano administrację centralną, tworząc przy królu szereg rad. W posiedzeniach niektórych z nich monarcha brał udział osobiście, chciał bowiem uniknąć powołania pierwszego ministra, by nie zostać (wzorem swego ojca) przytłoczonym przez jego indywidualność. Głównymi wykonawcami woli króla byli: generalny kontroler finansów Jean‑Baptiste Colbert oraz minister wojny Michel le Tellier (potem jego syn François de Louvois).
Podobnie jak Richelieu – Ludwik XIV nie mógł oprzeć się pokusie osiągnięcia wielkości Francji i osobistej chwały na polach bitew. Stąd po 1672 r. zaangażował się w serię wojen agresywnych, co przyczyniło się do podniesienia prestiżu Francji na kontynencie i do kolejnej podwyżki podatków. Autorytet władzy królewskiej, a przede wszystkim jej realna siła były jednak na tyle duże, że bunty zdesperowanych poddanych tłumiono w zarodku (ostatni w 1675 r.). AbsolutyzmAbsolutyzm stał na mocnych nogach.
Słownik
(z łac. absolutus – zupełny, bezwzględny) forma rządów, w której cała władza spoczywa w rękach monarchy, będącego źródłem prawa i stojącego ponad nim
wojsko zaciężne to specyficzny rodzaj wojsk najemnych, było to wojsko zawodowe, dobrze wyszkolone, składało się z żołnierzy walczących za pieniądze w służbie obcego państwa
(z gr. aristos – najlepszy + kratos – władza) elitarna warstwa społeczna, która dzięki urodzeniu oraz posiadanemu bogactwu zajmowała w społeczeństwie najwyższą pozycję
(z franc. fronde – proca) ruch polityczny we Francji w latach 1648–1653; jego przedstawiciele sprzeciwiali się rządom absolutnym regentki Anny Austriaczki oraz kardynała Jules’a Mazarina
zwolennicy kalwinizmu we Francji w XVI‑XVIII w.
(z łac. regere – rządzić, kierować) rządy opiekuńcze występujące w ustroju monarchicznym, polegające na sprawowaniu władzy państwowej przez osobę ustanowioną na okres małoletności, dłuższej choroby lub nieobecności panującego
seria wojen w latach 1618‑1648 pomiędzy Habsburgami i katolickimi książętami Rzeszy popieranymi przez Hiszpanię, południowe Niderlandy i Danię, a obozem protestanckim oraz jego sprzymierzeńcami: Francją, Szwecją, Holandią, Sabaudią i — okresowo — Danią
Słowa kluczowe
gwarancja wolności sumienia, kardynał Armand de Richelieu, kardynał Mazarin, Wersal, szlachta togi, szlachta szpady, Europa w XVI–XVII w.
Bibliografia
J. Baszkiewicz, Francuski absolutyzm XVII stulecia, [w:] Europa i świat w początkach epoki nowożytnej. Praca zbiorowa, cz. 2, Ideologie, kryzysy, konflikty, red. A. Mączak, Warszawa 1992.
J. Baszkiewicz, Richelieu, Warszawa 1995.
W.S. Magdziarz, Ludwik XIV, Wrocław 2004.
Wielka Historia Świata, t. 1‑12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności), Świat Książki 2004–2006.
Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011–2019.