Józef hrabia Krasiński Pamiętniki od roku 1790-1831

RNdxDkx9B4lbq1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny w okularach z włosami uczesanymi na bok. Jest ubrany w płaszcz, koszulę z postawionym kołnierzem. Na piersi widać trzy ordery.

Na koniec Suworow wyrznął Pragę. Fersen, pod Maciejowicami, do niewoli wziął Kościuszkę. Kiliński i reszta poczciwych patriotów wywiezieni zostali do Petersburga. Książę Józef, synowiecsynowiecsynowiec króla, Myszkowski, ordynatordynatordynat, ksiądz Hugo Kołłątaj i Wielhorski przenieśli się do Drezna – opuszczony kraj i naród wydano nieprzyjaciołom na łaskę lub niełaskę. Jednocześnie rozpoczyna się konfiskata majątków – kto może, stawi się do urzędu nowych gubernatorów rosyjskich, broni ostatków swego mienia i wiosek. Oboźnemu p. Krasińskiemu na Ukrainie odebrane starostwo chmielnickie, darowano [rosyjskiemu] księciu Bezrobodko na wieczne czasy. […] Po ostatnim rozbiorze Polski, Warszawa dostała się w ręce miłych sąsiadów... Prusaków! Zjechał się zatem do stolicy naszej dwór berliński i cała familia królewska. Na Pradze witał przybyłych gości ks. Józef Poniatowski, który się spodobał młodej królowej – i z tego powodu rozpoczęły się świetne uczty dla arystokracji naszej na zamku.

Krasi Źródło: Józef hrabia Krasiński, Pamiętniki od roku 1790-1831, Poznań 1877, s. 29.

Stanisław Małachowski Pamiętniki Stanisława hr. Nałęcz Małachowskiego, posła do Stambułu w czasie Sejmu Czteroletniego, jenerała wojsk polskich, senatora, kasztelana Królestwa Polskiego

Rdv0gZ7EHayeG1

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny z siwymi włosami zaczesanymi do tyłu i związanych w kitkę. Przed sobą trzyma zapisane kartki papieru. Jest ubrany w elegancki strój, przez ramię ma przełożoną szarfę.

Mieszkaliśmy familijnie kilka miesięcy, aż na koniec po dziewięciu miesiącach emigracji, rewolucja nasza [powstanie] skończyła się ostatnim rozbiorem kraju. Wojska obce weszły, mój brat dostał się pod panowanie pruskie, ja pod austriackie. Pilica nas o siedem mil przedzielała, ale trudność paszportów nie pozwalała nam się widywać, i gdy chciałem brata mego zobaczyć, przejeżdżałem do mostu, na nim tylko parę godzin stojąc rozmawiałem, bo [strażnik] austriacki nawet pieszo na obiad do pałacu iść nie pozwolił. Ten stan trwał lat 15, ale mimo rozszarpania całego kraju nie traciliśmy ducha, pocieszając się zawsze nadzieją, że powstanie mściciel krzywd naszych i od jarzma obcego nas uwolni.

Mal95 Źródło: Stanisław Małachowski, Pamiętniki Stanisława hr. Nałęcz Małachowskiego, posła do Stambułu w czasie Sejmu Czteroletniego, jenerała wojsk polskich, senatora, kasztelana Królestwa Polskiego, oprac. Wincenty Łoś, Poznań 1885, s. 95.

Józef Wybicki Życie moje oraz wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamoyskich

R19hl7mmcpgc51

Ilustracja przedstawia portret mężczyzny z siwymi włosami zaczesanymi do tyłu i związanych w kitkę. Jest ubrany w elegancki strój z wysokim kołnierzem, przez ramię ma przełożoną szarfę.

Odebrałem odpowiedź, że X. Kołłątaj, generał Zajączek aresztowani zostali w Galicji i do fortec zawiezieni, że ja nie mógłbym się dać poznać w Zamościu bez niebezpieczeństwa. Mój siostrzeniec z goszczącymi w Zamościu wyprosili na generale, iż ten pozwolił mi, ale na czas krótki widzieć nieszczęśliwą a szanowną mą żonę i kochane dzieci. Po niejakim czasie znalazł mnie w tej pielgrzymce list mego siostrzeńca, w którym mi donosi w wielkiej tajemnicy, że dozwolono mnie przez cyrkularzcyrkularzcyrkularz śledzić i łapać jak złoczyńcę i zbrodniarza publicznego w Galicji, którego sobie nawzajem narody wydawać powinny. W Tarnowie odwiedziłem mego szanownego generała Mokronowskiego. Szanowna pani moja generałowa Mokronowska odezwała się: „Ja zaproszę dziś – mówiła – na kolację kreiskapitana [kapitana okręgu] i waćpanu jakoby memu kamerdynerowi pod nazwiskiem Sokół paszport do Pragi do księżnej Poniatowskiej, matki księcia Józefa Poniatowskiego wyrobię, a ta pani dalej cię wyprawi ku Francji”. To był głos Opatrzności, która mnie znowu zbawić chciała!

Wybicki Źródło: Józef Wybicki, Życie moje oraz wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamoyskich, oprac. A. M. Skałkowski, Kraków 1927, s. 208–211.

Wirydianna Fiszerowa Dzieje moje własne i osób postronnych: wiązanka spraw poważnych, ciekawych i błahych

RUolnKpezvFFY1

Ilustracja przedstawia portret młodej kobiety z długimi włosami spiętymi z tyłu głowy. Jest ubrana w długą suknię i pas na biodrach.

Wojsko zostało zmiażdżone, mieszkańcy Pragi wymordowani, a Warszawa poddała się. Po szlachetnym okrzyku: „Zwycięstwo albo śmierć!” rozbrzmiał teraz okrzyk: „Ratuj się kto może!”. Prawi obywatele poginęli w czasie tej katastrofy. Garstka tylko ocalała. Syberia i petersburskie lochy zaludniły się Polakami wszystkich stanów. Ci, którym udało się dopaść granicy, byli narażeni na mniejsze lub większe szykany ze strony mocarstw sąsiednich […]. Polskę unicestwiono trzecim i ostatnim rozbiorem; imię jej skreślono z regestru [rejestru] wolnych narodów. Warszawa przypadła Prusom i przestała być stolicą. Poczucie obywatelskie znalazło tam schronienie i dalej się tam krzewiło pod rządami administracji, która nie kneblowała ust, byle podatki wpływały.

Fiszerowa Źródło: Wirydianna Fiszerowa, Dzieje moje własne i osób postronnych: wiązanka spraw poważnych, ciekawych i błahych, oprac. Edward Raczyński, Londyn 1975, s. 210–211.

Urszula Tarnowska z Ustrzyckich Wspomnienia damy polskiej z XVIII wieku. Obejmuje zdarzenia z lat 1789, 1790, 1791–92, 1794, 1796 i 1805

R1DZz5xgyHH9M1

Ilustracja przedstawia portret kobiety z długimi kręconymi włosami zaczesanymi do tyłu. Jest ubrana w sukienkę spod której wystaje koronkowy kołnierz, na ramionach ma zarzuconą chustę, na szyi wisi łańcuch. Kobieta ma splecione dłonie, jeden łokieć opiera o oparcie krzesła.

Dnia 22 czerwca [1796], we środę, przyjechałam do Grodna z Drążkowa w interesie zaleconym od ciebie, mój mężu. […] Wymówiłam sobie dobę jednę, a mając myśl zajętą interesem i Moskalami, z którymi trzeba było żyć bardzo grzecznie, ledwie zważałam; w ten moment, gdy już mieszkanką byłam tego domu, dowiedziałam się, że oficer moskiewski z hałasem obchodził wszystkie pokoje z gospodarzem, mówiąc, że chce dom mieć dla kniazia [księcia] Łabanowa, i nic na mnie siedzącą w kąciku nie uważał. Przecież złapałam go na przelocie z pokoju, i mówię, ukłoniwszy się pięknie: „Panie, właśnie wzięłam ten dom”. „Nie, Pani, książę Łabanow ma pierwszeństwo przed panią, ponieważ jest tutaj panem”. A to co innego. „Być może, mówię, ale książę na pewno nie uczyni żadnej nieuprzejmości”. On na to coś gadał długo, już był w drugim pokoju, a mnie serce biło ze złości. Ukłoniłam mu się jeszcze raz i kazałam szukać [dla siebie] innej stancji. To pierwsze spotkanie z Moskalem bardzo mnie obruszyło i zmieszało.

Tarno Źródło: Urszula Tarnowska z Ustrzyckich, Wspomnienia damy polskiej z XVIII wieku. Obejmuje zdarzenia z lat 1789, 1790, 1791–92, 1794, 1796 i 1805, t. 1, oprac. Władysław Tarnowski, Poznań 1869, s. 84–85.

Michał Hieronim Starzeński Na schyłku dni Rzeczypospolitej: kartki z pamiętnika Michała Starzeńskiego (1757-1795)

R1QW6I5cMHm1x1

Ilustracja przedstawia mężczyznę w mundurze wojskowym i okrągłym nakryciem głowy. Na pasie ma przewiniętą kilka razy chustę, ma szablę przy boku, w jednym ręku trzyma zwinięty w rulon papier.

Historia naszej rewolucji [powstania] zakończoną została tragicznie. Widziałem wzięcie Pragi i odwrót Kołłątaja. […] Puściłem się dalej w drogę [do domu]; odbyła się ona bez przygód nadzwyczajnych, ale kraj, przez który przejeżdżałem, smutne czynił wrażenie. Wiele wsi popalonych, chłopi rozproszeni, bydło pozabierane, karczmy puste. Można było literalnie w takiej podróży umrzeć z głodu i wycieńczenia – gdzieniegdzie tylko można było dostać od pracujących z rzadka na zagonie łyżkę barszczu, i to był jedyny posiłek. Drogami ciągnęły się wozy, bryczki i rozmaite podwody, któremi uciekali z Warszawy jeszcze przed kapitulacją, kto tylko mógł, z ekswojskowych i prywatnych osób […]. Zabawiwszy czas jakiś we Lwowie, udałem się do mojej matki do Olejowa. Jakżeż się serdecznie ucieszyła! Myślała, że mnie już w życiu nie zobaczy, a tu przybyłem, bez laurów wprawdzie, ale żywy i zdrowy.

Starze Źródło: Michał Hieronim Starzeński, Na schyłku dni Rzeczypospolitej: kartki z pamiętnika Michała Starzeńskiego (1757-1795), Warszawa 1914, s. 136–138.