Samorząd terytorialny w Polsce

SamorządsamorządSamorząd to forma organizacji życia zbiorowego, za pomocą której członkowie wyodrębnionej grupy społecznej uczestniczą w sprawowaniu władzy publicznej. Działa on na podstawie ustaw i w ich granicach, w celu realizacji zadań publicznych, które wynikają z potrzeb tej wspólnoty.

Członkostwo we wspólnocie samorządowej wynika z faktu zamieszkiwania na jego obszarze terytorialnym. Członkami wspólnoty samorządowej są zatem jej mieszkańcy, czyli osoby fizyczne, które przebywają na jej terenie. Nie jest istotne ich obywatelstwo, zameldowanie, poziom dochodów czy angażowanie się w sprawy społeczności lokalnej. Samorząd terytorialnysamorząd terytorialnySamorząd terytorialny na poziomie gminy przywrócono 8 marca 1990 r., a jego funkcjonowanie zostało potwierdzone zapisami Małej konstytucji z 1992 r.

Gmina została uznana za podstawową jednostkę podziału terytorialnego kraju, zagwarantowano jej podmiotowość prawną i prawo własności. Członków organów władz gminy wybiera się w powszechnych, jawnych i równych wyborach, w głosowaniu tajnym. Mieszkańcy mają zagwarantowane prawa do referendum lokalnego. Podstawą obecnej pozycji ustrojowej samorządu gminnego jest zasada domniemania kompetencji, w myśl której gmina ma realizować wszystkie zadania, niezastrzeżone dla innych organów władzy.

Po uchwaleniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. zapadła decyzja o wprowadzeniu trójstopniowego podziału administracyjnego w kraju. Stało się to faktem 1 stycznia 1999 r. – wprowadzono trzy szczeble samorządu:

• gminny;

• powiatowy;

• wojewódzki.

Każdy z tych szczebli samorządu terytorialnego otrzymał własne organy uchwałodawcze i wykonawcze. Ponadto nastąpiło zmniejszenie liczby województw z 49 do 16. Tym samym od 1 stycznia 1999 r. każdy obywatel Polski na mocy prawa należy do trzech wspólnot samorządowych – gminnej, powiatowej i wojewódzkiej.

Podstawy prawne funkcjonowania samorządu terytorialnego w Polsce

Zasady działania samorządu terytorialnego w RP

Samorząd terytorialny działa na podstawie kilku podstawowych zasad:

Cechy jednostki samorządu terytorialnego w Polsce:

• powstaje tylko z mocy prawa krajowego i działa w granicach przez prawo określonych;

• członkami wspólnoty samorządowej z mocy prawa są wszyscy mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego;

• ma własną demokratyczną organizację ustaloną przez ustawę i własny statut;

• powołana jest do wykonywania zadań z zakresu administracji publicznej w formach właściwych dla tej administracji;

• corocznie uchwala własny budżet, niebędący częścią budżetu państwa ani innej jednostki samorządu terytorialnego;

• jest podmiotem zarówno prawa publicznego (dysponując kompetencjami administracyjnoprawnymi), jak i prawa prywatnego (osobą prawa cywilnego, mającą zdolność sądową);

• podejmuje decyzje w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność;

• jej względną samodzielność ogranicza zdecentralizowany nadzór organów państwowych o charakterze weryfikacyjnym, z reguły ograniczony do kryterium legalności;

• jest kontrolowana i chroniona przez niezawisłe sądy administracyjne i sądy powszechne.

Uprawnienia nadzorcze Prezesa Rady Ministrów i wojewody wobec organów samorządu terytorialnego w RP

Organami sprawującymi nadzór są premier oraz wojewodowie, natomiast w zakresie spraw finansowych – regionalne izby obrachunkowe.

Art. 148 Konstytucji RP zawiera kompetencje Prezesa Rady Ministrów, w tym wobec samorządu terytorialnego w Polsce. Punkt szósty tego artykułu mówi, że:

Kompetencje Prezesa Rady Ministrów określają akty prawne:

Wskazać tu też należy art. 171 ust. 1 Konstytucji RP, który stanowi, że działalność samorządu podlega nadzorowi z punktu widzenia legalności. W przypadku powtarzającego się naruszania Konstytucji RP lub ustaw przez organy jednostki samorządu terytorialnego premier może zawiesić dany organ i ustanowić zarząd komisaryczny na okres do dwóch lat, ale nie dłuższy niż do kolejnych wyborów samorządowych. Komisarzy rządowych w gminie, powiecie lub województwie powołuje premier na wniosek wojewody, zgłoszony za pośrednictwem ministra spraw wewnętrznych i administracji.

Wojewoda jest właściwy w tych sprawach, które nie należą do kompetencji Prezesa Rady Ministrów lub regionalnej izby obrachunkowej, można zatem stwierdzić, iż jest organem nadzoru o kompetencji ogólnej. Wojewoda ma za zadanie kontrolowanie działalności jednostek samorządu terytorialnego w zakresie np. badania zgodności z prawem aktów wydawanych przez organy jednostek samorządu terytorialnego.

Regionalna izba obrachunkowa

Regionalna izba obrachunkowa (RIO)regionalna izba obrachunkowa (RIO)Regionalna izba obrachunkowa (RIO) to państwowy, zewnętrzny i niezależny organ kontroli i nadzoru nad jednostkami samorządu terytorialnego w Polsce. Regionalną izbę obrachunkową powołała do życia dopiero ustawa z 7 października 1992 r. Zadaniem RIO jest kontrola gospodarki finansowej, realizacja zobowiązań podatkowych oraz zamówień publicznych. Prezesów izb powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra spraw wewnętrznych i administracji (MSWiA).

Ponadto regionalne izby obrachunkowe mogą dokonywać kontroli doraźnych w jednostkach samorządu terytorialnego. Odbywa się to na wniosek organów samorządu terytorialnego lub organów administracji rządowej. Obowiązkiem izby jest też przeprowadzenie raz na cztery lata kompleksowej kontroli gospodarki finansowej jednostek samorządu terytorialnego. W wyniku przeprowadzonej kontroli RIO może w całości lub częściowo zakwestionować uchwałę budżetową w danej jednostce samorządu terytorialnego.

Słownik