Konstytucja

RGBjBlPDBOhln1
Aleksander Kwaśniewski, prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, który 16 lipca 1997 roku podpisał tekst konstytucji i zarządził jej opublikowanie w „Dzienniku Ustaw”.
Źródło: Roxana Todea, licencja: CC BY-NC-SA 2.0.

Terminem konstytucjakonstytucjakonstytucja określamy ustawę zasadniczą, która służy organizacji państwa, urządzeniu państwa i określeniu jego ustroju. Zawiera ona podstawowe prawa i obowiązki obywatela. Ma najwyższą moc prawa w państwie, wszystkie inne ustawy muszą być z nią zgodne. Konstytucja zawiera szczególną treść, która określa zasady ustroju państwa, podmiot władzy w państwie i sposób sprawowania przezeń władzy. Konstytucje w poszczególnych państwach demokratycznych różnią się tym, kto je uchwala, treścią oraz rozwiązaniami ustrojowymi. Mówimy też o znaczeniu faktycznym konstytucji. Oznacza ona ustrój państwa, bez względu na to, czy jego zasady są zapisane w jednym akcie prawnym, czy też nie.

Typologia konstytucji

Każda ustawa zasadnicza oddaje specyfikę kraju, w którym została uchwalona. Nie ma dwóch takich samych konstytucji, bo zawsze nawet drobne niuanse będą je różnić. Dlatego w celu usystematyzowania materii konstytucyjnej wprowadzono typologię konstytucji.

Dzielimy je według określonego schematu ze względu na:

  • formę: pisane i niepisane (materialne);

  • treść: pełne i niepełne (małe konstytucje);

  • procedurę uchwalania: uchwalone i oktrojowane;

  • sposób zapisania: normatywne i rozproszone;

  • sposób zmiany: sztywne i elastyczne;

  • okres obowiązywania: stałe i czasowe.

Wybór głowy państwa

Polska

W Rzeczypospolitej Polskiej tryb wyboru prezydenta określa Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 roku.

Artykuł 127:

RfH71AKv5pF5t1
Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz. Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do sejmu. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie. W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali kolejno największą liczbę głosów. Jeżeli którykolwiek z tych dwóch kandydatów wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze lub umrze, w jego miejsce do wyborów w ponownym głosowaniu dopuszcza się kandydata, który otrzymał kolejno największą liczbę głosów w pierwszym głosowaniu. W takim przypadku datę ponownego głosowania odracza się o dalszych 14 dni. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który w ponownym głosowaniu otrzymał więcej głosów. Zasady i tryb zgłaszania kandydatów i przeprowadzania wyborów oraz warunki ważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej określa ustawa.
Oprac. na podst.: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (DzU nr 78, poz. 483 ze zm.).
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Podczas ostatnich wyborów prezydenckich z 2015 roku w II turze rywalizowali ze sobą Andrzej Duda i urzędujący wtedy prezydent Bronisław Komorowski, ostatecznie zwyciężył Andrzej Duda.

Świat

USA

RE0foXX1T9RG01
Prezydent Stanów Zjednoczonych Donald Trump i prezydent RP Andrzej Duda podczas spotkania w Białym Domu, Waszyngton, 12 czerwca 2019 r.
Źródło: Shealah Craighead, domena publiczna.

W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej kandydat nie może być obywatelem naturalizowanym, musi ukończyć 35 lat, musi mieszkać w USA od co najmniej 14 lat.

Wybory są powszechne, ale prezydenta wybierają elektorzy wybrani przez obywateli w wyborach powszechnych. Wyboru dokonuje kolegium elektorskie wyłonione w każdym stanie. Elektorów jest tylu, ile miejsc przypadających na dany stan w Kongresie. Elektorzy oddają głos na kandydata, który uzyskał większość w ich stanie. Kadencja prezydenta USA trwa cztery lata i może się on ubiegać o jedną reelekcję.

Republika Francuska

RWmxxpZEri4pz1
Emmanuel Macron – prezydent Republiki Francuskiej, 2020 r.
Źródło: Jacques Paquier, licencja: CC BY 2.0.

We Francji kandydat na prezydenta musi być obywatelem tego kraju od 14 lat i musi mieć ukończone 30 lat. Wybory są powszechne, bezpośrednie, obowiązuje większość bezwzględna. Kadencja prezydenta Francji trwa pięć lat z prawem do jednej reelekcji.

Republika Federalna Niemiec

RWJ0JzhJPKLdx1
Frank‑Walter Steinmeier – prezydent Republiki Federalnej Niemiec, 2020 r.
Źródło: Stephan Roehl, licencja: CC BY-SA 2.0.

Kandydat na prezydenta musi być obywatelem RFN. Jest wybierany przez Zgromadzenie Federalne (związkowe) w wyborach pośrednich na pięć lat, z prawem jednej reelekcji.

Włochy

Rto5k09mGGC8e1
Sergio Mattarella – prezydent Włoch, 2020 r.
Źródło: Presidencia de la República Mexicana, licencja: CC BY 2.0.

Kandydat musi być obywatelem Republiki Włoskiej i mieć ukończone 50 lat. Prezydent w tym kraju wybierany jest przez Izbę Deputowanych, Senat i delegatów rad regionalnych na siedem lat (bez prawa reelekcji).

Współczesne monarchie

RwrQ3XIkDY3Nu1
Małgorzata II – królowa Danii.
Źródło: Johannes Jansson, licencja: CC BY 2.5.

We współczesnej Europie istnieje dwanaście monarchii. Dziesięć z nich ma status monarchii dziedzicznej, w których głowa państwa (monarcha) obejmuje rządy w drodze dziedziczenia i sprawuje je do śmierci lub abdykacji.

Głową Watykanu jest papież, który jest monarchą elekcyjnym, wybieranym podczas konklawe przez kardynałów, a przywódcą Andory są wspólnie Prezydent Francji oraz biskup Urgel. Są to monarchie konstytucyjnemonarchia konstytucyjnamonarchie konstytucyjne lub parlamentarne. W pierwszym przypadku oznacza to, że monarcha sprawuje władzę w państwie wspólnie z parlamentem. W drugim – monarcha nie ma wpływu na politykę państwa lub ma to prawnie zabronione albo monarcha nie korzysta z przywilejów politycznych. Wyjątkiem jest Państwo Watykańskie będące monarchią absolutną.

Słownik

konstytucja
konstytucja

(z łac. constituo – urządzać, ustanawiać, regulować); akt prawny, określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną w systemie źródeł prawa w państwie

monarchia konstytucyjna
monarchia konstytucyjna

ustrój państwa, w którym władzę sprawuje monarcha ograniczony we władzy ustawodawczej, wymuszonej przez konstytucję, współpracą z przedstawicielstwem narodu, a we władzy wykonawczej ma dowolność w wybieraniu ministrów