Do sztucznych zbiorników wodnych zaliczamy również stawy utworzone przez groble oraz inne obiekty magazynujące wodę, np. zbiorniki wodne wodociągowe i przeciwpożarowe oraz wypełnione wodą wyrobiska i zapadliska związane z odkrywkową i podziemną eksploatacją surowców mineralnych.

Sztuczne zbiorniki wodne (antropogeniczne) tworzone są najczęściej jako zbiorniki wielozadaniowe: energetyczne, wyrównawcze, komunalne, rolnicze, przemysłowe, rekreacyjne oraz przeciwpowodziowe (w tym także zbiorniki suche). Ich wielofunkcyjność jest ważną cechą – pozwala na szybszy zwrot wysokich nakładów finansowych zainwestowanych w budowę.

Zbiorniki wodne sztuczne dzieli się głównie na:

• retencyjne,

• przepływowe,

• wyrównawcze,

• suche.

Zbiorniki retencyjnezbiornik retencyjnyZbiorniki retencyjne (inaczej zaporowe) znajdują się przy zaporach i służą do przejmowania wody w przypadku jej nadmiaru (np. w czasie powodzi lub roztopów wiosennych) oraz oddawania jej w okresach suszy. Ten proces dotyczy wyrównywania przepływu rzecznego. Zbiorniki retencyjne są najczęściej wielofunkcyjne – zgromadzone masy wody są wykorzystywane do celów energetycznych (do napędu turbin elektrowni wodnych), do nawadniania użytków rolnych, do zaopatrzenia w wodę miast i zakładów przemysłowych, do poprawy warunków żeglugi oraz do celów rekreacyjnych.

RYgZ9WRisCezt

Zdjęcie przedstawia jezioro otoczone zalesionymi pagórkami. W oddali znajduje się stalowy most.

Zbiorniki przepływowe znajdują się przy ruchomych jazachjazjazach i jest w nich utrzymywany stały poziom wody (w danej jednostce czasu ze zbiornika odpływa tyle wody, ile do niego dopływa). Duże zbiorniki przepływowe mogą być wykorzystywane do celów energetycznych. Pozwalają na łatwe pobieranie wody (dla przemysłu, miast lub celów rolniczych). Ich wadą jest to, że nie mogą magazynować wody na okres suszy. Zbiorniki te są budowane głównie na nizinach, gdzie nie ma odpowiednich warunków do magazynowania wody. Ułatwiają żeglugę, mogą też tworzyć kaskady na rzece.

R1AmnfqQ1kmaO

Zdjęcie przedstawia zaporę. Brzeg zbiornika wodnego, po lewej stronie zdjęcia, jest wybetonowany. W tle widać konstrukcję zapory.

Zbiorniki wyrównawcze to zbiorniki budowane poniżej zapory jako obiekty dodatkowe do zbiorników energetycznych. Ich celem jest wyrównywanie przepływu rzecznego poniżej zapory. Każdy zbiornik, bez względu na charakter i przeznaczenie, cechuje się tym, że przepływ w rzece poniżej niego jest zmienny, dlatego w celu zapobiegania takiemu zjawisku buduje się mniejsze zbiorniki wyrównawcze. Ten proces dotyczy najczęściej obiektów energetycznych, które pracują w systemie szczytowym (elektrownie szczytowo‑pompowe).

RqVNxtcWOvFqo

Zdjęcie przedstawia fragment jeziora. Brzeg jeziora, po prawej stronie zdjęcia, jest pochylony i wybetonowany. Po prawej stronie zdjęcia są zabudowania. W oddali są wzniesienia porośnięte drzewami.

Zbiorniki wodne suche to zbiorniki w dolinie rzecznej wykorzystywane do ochrony przeciwpowodziowej. Upusty w zaporach tworzących te zbiorniki nie mają zamknięć – w okresach między powodziami woda przepływa w sposób naturalny przez czaszę zbiornika i spusty (upusty denne). Zatrzymywanie wody następuje, gdy przepływ jest większy od zdolności przepustowej spustów. Po przejściu fali powodziowej i zmniejszeniu przepływu w rzece zbiornik jest znowu „suchy” i często wykorzystywany jako pastwisko.

RUVN1pfMQO2Jx

Zdjęcie przedstawia niewielki zbiornik wodny. Wokół zbiornika rośnie trawa i drzewa. Przy zbiorniku stoją dwie tablice informacyjne.

R1FCSOT31KK8L

Zdjęcie przedstawia fragment obniżonego, porośniętego trawą terenu. Zbiornik ma urządzenie upustowe. Powyżej terenu biegnie droga. W tle są wzniesienia porośnięte drzewami.

W Polsce funkcjonuje około 100 retencyjnych zbiorników wodnych, których pojemność przekracza 1 hektometr sześcienny. Najstarszy z nich powstał w 1848 r. – to położony na rzece Brdzie zbiornik Zapora. Prawie połowa ze wszystkich zbiorników została oddana do użytku przed wybuchem II wojny światowej. Wszystkich sztucznych zbiorników było w Polsce w 2018r. 4 195. W tej liczbie jest dużo małych, suchych zbiorników.

Sztuczne zbiorniki wodne w Polsce (o największej pojemności):

Objaśnienie skrótów dotyczących funkcji zbiornika: E - energetyczna, R - rekreacyjna, ZL - zaopatrzenie ludności w wodę, ZPR - zaopatrzenie przemysłu i rolnictwa w wodę, RP - retencyjno‑przeciwpowodziowa, Ż - żeglugowa.

Sztuczne zbiorniki wodne są bardzo ważnym elementem gospodarki wodnej. Jednak ich budowa to nie tylko same korzyści – inwestycja wymaga np. przesiedlenia ludności z terenów przeznaczonych do zalania, powoduje także duże zmiany w środowisku przyrodniczym. Z tego powodu budowie zapór często towarzyszą protesty ekologów i lokalnej społeczności.

Słownik