Nisza ekologicznanisza ekologicznaNisza ekologiczna i siedliskosiedliskosiedlisko należą do podstawowych pojęć używanych w ekologii. Siedliskiem nazywamy przestrzeń, w której żyje dany gatunek. Przykładowo w siedlisku, które tworzy jezioro, występują liczne gatunki ptaków (perkozów, rybołowów, kaczek krzyżówek, łysek), płazów (żab wodnych, traszek grzebieniastych), ryb (szczupaków, płotek, okoni), ssaków wodnych (wydr, nutrii), owadów (ważek, nartników), roślin (grzybieni białych, trzcin, rzęsy, kosaćców, pałek wodnych) i wiele innych. Na tę przestrzeń, wraz z populacjamipopulacjapopulacjami roślinnymi i zwierzęcymi, działa zespół czynników abiotycznych (tworzonych przez klimat i glebę). Siedliska możemy podzielić na naturalne oraz zmienione przez człowieka.

Niszą natomiast nazywamy całokształt wszystkich wymagań i potrzeb życiowych danego organizmu względem środowiska, ograniczony zakresami jego tolerancji ekologicznejtolerancja ekologicznatolerancji ekologicznej wobec poszczególnych czynników. Tolerancja ta może się zmieniać w trakcie rozwoju osobniczego.

Najczęściej używaną definicją niszy ekologicznej jest ta sformułowana w 1957 r. przez George’a Evelyna Hutchinsona.

N-wymiarowość oznacza wielowymiarowość, czyli niszę tworzy zestaw wielu czynników biotycznych i abiotycznych (np. temperatura, wielkość ofiar, wysokość obszaru żerowania, kryjówki, miejsce żerowania, wilgotność, nasłonecznienie), które w określonym zakresie są odpowiednie do życia danego organizmu. Jednak nie wszystkie czynniki oddziałujące na organizm jest łatwo zidentyfikować. W przypadku niektórych nie można ustalić ich zakresu, do tego wiele z nich różnie oddziałuje w czasie (szczególnie czynniki biotyczne). W związku z tym Robert H. Whittaker i współpracownicy w 1973 r. zaproponowali inne definicje niszy i siedliska.

Niszę, na którą nie oddziałują inne organizmy i która jest ograniczona jedynie przez zakresy tolerancji ekologicznej danego organizmu względem różnych czynników (np. temperatury, wielkości cząstek pokarmowych), nazywamy niszą podstawową (potencjalną). Jest to nisza teoretycznie idealna dla danego gatunku, który osiągnąłby w niej maksimum swojego rozwoju. Nie jest to jednak możliwe, ponieważ żaden organizm nie żyje w środowisku sam. Oddziałują na niego inne organizmy, m.in. przez konkurencję czy drapieżnictwo, i w związku z tym nie jest on w stanie wykorzystać wszystkich zasobów, które teoretycznie są dla niego dostępne. Im silniejsza konkurencja, tym bardziej pokrywają się nisze podstawowe osobników współwystępujących w tej samej przestrzeni. Wąskie nisze bardzo rzadko pokrywają się w dużym stopniu, natomiast szerokie wręcz przeciwnie. Ograniczana przez konkurencję nisza nazywana jest niszą realizowaną.

R1ZM3XENeTIlO

Ilustracja składa się z dwóch zdjęć. Obydwa przedstawiają bluszcz pospolity. Na zdjęciu po lewej jest kilka jasnozielonych liści, które zaostrzone na czubku, a ich siatka nerwów jasnożółta. Na zdjęciu po prawej jest pojedynczy, ciemnozielony liść z ostro zakończoną końcówką i niemalże białą siatką nerwów.

RLcPCP4MUL3p41

Zdjęcie przedstawia lecącego nietoperza. Ma szare umaszczenie i skrzydła z szarą błoną. Zwierzę ma otwarty pyszczek, wydatne uszy oraz małe oczy.

Przykładową niszę realizowaną, która jest zawężana w stosunku do niszy teoretycznej, pokazuje rysunek poniżej: nietoperze wykazują aktywność w pewnym określonym zakresie temperatur i są owadożerne, tak samo jak większość ptaków – aby uniknąć konkurencji z ich strony, żerują w nocy. Niszę tę można by powiększać o inne wymiary (np. o miejsce kryjówek, wilgotność, preferowaną wielkość pokarmu), jednak bardzo często trudno je wszystkie zdefiniować. Jest ona wyjątkowa, charakterystyczna tylko dla nietoperza danego gatunku i dąży do tego, aby nie nachodzić na niszę innych gatunków. Konkurencja prowadzi zatem do powstania różnic między gatunkami, do ich specjalizacji, np. pobierania określonej wielkości pokarmu lub żerowania na określonej wysokości.

ROzpXhCOR2ul8

Ilustracja przedstawiająca model niszy realizowanej przez nietoperze. W modelu ujęta jest wielkość owada i zakres temperatury, w którym wykazują czas żerowania. Nietoperza przedstawiono w formie obiektu sześciennego.

W wyniku interakcji międzygatunkowych, takich jak mutualizmmutualizmmutualizm, nisza realizowana może być też powiększana – dostosowanie organizmów do warunków środowiska wzrasta dzięki interakcji. Przykładowo rośliny motylkowe mogą występować na glebach ubogich w azot dzięki bakteriom brodawkowym z rodzaju Rhizobium, wiążącym azot atmosferyczny.

Słownik